Dữ liệu cho thấy từ khi ông Donald Trump nhậm chức tổng thống Mỹ nhiệm kỳ thứ hai hồi Tháng Giêng, các hành động bạo lực có động cơ chính trị ở Mỹ đã tăng với tốc độ báo động.
Thời kỳ bạo lực cực đoan trong chính trị
Vụ ám sát các nhà lập pháp ở tiểu bang Minnesota hôm Thứ Bảy là trường hợp mới nhất và kinh khủng nhất. Trước đó đã có nhiều vụ phá hoại nhắm vào các đại lý xe điện Tesla sau khi tỷ phú Elon Musk, chủ hãng xe này, tham gia chính quyền Trump và chỉ huy cuộc sa thải hàng ngàn công chức liên bang gây bất bình rộng rãi trong nhiều tầng lớp xã hội.
Những kẻ bạo lực cũng đốt nhà ông Josh Shapiro (Dân Chủ), thống đốc tiểu bang Pennsylvania, trong lúc cả gia đình ông đang ngủ và suýt bị thiêu sống; rồi một kẻ ủng hộ Palestine vô cớ bắn chết hai nhân viên trẻ của Đại Sứ Quán Israel ở thủ đô Washington. Gần đây trong làn sóng biểu tình ở Los Angeles, California, một số kẻ phá hoại đã đốt xe taxi Waymo, ném gạch đá và pháo hoa vào lực lượng cảnh sát…
Vài năm qua, làn sóng bạo lực chính trị cũng đã để lại nhiều vụ việc đáng sợ mỗi khi nhớ lại: chính ông Trump đã hai lần thoát chết trong đường tơ kẽ tóc ở Pennsylvania và Florida; Dân Biểu Nancy Pelosi (Dân Chủ-California), cựu chủ tịch Hạ Viện; bà Gretchen Whitmer (Dân Chủ), thống đốc Michigan, đều là nạn nhân của các âm mưu bắt cóc thủ tiêu; ông Brett Kavanaugh, thẩm phán Tối Cao Pháp Viện, thoát vụ ám sát hụt; các thượng nghị sĩ và dân biểu thoát vụ bạo loạn tấn công Quốc Hội ngày 6 Tháng Giêng, 2021…
Nhiều chuyên gia nhận định, có lẽ chúng ta đang trên bờ vực một thời kỳ bạo lực cực đoan trong chính trị; đe dọa và bạo lực đã trở thành một phần của cảnh quan chính trị Mỹ… Theo dữ liệu của Cảnh Sát Quốc Hội (USCP), trong năm 2024 cơ quan này đã điều tra 9,474 mối đe dọa nhắm vào các thành viên Quốc Hội, gia đình và nhân viên của họ, vượt xa các năm trước.
Gần đây, chính quyền phải tăng cường bảo vệ các thẩm phán Tối Cao Pháp Viện và tòa án liên bang sau khi các vị này ngăn chặn một số chính sách của chính quyền Trump. Bạo lực chính trị thường xuyên đến nỗi người ta coi chúng giống như những vụ thảm sát ở trường học, đau đớn, tức giận nhưng không ngạc nhiên mỗi khi nó xảy ra.
Cái giá quá đắt cho nền dân chủ Mỹ
Không giống các chế độ độc tài, Hoa Kỳ là quốc gia đa nguyên, đa đảng cho nên mâu thuẫn chính trị là đương nhiên, bất kỳ ý tưởng hay sáng kiến nào cũng đều có phe ủng hộ và phe chống đối, không bao giờ có chuyện đồng thuận 100% như dưới chế độ Cộng Sản. Nguyên tắc của thể chế dân chủ là tương nhượng (compromise).
Trên nghị trường các ý kiến bất đồng được giải quyết qua bàn bạc, chất vấn, phản biện để cùng đi đến một quyết định chung có lợi cho dân cho nước; trong đời sống thì bất đồng được giải quyết theo luật pháp do tòa án phân xử.
Trong chế độ dân chủ, không ai bị bắt, bị tù tội chỉ vì có ý kiến trái với chính sách của chính phủ hay đường lối của đảng cầm quyền mà ngược lại, quyền phát biểu của công dân được Hiến Pháp bảo hộ.
Cái văn hóa dân chủ này đã tồn tại hàng trăm năm, làm nền tảng cho sinh hoạt chính trị nước Mỹ dù đôi khi trong lịch sử bạo lực chính trị bùng phát gây hậu quả nghiêm trọng. Đã có ít nhất bốn vị tổng thống Mỹ bị giết khi tại nhiệm, gần nhất là cố Tổng Thống John F. Kennedy bị ám sát năm 1963. Nhưng trong 60 năm qua, xu thế bạo lực dần bị một văn hóa chính trị đề cao sự tương nhượng thay thế, khi các chính trị gia và những người ủng hộ họ không coi người bất đồng chính kiến là “kẻ thù bên trong” cần bị tiêu diệt.
Bây giờ điều đáng buồn là cái văn hóa chính trị “văn minh” ấy đang bị mai một, thay bằng một tình trạng thù nghịch sâu sắc, “chúng ta” không đội trời chung với “chúng nó.” Hiện không chỉ có sự chia rẽ về quan điểm chính trị, Dân Chủ đối lập với Cộng Hòa, cấp tiến đối lập với bảo thủ, mà cả sự chia rẽ về sắc tộc và màu da, về tình trạng cư trú.
Tình trạng phân cực chính trị đó, cộng với môi trường mạng xã hội đầy tin giả, và tình trạng sở hữu súng đạn dễ dàng là điều kiện đủ để bạo lực lan tràn dù không ai biết trước được bạo lực sẽ xảy ra ở đâu, ai sẽ là nạn nhân kế tiếp. Dù nạn nhân là ai, Dân Chủ, Cộng Hòa hay bất kỳ ai khác thì bạo lực chính trị vẫn là cái giá quá đắt cho nền dân chủ Mỹ.
Càng ủng hộ bạo lực chính trị, bạo lực càng phổ biến
Đáng chú ý là những lời lẽ hùng biện kích thích tấn công chính trị phát ra từ những giới chức cao cấp, chính trị gia và người nổi tiếng đã góp phần không nhỏ vào sự gia tăng bạo lực chính trị. Ông Donald Trump xuất hiện trên vũ đài chính trị đúng 10 năm trước và mang theo làn sóng “đấu tố” độc hại.
Ngay trong kỳ tranh cử đầu tiên, ông đã khuyến khích tấn công đối thủ khi ấy là bà Hillary Clinton của đảng Dân Chủ. “Lock Her Up” (Nhốt bà ta lại) là câu khẩu hiệu vang dội trong các cuộc vận động của ông Trump, báo hiệu một sự thay đổi đáng sợ trong không khí chính trị nước Mỹ.
Từ đó về sau, ông liên tục dán nhãn báo chí là “kẻ thù của nhân dân;” gọi các đối thủ chính trị bên đảng Dân Chủ là “kẻ phản quốc,” “bọn xã hội chủ nghĩa điên loạn,”… Ngay cả các quan tòa “thiết diện vô tư” cũng không tránh được sự chỉ trích nặng nề của ông Trump và những người ủng hộ ông.
Đảng Dân Chủ cũng không chịu lép khi liên tục tố cáo ông Trump và phong trào MAGA của ông là “phát xít,” “độc tài” phá hoại nước Mỹ… Có điều phe ông Trump đang cầm quyền, lại sở hữu những nền tảng mạng xã hội lớn nên các tuyên bố của họ lan tỏa rộng hơn, được nhiều người nghe và tin theo hơn. Lời lẽ kích động của cả hai phía đã góp phần nuôi dưỡng một môi trường chính trị độc hại.
Những tuyên bố và hành động của chính quyền Trump hiện nay dường như tiếp tục đi theo xu hướng bạo lực đó. Ngay trong ngày đầu tiên nhậm chức, ông Trump đã ký sắc lệnh “ân xá” cho 1,500 tên bạo loạn tấn công Quốc Hội Hoa Kỳ ngày 6 Tháng Giêng, 2021 – những kẻ đã bị truy tố hoặc đang thụ án tù vì tội tấn công cảnh sát và cản trở cơ quan lập pháp trong một vụ bạo loạn tàn bạo và đổ máu. Nên để ý tất cả những kẻ tội phạm này đều đã được điều tra, được xét xử đúng pháp luật, có luật sư biện hộ, có bằng chứng phạm tội, hầu hết đã nhận tội và bị tòa tuyên án một cách minh bạch, không có gì khuất tất.
Gần đây, ông Trump vội vã lên án cuộc biểu tình ở Los Angeles trong tuần qua là “nổi loạn” và điều động quân đội đến, bất chấp sự phản đối của các nhà lãnh đạo địa phương. Bà Kristi Noem, bộ trưởng Nội An, còn nói bố trí quân đội là để “giải phóng thành phố Los Angeles khỏi bọn xã hội chủ nghĩa và sự lãnh đạo cồng kềnh” của Thống Đốc Gavin Newsom và Thị Trưởng Karen Bass. So sánh diễn biến cuộc biểu tình ở Los Angeles và vụ bạo loạn ở Quốc Hội Hoa Kỳ, ai cũng thấy có sự cách biệt một trời một vực, nhưng cách hành xử với hai vụ này của chính quyền Trump bộc lộ một sự mâu thuẫn khó hiểu.
Quyết định ân xá cho những kẻ bạo loạn ở Quốc Hội và mạnh tay với vụ Los Angeles đã làm đảo lộn trắng đen, xóa nhòa ranh giới giữa đúng và sai, khiến cho người dân không còn tin vào hiệu lực của pháp luật. Và khi không còn tin vào pháp luật, con người có xu hướng tìm đến bạo lực, sử dụng bạo lực để giải quyết mâu thuẫn trong cuộc sống, trong chính trị, coi đó như một phương cách “hợp pháp” để thể hiện sự bất đồng. Những vụ ám sát, giết người, đốt nhà cũng từ đó sinh ra.
Tiến Sĩ Robert A. Pape, giáo sư môn khoa học chính trị đại học University of Chicago, vừa đưa ra một dữ kiện đáng lo ngại: công chúng càng ủng hộ bạo lực chính trị thì bạo lực càng phổ biến.
Trong cuộc khảo sát toàn quốc mỗi tam cá nguyệt về ý kiến đối với bạo lực chính trị thực hiện vào Tháng Năm, các nhà khoa học của đại học University of Chicago ghi nhận 40% người Dân Chủ ủng hộ việc sử dụng bạo lực để lật đổ ông Trump; 25% người Cộng Hòa ủng hộ dùng quân đội để trấn áp các cuộc biểu tình phản đối chương trình hành động của ông Trump. Các con số này đều cao gấp đôi so với cuộc khảo sát mùa Thu năm ngoái.
Nội chiến lần hai?
Đã có mối lo ngại về một cuộc “nội chiến” lần thứ hai ở Mỹ sau khi ông Trump chỉ thị cho lực lượng Cảnh Sát Di Trú (ICE) “mở rộng nỗ lực bắt giữ và trục xuất người nhập cư bất hợp pháp ở các thành phố lớn nhất nước Mỹ như Los Angeles, Chicago và New York, nơi hàng triệu người nhập cư bất hợp pháp cư ngụ.” Ông gọi những thành phố đó là “cốt lõi của trung tâm quyền lực Dân Chủ”… nơi họ sử dụng người nhập cư bất hợp pháp để mở rộng cơ sở cử tri, gian lận bầu cử và phát triển nhà nước phúc lợi, cướp đi việc làm và quyền lợi lương cao của công dân Hoa Kỳ chăm chỉ.”
Quan điểm của ông Trump không phản ảnh đúng thực tế và hành động trấn áp của chính quyền chắc chắn sẽ gây thêm căng thẳng giữa Dân Chủ và Cộng Hòa, giữa những cộng đồng cư dân với lực lượng chấp pháp của nhà cầm quyền.
Lẽ ra ông Trump phải đoàn kết cả nước thay vì gây chia rẽ giữa “chúng ta” và “chúng nó;” ông nên chấm dứt hoặc giảm mạnh những tuyên bố sai lệch và sặc mùi thù hận. Nhiều nhà lãnh đạo Cộng Hòa và Dân Chủ đều lên án bạo lực chính trị. Khi có tin về vụ ám sát các nhà lập pháp ở Minnesota hôm 14 Tháng Sáu, chính ông Trump cũng tuyên bố: “Bạo lực kinh khủng đó sẽ không được dung thứ.” Nhưng các nhà lãnh đạo đều ra tuyên bố riêng rẽ, không có một tiếng nói chung.
Để hàn gắn lại sự chia rẽ, để làm giảm nguy cơ bạo lực chính trị, đã đến lúc các nhà lãnh đạo nước Mỹ phải vượt qua lằn ranh đảng phái, đứng bên nhau, cùng ra tuyên bố chung, lên án mọi hình thức bạo lực chính trị, cổ xúy cho các hình thức phản kháng ôn hòa, bất bạo động, tôn trọng luật pháp và trật tự. Chẳng hạn, ông Trump và ông Newsom nên cùng ra một tuyên bố chung như vậy, tốt nhất là cùng xuất hiện trên truyền hình để đối thoại cùng người dân California đang bất mãn với làn sóng truy lùng, bắt bớ và biểu tình phản kháng.
Những lời kích động đao to búa lớn chẳng giải quyết được gì mà chỉ làm lòng người thêm ngao ngán và đó là mầm mống của bạo lực.
