Các ông trùm mafia (Mafiosi) và những tên trùm ma túy nổi tiếng đã làm thay đổi cảnh quan của nhiều thành phố trên thế giới bằng những ngôi biệt thự đồ sộ do chúng xây dựng bằng tiền ma túy. Nhưng nay, số tài sản này đã bị tịch thu ở Ý, Berlin và Mexico để trả lại cho người dân.
Biểu tượng của quyền lực và đẳng cấp
Thị trấn cổ kính Palermo, núi và biển nhìn thấy rất rõ từ cụm biệt thự nằm cheo leo bên sườn đồi Monte Gallo ven bờ biển đảo Sicilia. Nhưng vào thời điểm này, không có ai đứng bên trong nhà để tận hưởng không gian tuyệt đẹp mà chỉ có… chim và chuột! Cụm dân cư biệt lập này hình thành dần từ cuối thập niên 1970 và do một công ty có liên hệ với trùm mafia nổi tiếng Michele Greco xây dựng. Khi chính quyền ra lệnh ngừng dự án, 170 “biệt thự mafia” đã kịp mọc lên.
Bỏ hoang lâu ngày, nay chúng trông giống các bộ xương và có tên chung là “Pizzo Sella” (Hill of Shame-Ngọn đồi xấu hổ). Ở các quốc gia như Ý và Mexico, nơi các tổ chức tội phạm rất có thế lực, các băng đảng và trùm băng đảng thường đóng vai trò quan trọng trong việc “định hình sự phát triển” tại thành phố quê hương của chúng. Chúng dùng tiền tội ác mua các dự án xây dựng quy mô lớn để kiếm lợi hoặc chỉ đơn giản là để hợp pháp hóa đồng tiền bất chính (rửa tiền).
Chúng cũng thích xây dựng những dinh thự sang trọng để khẳng định địa vị bản thân và gia đình. Một số xây dựng cả boongke kiên cố và đường hầm phức tạp dưới lòng đất dùng cho hoạt động buôn lậu hoặc để chạy trốn khi khẩn cấp. Thậm chí có tên sống luôn dưới đó cho an toàn! Nhiếp ảnh gia người Sicilia Alessio Mamo nhận định: “Thật không may, hầu hết thành phố miền Nam nước Ý đều bị các gia đình mafia làm thay đổi gần như hoàn toàn diện mạo không gian chung. Chúng can thiệp rất sâu vào cảnh quan”. Anh đã chụp nhiều bức ảnh tàn tích xây dựng của Mafiosi.
Tại Mexico, kiến trúc sư và nhà quy hoạch thành phố Eloy Méndez, chuyên viên về “kiến trúc ma túy” (narco-architecture) tại Đại học Puebla, đồng ý: “Kiến trúc, xây dựng và buôn ma túy có mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Các dự án bất động sản có các tổ chức tội phạm tham gia đã làm biến dạng nhiều thành phố ở Mỹ Latin. Kiến trúc hào nhoáng, thậm chí không giống ai, luôn được bọn tội phạm xem là ‘ngôn ngữ riêng’ để thể hiện cái tôi và đẳng cấp”.
Ngay cả nơi chôn cất cũng bị can thiệp. Nghĩa trang Jardines del Humaya ở Culiacán, cái nôi của băng đảng Sinaloa, là ví dụ điển hình. Các trùm ma túy và gia đình chúng đua tranh xây dựng những lăng tẩm phô trương màu mè, mô phỏng những đền đài thời vua chúa và thuộc địa. Mái vòm hình củ hành, mái cong, cột cung điện chạm trổ được tận dụng. Kiến trúc đồ sộ, “khác thường” được các gia đình mafia và tổ chức ma túy dùng làm biểu tượng của “quyền lực thống trị không gian công và kiểm soát các khu vực xung quanh”.
Lấy lại cho người dân
Hiện nhiều chính phủ và tổ chức xã hội dân sự đang nỗ lực giành lại quyền làm chủ các thành phố từ tay bọn tội phạm. Kể từ năm 1982, chính phủ Ý đã tịch thu hơn 36,000 tài sản do Mafiosi làm chủ. Bà Zora Hauser, chuyên nghiên cứu về mafia tại Đại học Oxford, nhận xét: “Tịch thu tài sản là một trong những công cụ hiệu quả nhất trong cuộc chiến chống tội phạm có tổ chức. Nhưng quan trọng hơn là các tài sản, nhà cửa và các công ty của chúng phải được trả lại cho xã hội. Khi đó chính phủ và người dân mới thực sự giành lại quyền kiểm soát. Mất quyền kiểm soát lãnh thổ tức là mất quyền lực. Đó là điều mà bọn tội phạm sợ nhất”.
Theo tổ chức chống mafia Libera, khoảng 1,000 khu đô thị của Ý đã được chính phủ giao quyền quản lý-sử dụng các tòa nhà hoặc tài sản bị tịch thu từ mafia vào mục đích công. Ngoài ra, khoảng 900 tổ chức hoặc tập thể phi lợi nhuận cũng được giao quản lý các tài sản mafia gồm công ty, cổ đông và tài khoản ngân hàng. Nhóm hợp tác GOEL (GOEL Cooperative Group) ở Calabria là ví dụ thành công của chính sách phân phối lại các tài sản từng do mafia nắm giữ.
Nhóm này (hiện sử dụng ba tòa nhà cũ của mafia) hiểu rằng mafia sẽ không bao giờ chịu từ bỏ tài sản một cách “hòa bình”. Ở Calabria, nơi tổ chức mafia Ndrangheta tàn bạo và lớn nhất thế giới xây dựng đế chế toàn cầu của mình; các nông dân, chủ doanh nghiệp và nhiều người khác đã can đảm liên kết thành lập GOEL để chống lại sự đe dọa và hành vi đòi tiền bảo vệ của mafia. GOEL còn điều hành một số chương trình xã hội trong các lĩnh vực nông nghiệp, du lịch, thời trang bền vững và mỹ phẩm hữu cơ.
Hiện GOEL đã tạo việc làm cho khoảng 400 người sống tại một trong những khu vực nghèo nhất và tham nhũng nhất châu Âu, nơi từng do mafia làm chủ và chính phủ mất quyền kiểm soát. Một tòa nhà của mafia nay được dùng làm nơi ở cho các công nhân làm việc tại xưởng sản xuất quần áo thời trang hữu cơ nằm trong một tòa nhà khác. Tòa nhà còn lại từng thuộc về một trùm mafia Locri (một thị trấn ở Calabria) được chuyển đổi thành khách sạn với đồ nội thất mới do thành phố chi. GOEL không phải trả tiền thuê nhà trong 10 năm, nước và điện cũng được cung cấp miễn phí.
Mười ngày sau khi GOEL thắng thầu thuê toà nhà Locri, mafia đã đe doạ, phá hoại và ăn cắp các bộ phận cấp nước, gây thiệt hại 50,000 euro. Nhưng các tổ chức công dân chống mafia như GOEL đã quá quen với những cuộc tấn công hèn hạ như thế. Có lần chúng đốt một trang trại, làm hỏng các máy kéo và cướp phá kho hàng. Không khiếp sợ, GOEL còn tổ chức tiệc tùng mỗi khi bị mafia tấn công để thách thức chúng. Vincenzo Linarello, người điều hành GOEL nói: “Khi rơi vào trạng thái trầm cảm và mất hy vọng, con người dễ bị kiểm soát hơn. Tiệc tùng là cách lấy lại sự can đảm”. Tiệc tùng còn kèm theo quyên góp và “sân khấu hóa” mô phỏng những chiêu trò mafia thường sử dụng. Linarello cho biết số vụ đe doạ và tấn công giảm hẳn. “Có lẽ mafia hiểu rằng, vũ lực chỉ làm cho chúng tôi mạnh mẽ hơn”.
Các khu vực khác cũng bắt chước mô hình của Ý, như Berlin, thủ đô nước Đức, khi chính quyền đang xúc tiến kế hoạch giao các tài sản bị tịch thu của mafia cho các tổ chức phi lợi nhuận quản lý. Năm 2018, 77 tài sản thuộc về gia đình mafia Remmo bị tịch thu, gồm các tòa nhà chung cư căn hộ, một biệt thự và một mảnh vườn phân lô. Biệt thự nằm trong khu phố Neukölln sẽ chuyển thành trung tâm sinh hoạt thanh thiếu niên.
Tuy nhiên, trước mắt phải buộc những thành viên gia đình Remmo rời khỏi biệt thự. Mexico cũng sẽ sớm có phương án sử dụng tài sản bị tịch thu từ các chính trị gia tham nhũng và trùm ma túy. Giữa Tháng Chín, một cuộc xổ số đặc biệt được tổ chức để chuyển sang chủ mới một ngôi nhà ở Culiacán của trùm ma túy Joaquín “El Chapo” Guzmán (hiện ngồi tù tại Mỹ với án chung thân) và một biệt thự gần Mexico City từng do Amado Carrillo, cựu trùm băng đảng Juárez sở hữu. Bỏ ra 250 peso mua vé, những người tham gia sẽ có cơ hội nhìn tận mắt bên trong biệt thự này.
Doanh thu từ xổ số sẽ đưa vào quỹ đẩy mạnh chiến dịch tiêm chủng coronavirus. Nhưng kế hoạch bị một số người phản ứng. Chuyên gia tội phạm Edgardo Buscaglia xem cuộc xổ số là “màn trình diễn và chỉ trả lại vài tài sản ma túy cho người dân”. Ông nhấn mạnh: “Mexico đang thiếu chiến lược chung và thiếu luật cho phép các thẩm phán phân phối lại tất cả tài sản tội phạm bị tịch thu cho các tổ chức xã hội dân sự do các nạn nhân quản lý để giúp đỡ những người cần. Việc trả lại tài sản ma túy không nên xem là món quà xổ số mà nên được sử dụng để giúp nạn nhân tái hòa nhập vào xã hội và có việc làm”.
