Chương trình “The Recovery Trial” được khởi động vào Tháng Ba, 2020 tại Vương quốc Anh để thử nghiệm nhanh những loại thuốc dùng cho bệnh Covid-19 để xem chúng có tác dụng đối với căn bệnh thế kỷ này. Nhưng ít ai biết đây là sáng kiến của hai giáo sư khi họ đi chung chuyến xe buýt số 18 tại thủ đô Luân Đôn.
Chuyến xe buýt định mệnh
Thống kê cho thấy chương trình mang tính “tiên phong và phá vỡ những quy luật chặt chẽ của y học” này đã cứu được cả triệu bệnh nhân. Trên chiếc xe buýt số 18 di chuyển qua những con đường thuộc khu vực gần Euston của Luân Đôn trước khi thành phố bị lockdown, có hai người khách trò chuyện sôi nổi với nhau.
Cuối cùng, họ đồng ý sẽ phát động một sáng kiến hứa hẹn sẽ làm chuyển biến một lĩnh vực của y học, đầy lùi đại dịch Covid-19 và có thể trở thành “mô hình tương lai của nghiên cứu điều trị bệnh” thế giới.
Sáng kiến “The Recovery Trial” với sự tham gia của các nhà khoa học, Cơ quan Y tế quốc gia Anh (NHS) và 40,000 bệnh nhân Covid là một nỗ lực chưa từng có để tìm “tiếng nói chung” cho hệ thống y tế công của nước Anh. Nhưng quan trọng hơn là chiến dịch sẽ cứu hàng triệu mạng sống bệnh nhân Covid-19.
Hai hành khách trên chuyến xe buýt số 18 chính là Martin Landray, bác sĩ kiêm chuyên viên thử nghiệm thuốc điều trị trên diện rộng và Sir Jeremy Farrar, Giám đốc Wellcome Trust, một trong những quỹ nghiên cứu y khoa lớn nhất thế giới (cũng là nguồn tài trợ chính cho chiến dịch). Đó là ngày 9 Tháng Ba, 2020. Nội dung cuộc tranh luận trên xe buýt của họ là đại dịch Covid-19 đã đến châu Âu mà điểm nóng là nước Ý, quốc gia đầu tiên của châu Âu chứng kiến ảnh hưởng khủng khiếp của đại dịch, tạo ra mối lo cho toàn châu lục.
“Chúng tôi đồng ý là ‘cơn sóng thần Covid-19’ có thể đến trong vài tuần nữa nên phải tiến hành nhanh chiến dịch Recovery Trial trong ‘thời gian vàng’ này –Landray kể lại với trang web Inside Health – Chỉ mất 9 ngày phát động, bệnh nhân đầu tiên đã đăng ký tham gia chiến dịch và con số tăng rất nhanh”.
Hai tuần trước đó, Landray gửi email cho Sir Jeremy nhấn mạnh đến tầm quan trọng và cấp bách của chiến dịch. Sir Jeremy trả lời: “Tốt hơn ngài nên nói chuyện với giáo sư Peter Horby” (tiến cử này được nhiều chuyên viên y tế xem là “một trong những đề nghị hợp tác đúng lúc nhất trong y học thế giới’).
Thật ra, giáo sư Horby đã nghe thấy “hồi chuông cảnh báo nguy cấp” từ ngày 2 Tháng Một khi có báo cáo về các trường hợp viêm phổi đầu tiên do virus bộc phát tại thành phố Vũ Hán của Trung Quốc. Theo ông, nó mang các đặc điểm giống như dịch “Severe Acute Respiratory Syndrome” (Sars) năm 2003 nhưng quy mô lớn hơn nhiều.
“Lúc đó, tôi hiểu ngay thế giới đang gặp một vấn nạn có nguy cơ vượt ra ngoài tầm kiểm soát nếu không tìm ra cách giải quyết nhanh và đúng” – Horby, một chuyên viên về các bệnh lây cũ và mới nói. Horby từng giúp thử nghiệm điều trị 2 ca bệnh tại Vũ Hán, nhưng lockdown đã ngăn không cho kết quả chuyển đến ông.
Cùng nhau, Horby và Landray thành lập một “Trục khoa học điều trị Covid-19”. Nhưng họ cũng rất cảnh giác về các sai lầm trong quá khứ và sự nguy hiểm của việc “mọi người cứ chạy quanh vô định như con gà không đầu, còn các bác sĩ và nhà khoa học bất lực trong đơn độc vì thiếu hợp tác”.
Thực tế, đã xuất hiện một số tuyên bố “phấn khởi” nhưng không có cơ sở về thuốc trị và cách điều trị Covid-19 trên một số bệnh nhân hoặc tại phòng thí nghiệm. Ví dụ, Tổng thống Trump “phấn khích” về lợi ích của thuốc trị sốt rét thông dụng hydroxychloroquine và đã dùng nó. Mục tiêu của The Recovery Trial là làm rõ phương pháp nào là đúng trong mớ hổ lốn và loại bỏ những cái phản khoa học, gây hoang tưởng” – Landray nói.
Gọn nhẹ, hiệu quả, bỏ qua các thủ tục mất thời gian
Có bốn yếu tố then chốt quyết định thành công của chương trình The Recovery Trial: Khởi đầu nhanh và không bị cản trở bởi các thủ tục lề mề trong khi theo thông lệ phải mất ít nhất hơn một năm. Quy mô thử nghiệm lớn và được tiến hành tại hầu như tất cả các bệnh viện ở Anh (nơi bệnh nhân Covid-19 lúc đó chiếm đến 10% số bệnh nhân Covid của thế giới nên thuốc chỉ cần hiệu quả 50% cũng là tin mừng).
Bác sĩ có thể đối chứng bệnh nhân được điều trị bằng phương pháp chống cúm thông thường và bằng thuốc thí nghiệm để so sánh. Và cuối cùng là không buộc phải tuân thủ hoàn toàn các quy định điều trị bệnh, hồ sơ bệnh án cũng gọn nhẹ.
“Nhiều thủ tục bị loại bỏ, bệnh nhân chỉ cần đăng ký tham gia để được cấp phát thuốc” – Landray nhớ lại. Raha West, bác sĩ chăm sóc đặc biệt tại Bệnh viện Buckinghamshire và phụ trách chương trình thử nghiệm ở đây bổ xung: “Chương trình thử nghiệm khi thành công sẽ được áp dụng ngay tại các bệnh viện đang chịu áp lực quá tải bệnh nhân và thiếu bác sĩ, y tá”.
Một trong những thách thức lớn nhất lúc đầu là chọn những loại thuốc nào khả thi nhất để dùng cho chương trình. Coronavirus là thực thể virus mới hoàn toàn, chưa được biết đến nên không có “kim chỉ nam” hướng dẫn. Horby và Landray quyết định chọn trước các loại thuốc có triển vọng nhất và thường dùng cho các bệnh gần giống Covid-19 hoặc lấy từ số ít các nghiên cứu Covid-19 tin cậy được. Nếu bệnh nhân đồng ý tham dự chương trình, bác sĩ sẽ đưa vào máy tính tiền sử bệnh của bệnh nhân rồi để cho máy tính chọn loại thuốc nào an toàn nhất cho bệnh nhân.
Thuốc chống viêm dexamethasone gốc steroid được dùng từ lâu và rẻ tiền được dùng trị viêm đường hô hấp nhanh chóng nhưng gặp tranh cãi khi có đề xuất. Lý do, dexa ức chế hệ miễn dịch nên bị xem là có hại khi người bệnh cần hệ miễn dịch mạnh để chống viêm phổi. “Tôi nhận được hàng đống thư lên án dùng dexa để giết người bệnh! – Horby nói – Tuy nhiên số thư khen ngợi và ủng hộ cũng nhiều không kém”.
Chỉ 100 ngày sau chuyến xe buýt “định mệnh”, Landray và Horby chuẩn bị thông báo kết quả rất khích lệ với thế giới. Nhưng trước hết họ phải dành một tuần kiểm tra những số liệu thu thập được cho thật chính xác. Ngày 16 Tháng Sáu, họ ra tuyên bố chung: “Kết quả đợt đầu thử nghiệm Recovery Trial tốt đẹp ngoài sự kỳ vọng!”. Horby nhớ lại cảnh Landray chỉ mặc áo sơ mi và quần ngắn màu đỏ khi thông báo kết quả bằng video call cho ông và kết thúc bằng cú nhảy cẫng lên ăn mừng!
Lịch sử y học sẽ ghi nhận cách làm mới
Đối với những bệnh nhân như Katherine Millbank (tham gia chương trình khi đã phải trợ thở và được xuất viện sau 15 ngày), nguy cơ tử vong giảm 1/3. “Chương trình đã cứu sống tôi” – bà nói với phóng viên Inside Health. Bốn giờ sau khi công bố thành công tại Luân Đôn, dexamethasone được NHS chấp nhận và phần còn lại của thế giới cũng lần lượt đi theo.
Bác sĩ Raha West bật khóc khi xem kết quả chương trình (bà nổi tiếng là “bác sĩ dexa” vì gần như mỗi bệnh nhân Covid-19 đều được bà cho uống dexamethasone). “Tôi không bao giờ hối tiếc vì đã làm như thế. Kết quả chính thức cho thấy tôi đã đúng. Thật xúc động!”.
Theo ước tính, chỉ mình dexamethasone đã cứu được trăm ngàn mạng sống, thậm chí hàng triệu nếu có thống kê đầy đủ. Chương trình The Recovery Trial phát hiện thuốc tocilizumab cũng cứu được nhiều mạng người. Tuy nhiên thuốc trị sốt rét hydroxychloroquine, hay kết hợp lopinavir/ritonavir trị HIV và kháng sinh không hiệu quả dù được “thổi phồng” lên.
Thành công cũng tuỳ thuộc vào niềm tin của bệnh nhân khi chọn tham gia chương trình. Bé Aiden Temple, 10 tuổi bị rối loạn miễn dịch hiếm sau khi nhiễm virus rất lo lắng lúc đăng ký nhưng rất hãnh diện vì “cháu muốn giúp người và muốn tạo ra sự khác biệt”.
Góp tay thu thập và phân tích dữ liệu của chương trình thử nghiệm là hàng ngàn bác sĩ, y tá và 20 nhà khoa học của Đại học Oxford. Sáng kiến The Recovery Trial đã được điều hành tốt và gọn nhẹ hơn nhiều so với các chương trình thử nghiệm trước đó và sẽ được ghi nhận trong lịch sử y học như một đột phá cần nhân rộng.
Hy vọng nó sẽ là cú huých tạo ra những thay đổi trong y học và là cách tốt nhất để sớm tìm ra phương pháp điều trị cho các bệnh nhiễm khác như sốt Lassa. Chương trình cũng trả lời câu hỏi: “Có phải Vitamin D là thuốc chữa bệnh thần kỳ?” Giáo sư Landray nhấn mạnh: “Tôi nghĩ chương trình đã tạo tiêu chuẩn mới cho thuốc điều trị. Thời gian chờ đợi vài ba năm trở lên đã được rút ngắn nhờ chúng ta thử trị bệnh với các loại thuốc có sẵn thay vì mất thời gian tìm thuốc mới”.
(Theo The Guardian và Daily Mail 2021)
