Khi Thầy viết bảng bụi phấn rơi rơi,
Có hạt bụi nào rơi trên bục giảng
Có hạt bụi nào rơi trên tóc Thầy…
(Nhạc: Vũ Hoàng; Thơ: Vũ Văn Lộc)
Không biết bài hát được sáng tác từ lúc nào nhưng khi mới nghe tôi đã thấy thích bài hát. Lời thơ thật súc tích mà điệu nhạc cũng truyền cảm, thơ và nhạc bổ túc cho nhau đem lại một nỗi xúc cảm nhẹ nhàng nhưng sâu lắng. Với tôi cảm xúc đó lại càng sâu đậm tha thiết hơn, vì tôi có rất nhiều ký ức về tuổi thơ thời cắp sách đến trường…
Tôi đi học
Thời đó tiểu học có năm cấp lớp: lớp năm, tư, ba, nhì và nhất (tức là lớp 1, 2, 3, 4, và 5 ở Mỹ). Tôi học lớp năm buổi sáng. Trường học gần nhà lắm, mỗi sáng từ các con hẻm nhỏ chung quanh trường rợp một màu trắng đồng phục, các nữ sinh mặc áo quần trắng, nam sinh mặc quần tây dài hay sọt ngắn xanh dương đen, cũng áo sơ mi trắng; trên ngực áo trái có gắn huy hiệu bằng vải thêu tên trường. Trường tôi có cả nam lẫn nữ, nhưng đều học riêng.
Tôi nhớ hoài hồi đó tôi rất thích ăn xôi vò. Đường hẻm nhỏ sau nhà có một bác nấu xôi vò rất ngon. Sáng nào trước khi đi học món điểm tâm sáng của tôi cũng là xôi vò, mùi lá dứa, mùi đậu xanh nghiền và nước dừa trộn lẫn trong nồi xôi mới nấu chín bốc hơi thơm phức, tôi ăn mãi phát ghiền, cho tới bây giờ tôi chưa bao giờ được thưởng thức lại món xôi vò nào ngon như vậy. Tôi đã trải qua thời tiểu học thật vui, thời đó xã hội còn bình yên nên bọn nhỏ tụi tôi, nhà ở gần trường, là đi bộ tới trường học rồi về một mình. Nhiều thầy cô nhà cũng ở gần trường nên lúc tan học cùng đi bộ về chung với học trò. Tôi còn nhớ cô giáo dạy tôi lớp 5 là cô Hoa. Cô có hai chị là cô Mai và cô Hồng đều dạy cùng trường. Nhà các cô ở ngay cổng trước trường. Vui nhất là giờ về, đám học trò tranh nhau ôm những cuốn tập vở bài làm trong lớp để cô đem về nhà chấm điểm. Buổi sáng hôm sau đi học có bạn còn chịu khó ghé qua nhà phụ cô giáo ôm vở vào lớp phát ra cho các bạn.
Hồi đó ở mấy lớp tiểu học cô giáo khen tôi viết chữ đẹp, rõ ràng; bài tập viết nào của tôi cũng được cho điểm cao nhất là 8. Năm học lớp nhất, lớp cuối cùng của cấp tiểu học, cô giáo Hương rất thương tôi vì năm đó tôi học giỏi, lần nào viết chính tả cô cũng kêu tôi lên bảng viết. Tấm bảng có trục quay ngược ra phía sau, cô đọc bài cho cả lớp nghe và viết vào tập, còn tôi lên đứng phía sau viết vào bảng, để sau đó sẽ quay bảng lại cho cả lớp cùng sửa lỗi. Lúc cầm viên phấn viết bài trên bảng, tôi chợt có ý nghĩ sao mình giống như cô giáo trẻ đang viết bài cho học sinh trên bục giảng; khi tôi viết bảng bụi phấn đã bay đầy trên tóc trên áo của tôi, lúc đó bài nhạc Bụi phấn chưa ra đời. Tôi đâu có ngờ mười mấy năm sau, tôi cũng trở thành cô giáo đứng trên bục giảng…
Cuối năm học tôi được hạng nhất, phần thưởng của tôi là một cái cặp đi học, một mớ bút viết cùng tập vở và điều tôi thích nhất là một số sách truyện thiếu nhi, trong đó có cuốn truyện của Thanh Tịnh và truyện dịch sang tiếng Việt của nhà xuất bản Trung tâm học liệu từ nguyên tác Le livre de mon ami của Anatole de France. Tôi thích thú với mấy quyển truyện này lắm, cứ xem đi xem lại mãi đến thuộc lòng. Nhà tôi có cả một tủ sách lớn của anh hai tôi sưu tầm, có đóng dấu “tủ sách gia-đình QN” ở gáy sách mà có mấy khi tôi được được đọc đâu. Anh tôi nói tôi còn nhỏ chưa được xem; cuối cùng một trận hỏa hoạn làm tủ sách bị cháy tiêu khiến tôi cứ tiếc nuối mỗi lần nghĩ tới.
Trường học Ma Soeur
Cuối năm lớp nhất, tôi thi rớt vào đệ thất trường Gia Long. Cùng năm này ba tôi bất ngờ lâm bệnh nặng phải nằm bệnh viện mấy tháng; gia đình gặp khó khăn vì chỉ có mình ba đi làm nuôi cả nhà. Người dì em ruột kế mẹ tôi – tuy không dư dả, nhưng thương chị thương cháu, dì không có gia đình – đã đem tôi và đứa em trai kế về nuôi, đóng học phí cho hai chị em đi học ở một trường dòng do các Sơ sáng lập. Thế là tôi học ở đấy suốt bảy năm trung học. Từ năm đầu tiên vào trường, tôi đã nhìn các Sơ bằng ánh mắt ngưỡng mộ và kính phục, vì Sơ nào cũng còn rất trẻ và… đẹp nữa; vậy mà các Sơ đã can đảm từ bỏ cuộc sống bình thường và mang cuộc đời tươi trẻ phục vụ cho lý tưởng cao cả mà các Sơ đã chọn.
Đó là một trường đạo do các nữ tu Dòng Mến Thánh Giá Chợ Quán điều khiển. Trường nhỏ thôi, rất ít lớp nhưng có cả hai cấp; tiểu học có cả nam và nữ nhưng trung học thì chỉ nhận nữ sinh. Trường có nội trú cho học sinh ở xa và còn là một dòng tu cho các bạn nữ xin vào tu tập trước khi chính thức trở thành nữ tu thực sự. Hồi đó tụi học sinh chúng tôi gọi các bạn đó là các chị đệ tử; họ cũng trạc tuổi, cùng ngồi học chung; có khác là hết giờ học, bọn tôi về nhà còn các chị ở lại nhà dòng. Các Sơ trong trường đều còn rất trẻ và dễ thương, lại nói chuyện hay, dễ thuyết phục người nghe lắm. Năm tôi mới vào trường học đệ thất, Sơ hướng dẫn lớp tôi là Sơ Jeanne còn trẻ lắm. Sơ dạy môn Việt văn, giảng bài rất thu hút. Tôi nhớ hoài trong chương trình có học về các nhà văn, nhà thơ miền Nam. Tôi có học về Kiên Giang. Ông có những bài thơ nói về mẹ mà tôi rất thích, trong đó có bài Khói trắng tôi thuộc lòng mãi đến bây giờ.
Lên đệ lục có Sơ Lucie dạy môn địa lý. Sơ có cặp mắt to đen, hai má lúm đồng tiền. Hồi đó tôi thích học môn địa lý vì mình được biết nhiều về các quốc gia trên thế giới. Phần lớn các Sơ rất giỏi tiếng Pháp. Sơ Marie Yvonne dạy Pháp văn có gương mặt nhỏ nhắn, miệng chúm chím khi cười. Sơ đọc tiếng Pháp nghe líu lo như chim hót. Khi tôi học đệ nhị cấp (từ lớp 10 trở lên), có thêm các thầy cô ở trường ngoài vào dạy song song với các Sơ. Tôi nhớ thầy toán là thầy M., một giáo sư toán có tiếng của trường Pétrus Ký thời đó. Thầy nhỏ con lại hay đỏ mặt mắc cỡ. Thầy Ng. dạy Triết năm lớp 12 cũng nhỏ con nhưng có đôi mắt ướt át rất đẹp, nhất là hàng mi cong vút.
Trường tôi thường tổ chức những buổi đi ủy lạo thương binh ở các Quân y viện Hoàng Hoa Thám, Thủ Đức hay đồn Địa phương quân ở Bình Chánh. Các dịp này không hề vắng mặt tôi; và hậu quả cuối cùng là “thi không ăn ớt thế mà cay”. Tôi rớt đợt một Tú tài II. Tôi hối hận vì đã làm ba mẹ không vui, dù mẹ không nỡ rầy la tôi. Cũng may sau đó còn có đợt hai thi lại. Cuối cùng tôi cũng giật được mảnh bằng Tú tài II…
Lưu bút ngày xanh
Tháng 6, ở Mỹ là mùa bãi trường. Mỗi sáng đi làm, chạy ngang các trường, tôi thấy học sinh năm chót trung học có vẻ vội vã, bận rộn hơn. Dường như các em muốn tranh thủ thời gian ngắn ngủi còn lại ở trường để gặp thầy, gặp bạn… Với tôi, tuổi 16, 17 là tuổi đẹp nhất thuở học trò. Tuổi 16, 17 các em có những nét dễ thương với mối tình học trò ngây thơ hồn nhiên, những nỗi rung động đầu tiên khi chợt thấy tim sao đập mạnh mỗi lần nghĩ đến “ai đó”, hay cảm thấy hai má đỏ bừng bừng khi “ai đó” nhìn mình, rồi hay ngượng ngùng mắc cỡ khi bị bạn bè chọc ghẹo, ghép đôi.
Con trai tôi hổm rày “vác” về nhà một cuốn yearbook thật to và dày, in giấy màu láng rất đẹp; không như thế hệ tôi mấy mươi năm trước, với cuốn lưu bút khiêm nhường, nghèo nàn, chỉ giản dị bằng giấy trắng. Chúng tôi cắm cúi viết tay từng trang một, rồi cắt, dán, đóng thành tập nhỏ rất thủ công; nhưng mà tôi thích thế. Tôi còn nhớ năm cuối cấp tiểu học, tôi mua một quyển tập giấy carô, khổ nhỏ như cuốn tập 100 trang của học sinh. Đám học sinh chúng tôi gọi quyển carô đó là “lưu bút ngày xanh”. Tụi tôi chuyền tay nhau ghi chép vào đấy. Có bạn viết, vẽ, làm thơ, dán hình vào… Tôi nhớ thời đó hai câu thơ sau được dùng rất quen thuộc trong hầu hết quyển lưu bút: “Dù cho ảnh có phai màu, xin đừng xé bỏ mà đau lòng này”.
Sau này lớn hơn, vào trung học, có dịp đọc lại cuốn “lưu bút” tiểu học, thấy nó đầy vẻ “cải lương” với hai câu lục bát viết kèm. Nhưng thật tình mà nói chính nét “cải lương” đó đã tô đậm vẻ ngây thơ trong sáng của tuổi mới cắp sách đến trường, nghĩ sao viết vậy, không rào trước đón sau, không màu mè sáo ngữ. Cái tính cách đáng yêu của tuổi học trò cấp tiểu học là đó! Tôi vẫn còn giữ kỷ niệm năm học cuối cùng, khi một nhóm bạn thích làm báo như tôi chung nhau làm một cuốn báo nhỏ, viết tay rồi đóng lại thành cuốn mỏng, khổ nhỏ như tập học trò, trong đó vài bài thơ, vài bài viết ngắn, mộc mạc chân thành, không trau chuốt nhưng đầy kỷ niệm tình cảm bạn bè. Đến giờ, sau mấy chục năm, mỗi lần đọc lại cuốn lưu bút kỷ niệm, tôi vẫn thấy bồi hồi, với một nỗi buồn bâng khuâng, một nỗi luyến tiếc nhung nhớ xa xăm. Bạn bè thời đó giờ tôi không biết tin tức của ai hết, theo tuổi đời thì cũng quá lục tuần, chắc cũng đã thành bà nội, bà ngoại…
Nỗi buồn hoa phượng
Ở Việt Nam, thấy hoa phượng nở là biết mùa hè đến, học sinh sắp bãi trường. Hầu như trường nào ở Việt Nam cũng có vài cây phượng vỹ trong sân; ngay ở các lề đường trong thành phố cũng rợp màu phượng đỏ, phượng vàng. Màu hoa phượng nên thơ như thế, chả trách các nhạc sĩ và thi sĩ thi nhau sáng tác về hoa phượng, về những mối tình học trò ngây thơ. Ở bên đây, dọc hai bên lề nhiều con đường, có loại cây cao cành tỏa rộng, hoa tím hoa cà, cánh hoa cũng hơi giống phượng ở Việt Nam. Hoa này cũng nở rộ vào mùa hè nên nhiều người gọi là hoa phượng tím. Con đường tôi đi qua mỗi ngày rất lạ, hai bên lề đường cũng đầy cây phượng tím…
Con trai tôi đã xong trung học. Nó chuẩn bị hành trang để bước vào ngưỡng cửa đại học. Có lẽ nó rất háo hức tò mò để bước chân vào. Cũng con đường này mấy chục năm trước tôi đã đi qua, và đã kết thúc thật đầy đủ… Với tâm tình của một người mẹ, tôi luôn cầu mong con trai tôi chọn đúng đường nó đi và chung thủy với sự lựa chọn đó. Những ngày chuẩn bị mọi thứ cho con tôi sắp vào nội trú đại học, tôi cố giấu nỗi buồn trước mặt mọi người, nhưng khi ngồi một mình tôi vẫn thấy ngậm ngùi buồn bã.
Con bây giờ đã vắng nhà nhiều năm mà mẹ cứ tưởng con chỉ mới đi hôm qua. Trường con học không xa quá. Bố vẫn chịu khó đón con về nhà mỗi cuối tuần rồi đưa con đi lại chiều chủ nhật. Con đã mạnh dạn trưởng thành nhưng mẹ vẫn kín đáo săn sóc con, vì với mẹ bao giờ con cũng vẫn là đứa con trai nhỏ bé của mẹ. Mẹ vẫn muốn đem theo hình ảnh đẹp đẽ đó của con theo cho đến cuối đời mẹ sau này, và mẹ vẫn nhớ hoài mấy câu hát: “Tìm đâu những ngày thơ ấu qua, tìm đâu những ngày xinh như mộng. Ngày thơ biết tìm đâu, ngày thơ biết tìm đâu, tìm đâu biết tìm đâu đâu giờ…” (trích bài Những ngày thơ mộng của Hoàng Thi Thơ).
