Noel 2021 bạn sẽ khui champagne Pháp; “champagne Mỹ” hay “sparkling Mỹ” – nếu không tính những loại sparkling Đức, Pháp, Ý, Tây Ban Nha, Úc…?
THỊ TRƯỜNG SỐ MỘT SPARKLING
Gần cuối năm 2019, trên chuyến bay từ Washington D.C về, tôi đọc được một bài báo cho biết số lượng vang sủi tiêu thụ (sparkling wines) tại Mỹ đã tăng gấp đôi kể từ những năm 1970. Sự tăng trưởng đáng kể này là kết quả của số chai Champagne nhập qua từ Pháp nhiều hơn, kèm với sự phát triển thần tốc của các chai “California Champagne” và các chai vang sủi Mỹ, chủ yếu tạo ra bởi những doanh nghiệp Pháp đầu tư ở Bờ Tây.
Ngược dòng lịch sử, chúng ta có thể hiểu rằng người Mỹ không hề xa lạ với Champagne vì những người da trắng khai hoang lập nghiệp ở 13 thuộc địa ban đầu bên Bờ Đông đều là người Anh, Hà Lan, Đức… tức người châu Âu đã quen uống vang sủi Pháp. Sau đó có thêm làn sóng di dân đến từ Ireland, Ý, tức cũng những nước có truyền thống làm và tiêu thụ vang. Sử sách cũng ghi nhận rằng những thùng hàng chất đầy các chai Champagne đã được vận chuyển đến các thuộc địa ấy vào năm 1750.
Thời gian trôi nhanh, người Mỹ chịu ảnh hưởng vang sủi Pháp nên không chỉ nhập Champagne và vang sủi các loại về uống mà còn tự sản xuất “American Champagne” và “American sparkling wines” theo cách thức của các nhà sản xuất tại vùng Champagne ở Pháp. Vì thế không ngạc nhiên khi biết trong năm 2017, chỉ riêng hai nhãn Champagne thứ thiệt bán chạy nhất tại Mỹ là Veuve Clicquot và Moet & Chandon cộng chung đã tiêu thụ được 835,000 thùng (hơn 10 triệu chai), nhưng chỉ chiếm 6% tổng lượng vang sủi tiêu thụ tại đất nước này. Hơn một nửa số 261 triệu chai vang sủi bán ra khắp nước Mỹ trong năm 2017 là vang sủi sản xuất trên đất Mỹ, chủ yếu tại bốn bang bên Bờ Tây (California, Oregon, Washington, New Mexico) và hai bang bên Bờ Đông (Virginia và New York).
Năm 2020 tuy bị tác động bởi đại dịch COVID-19 nhưng Mỹ vẫn là thị trường tiêu thụ Champagne hạng nhất thế giới nếu tính về giá trị ($666.1 triệu, giảm 24,6% so với năm 2019) và hạng nhì thế giới nếu tính về số lượng (20.8 triệu chai, giảm 18,8% so với năm 2019). Ngày nay người Mỹ uống nhiều Champagne Pháp chỉ thua người Anh!
“SAME SAME BUT DIFFERENT”
Brotherhood Winery được cho là lò sản xuất vang Mỹ lâu đời nhất, nhưng cũng được lập nên bởi một người Pháp di dân vào năm 1839, tại Washingtonville, bang New York, sát bên bờ sông Hudson. Đây là thí dụ điển hình về sự phát triển sản xuất vang sủi tại Mỹ và hiện vẫn còn tiếp diễn.
Một thí dụ điển hình là Thibaut-Janisson, một lò sản xuất vang tại bang Virginia có tên gọi ngắn gọn T-J nhắc nhớ đến Thomas Jefferson, một trong những ông tổ lập quốc, tổng thống thứ ba của nước Mỹ và cũng là người rất mê uống Champagne. Đây là cơ nghiệp của ông Claude Thibaut, người Pháp sinh ra tại Marne, quê hương của Champagne, di cư sang Mỹ mua đất trồng nho và làm vang ở Afton, Shenandoah Valley vào năm 2005. Lò T-J hiện mỗi năm sản xuất khoảng 40,000 chai sparklings.
Vang sủi làm ra từ lò này không hoàn toàn giống Champagne Pháp nhưng chai Blanc de Chardonnay Brut thơm mùi táo, lê và hạt dẻ rất được người Mỹ ái mộ, thậm chí được Tòa Bạch Ốc khui mời quan khách và thường có trong wine menu ở các nhà hàng sang trọng, sành điệu ẩm thực ở thủ đô Washington D.C. “Nhiều sommeliers cứ do dự không biết nên gọi sparkling của chúng tôi là vang sủi Pháp hay vang sủi Mỹ, nhưng thành thực mà nói, chúng tôi sẽ chẳng đạt được đẳng cấp các nhà Champagne hàng đầu bên Pháp,” chính ông Claude Thibaut phải nhìn nhận.
Không bị giới hạn như các nhà Champagne Pháp chỉ được sử dụng bảy giống nho (mà chủ lực là Chardonnay, Pinot noir và Pinot Meunier) để sản xuất ra các chai vang sủi đính nhãn Champagne, các nhà sản xuất Champagne và sparkling theo kiểu Mỹ được tự do trong khâu chọn lựa các giống nho. Cho nên hương và vị là một sự “trăm hoa đua nở”, nhưng họ vẫn bám “ăn theo” nhãn hiệu vàng “Champagne”.
Dĩ nhiên có một số nhà sản xuất không chấp nhận kiểu làm ăn này nên trên nhãn chai vang sủi của họ chỉ ghi “Méthode Champenoise” (phương thức sản xuất Champagne); “Méthode traditionnelle” (phương thức truyền thống) hoặc “Fermentation in bottle” (lên men trong chai). Rất đúng với nội dung thỏa thuận về bảo vệ tên gọi ký kết giữa Pháp và Mỹ hồi năm 2005 (chúng tôi sẽ đề cập riêng ở một bài khác).
GHI NHẬN:
THỊ TRƯỜNG VANG SỦI MỸ, BA NHÁNH CHÍNH
*Nhánh 1: Champagne thứ thiệt nhập qua từ Pháp, giá bán lẻ mỗi chai từ $40 trở lên.
*Nhánh 2: Vang sủi cao cấp của Mỹ, có vốn và kinh nghiệm của các nhà Champagne Pháp, không có ghi thêm “California Champagne”, giá bán lẻ từ $30-50/chai, có những chai hảo hạng giá cao hơn.
*Nhánh 3: Vang sủi phổ thông, thường tự khoe là American Champagne, giá bán lẻ dưới $10/chai.
RẤT MÊ PINK
Thời tiết, khí hậu, đất đai ở California rất thuận lợi cho việc trồng nho và sản xuất các loại vang sủi hồng (pink sparkling wines). Số lượng lớn, giá rẻ nên Pink American Champagne và pink sparkling bán rất chạy (15% tổng lượng vang sủi so với thị trường thế giới chỉ có 9%). Nếu như Anh là thị trường số một của Champagne Pháp các loại thì Mỹ là thị trường số một của Champagne Rosé Pháp.
BỘ TỨ ĐẠI GIA CHAMPAGNE PHÁP TRÊN ĐẤT MỸ
Các nhà Champagne Pháp có cơ sở sản xuất vang sủi tại Mỹ theo truyền thống và kinh nghiệm của từng nhà gồm có:
*Domaine Chandon, nhà Moet Hennessy, tại Napa Valley từ năm 1973 – chai Étoile Brut giá $50; chai Domaine Chandon NV Étoile Rosé Sparkling (Carneros) giá $55.
*Mumm Napa, nhà Champagne G.H Mumm liên doanh với tập đoàn rượu Seagram tại Napa Valley từ năm 1979, chai Brut Prestive NV giá bán lẻ $24.
*Roederer Estate, đầu tư của nhà Louis Roederer, tại Mendocino County, California từ năm 1982. Chai L’ Ermitage Brut 2013 giá bán lẻ tại Mỹ $60.
*Domaine Carneros, nhà Champagne Taittinger, tại Napa Valley, từ năm 1989, giá bán lẻ khoảng $30-35.
BỘ TỨ SPARKLING MỸ:
*Schramsberg Vineyards, thành lập bởi người Mỹ từ năm 1965. Không liên quan gì với các nhà Champagne Pháp nhưng có quyết tâm làm ra loại vang sủi đẳng cấp thế giới không thua kém gì các chai Champagne thứ thiệt. Nhà này thường bay sang Pháp học hỏi nghề làm vang của các nhà Champagne Bollinger, Pol Roger, Louis Roederer. Sản phẩm đầu tiên gây tiếng vang khắp thế giới là chai Blanc de Blanc khi Tổng thống Richard Nixon khui uống mừng dịp quan hệ Washington-Bắc Kinh tái lập bình thường cùng Chu Ân Lai hồi năm 1972. Chai Schramsberg 2010 Reserve Sparkling (North Coast) giá $120.
*Iron Horse Vineyards có chai Classic Vintage Brut giá $45.
*Benovia Winery nổi tiếng với chai Blanc de Noir Sparkling Wine giá $60.
*Flaunt được biết đến với chai Flaunt Sonoma County Brut, giá $48.
