HIẾU CHÂN
Trong nỗ lực viết lại lịch sử của đại dịch Covid-19, nhà cầm quyền Trung Quốc ban hành quy định bắt buộc các nhà khoa học nghiên cứu nguồn gốc của coronavirus chủng mới phải nộp báo cáo của họ cho chính quyền kiểm duyệt trước khi xuất bản hoặc công bố.
Một số nhà khoa học lo ngại sự can thiệp của chính trị sẽ hủy hoại tính độc lập của nghiên cứu khoa học và dẫn tới những kết quả méo mó, ngụy tạo.
Báo The Guardian (Anh quốc) hôm nay thứ Bảy 11-04 tường thuật một sự việc bất thường: hai trường đại học hàng đầu của Trung Quốc đăng lên website quy định mới của chính phủ về nghiên cứu khoa học, trong đó đòi hỏi các báo cáo khoa học liên quan tới đại dịch Covid-19 phải được Bộ Khoa học và Công nghệ (MOST) nước này thẩm định và phê chuẩn trước khi công bố. Các tài liệu quy định này đã bị rút xuống khỏi website của các trường, nhưng vẫn có thể truy cập được bản lưu trữ trên mạng (cache) của chúng.
Hai trường được nói tới là Đại học Phúc Đán (Fudan University) ở Thượng Hải và Đại học Địa Khoa học Trung Quốc (China University of Geosciences) ở Vũ Hán.
Tài liệu (đã rút xuống) trên website của Đại học Địa Khoa học Trung Quốc (Vũ Hán) nói: hội đồng khoa học của trường đại học là cơ quan đầu tiên xem xét báo cáo khoa học, “tập trung kiểm tra độ chính xác của nghiên cứu cũng như xem nó có thích hợp để công bố hay không… Sau khi hoàn tất việc xem xét, nhà trường phải báo cáo cho MOST và chỉ được xuất bản sau khi nghiên cứu đã được MOST phê duyệt.” Dù có tên là Đại học Địa Khoa học, trường này thông báo trên website rằng họ cũng nghiên cứu coronavirus.
Một thông báo khác, có vẻ như xuất bản ngày 09-04 trên website của trường Khoa học và Công nghệ Thông tin thuộc Đại học Phúc Đán (Thượng Hải) kêu gọi quản lý “chặt chẽ và nghiêm túc” các báo cáo nghiên cứu điều tra về nguồn gốc của đại dịch. Các báo cáo khoa học chỉ có thể xuất bản hoặc công bố sau khi được phê duyệt bởi một văn phòng đặc biệt. Địa chỉ email, tên và số điện thoại đăng trong thông báo cho thấy văn phòng đặc biệt này là một bộ phận của Bộ Giáo dục Trung Quốc.
Một tài liệu khác có vẻ như phát đi từ Bệnh viện Nhân dân thuộc Đại học Vũ Hán, cũng nói việc xuất bản các nghiên cứu về nguồn gốc của đại dịch Covid-19 cần phải có sự phê chuẩn của MOST.
Một nguồn tin trong nội bộ Trung Quốc xác nhận với The Guardian rằng, báo cáo khoa học về các đề tài y học khác, không liên quan tới coronavirus, thì không phải nộp cho các bộ thẩm định trước khi công bố.
*
Khi coronavirus đã gây bệnh cho hơn 1,7 triệu người trên khắp thế giới, gây thương vong nặng nề đặc biệt ở Mỹ và châu Âu thì các chi tiết về nguồn gốc và diễn biến của nó, về những tuần lễ đầu tiên của đại dịch – khi nó bị các quan chức Trung Quốc che giấu – có thể được coi là hết sức nhạy cảm.
“Xét về mặt ưu tiên, kiểm soát câu chuyện về virus thì quan trọng hơn là sức khỏe cộng đồng hoặc hậu quả kinh tế. Nói như thế không có nghĩa là kinh tế và sức khỏe cộng đồng không quan trọng. Nhưng câu chuyện vẫn là ưu tiên tối cao”
Giáo sư Steve Tsang, giám đốc Viện nghiên cứu Trung Quốc SOAS, London
Giáo sư Steve Tsang, giám đốc Viện nghiên cứu Trung Quốc SOAS tại London, nói ngay từ những ngày đầu của đại dịch, chính phủ Trung Quốc đã rất chú tâm tới chuyện mọi người nghĩ như thế nào về diễn tiến của virus và việc ứng phó với nó. “Xét về mặt ưu tiên, kiểm soát câu chuyện về virus thì quan trọng hơn là sức khỏe cộng đồng hoặc hậu quả kinh tế. Nói như thế không có nghĩa là kinh tế và sức khỏe cộng đồng không quan trọng. Nhưng câu chuyện vẫn là ưu tiên tối cao”, giáo sư Tsang nói.
“Nếu những tài liệu (đã bị xóa) này là có thực thì nó cho thấy chính phủ Trung Quốc rất muốn kiểm soát chặt chẽ câu chuyện về nguồn gốc của dịch Covid-19”, giáo sư Tsang nói thêm về các quy định mới.
Việc kiểm duyệt các báo cáo khoa học về coronavirus, từ đó bóp méo hoặc xuyên tạc câu chuyện thực về đại dịch Covid-19 phục vụ cho mưu đồ lớn hơn của Bắc Kinh là trốn tránh trách nhiệm, đổ vấy cho người khác thảm họa khủng khiếp của đại dịch khởi phát từ Trung Quốc tháng 12 năm ngoái. Tuy nhiên, Bắc Kinh không muốn thế giới bên ngoài nhìn thấy thủ đoạn bỉ ổi đó nên các trường đại học phải rút khỏi mạng trực tuyến những quy định chính thức của nhà cầm quyền.
*
Các quy định mới có vẻ là một phần của một chiến dịch rộng lớn hơn nhằm kiểm soát các nghiên cứu về nguồn gốc của coronavirus. Hôm 03-04, bộ MOST nói các cuộc nghiên cứu lâm sàng về coronavirus đang tiến hành phải báo cáo cho nhà cầm quyền trong vòng ba ngày, nếu không sẽ bị đình chỉ. Hồi tháng Ba, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho đăng một bài viết, trong đó xác định “theo dấu nguồn gốc của virus” là một vấn đề trong danh sách các ưu tiên của quốc gia.
Tuy chưa xác định chính xác nguồn gốc của đại dịch, nhưng một giả thuyết được tin cậy nhất là dịch đã bắt nguồn từ sự tương tác giữa người và động vật tại chợ hải sản và động vật hoang dã Hoa Nam (Huanan) ở Vũ Hán. Các nhà khoa học nói coronavirus có thể sinh ra từ loài dơi rồi truyền sang một động vật trung gian trước khi lây bệnh cho con người đầu tiên. Khoa học tin rằng sự lây lan này tương tự với dịch viêm đường hô hấp cấp SARS năm 2002. Những người phản đối chính phủ Trung Quốc đã tập trung phê phán chuyện Bắc Kinh đã không đóng cửa các “chợ chồm hổm” (wet market) này sau khi đã xảy ra vài vụ dịch coronavirus.
“ Họ đang tìm cách thay đổi nó từ một thảm họa khủng khiếp thành một tai họa mà chính quyền đã làm tốt mọi thứ, giúp cho thế giới có một khoảng thời gian để chuẩn bị… Có một tham vọng phủ nhận cái thực tế mà tất cả chúng ta đang đối mặt rằng có một đại dịch khủng khiếp đã khởi nguồn tại một nơi mà lẽ ra chính phủ Trung Quốc phải dẹp bỏ sau đại dịch SARS ”
Kevin Carrico, nghiên cứu viên cao cấp về Trung Quốc, Đại học Monash
Kevin Carrico, nghiên cứu viên cao cấp chuyên về Trung Quốc của Đại học Monash (Úc) nói ông chưa biết có sự thay đổi gần đây các luật lệ về nghiên cứu ở Trung Quốc liên quan tới Covid-19 song thông tin đó phù hợp với nỗ lực tổng quát của Trung Quốc muốn kiểm soát câu chuyện về đại dịch. “Họ đang tìm cách thay đổi nó từ một thảm họa khủng khiếp thành một tai họa mà chính quyền đã làm tốt mọi thứ, giúp cho thế giới có một khoảng thời gian để chuẩn bị,” ông Carrico nói. Ông cũng cho biết thêm rằng những nỗ lực đó rất rõ ràng trong các thông điệp, từ các thông cáo của chính phủ cấp cao nhất tới bình luận của dân chúng trên mạng xã hội. “Có một tham vọng, ở một mức độ nào đó, phủ nhận cái thực tế mà tất cả chúng ta đang đối mặt rằng có một đại dịch khủng khiếp đã khởi nguồn tại một nơi mà lẽ ra chính phủ Trung Quốc phải dẹp bỏ sau đại dịch SARS,” ông Carrico nói thêm.
Khoảng một tháng trước, tất cả các nhà ngoại giao Trung Quốc, các quan chức và truyền thông nhà nước đều công khai khuyến khích các tin đồn rằng coronavirus chủng mới có thể từ nước ngoài xâm nhập vào Trung Quốc. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên (Zhao Lijian) thậm chí còn tuyên bố vô căn cứ rằng quân đội Mỹ có thể đã mang virus tới Vũ Hán. Trò gắp lửa bỏ tay người này có lẽ không được ai tin nên Trung Quốc phải cố gắng tạo cho nó một vỏ bọc hợp lý bằng cách kiểm duyệt các nghiên cứu khoa học về coronavirus mà lẽ ra nhà nghiên cứu phải được làm việc khách quan và độc lập với mọi thủ đoạn chính trị.
(theo Guardian)
