“Cali” đã trở thành một từ lóng miệt thị trong đội ngũ những người theo chủ nghĩa dân tộc ngày càng tăng ở Việt Nam. Dĩ nhiên người ta nhìn thấy qua đó, là cả một hệ thống kích động từ Hà Nội được tổ chức tinh vi mỗi ngày.
Nhớ lại hồi mùa thu năm ngoái, Việt Nam đã mở một bảo tàng quân sự mới rộng lớn tại đây, và trong số hàng nghìn hiện vật trong tòa nhà bốn tầng cùng một sân trong chứa đầy xe tăng và máy bay, một vật trưng bày nhanh chóng trở thành điểm thu hút chính: lá cờ của chính quyền Việt Nam Cộng Hòa ở miền Nam Việt Nam.
Hà Nội vẫn coi lá cờ vàng ba sọc đỏ là dấu hiệu chống đối chế độ cộng sản, vi phạm luật về kích động bất đồng chính kiến. Cơ chế được trưng bày với một vài ngoại lệ.
Phản ứng trước sự xuất hiện hiếm hoi này nhanh chóng lan truyền. Những du khách trẻ tuổi tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam đã đăng ảnh chụp cùng lá cờ với vẻ mặt cau có sâu sắc, giơ ngón tay cái xuống hoặc ngón giữa lên. Khi những bức ảnh thu hút sự chú ý không mong muốn, lá cờ đã được gỡ khỏi tường và gấp lại trong tủ trưng bày. Nội dung trên mạng xã hội những biểu hiện thô lỗ cũng đã bị xóa khỏi internet.
Nhưng thật ra, sự phỉ báng này vốn được Ban Tuyên Giáo Cộng sản (CSVN) âm thần tạo dựng từ trước. Và đến nay thì.hiện tượng này vẫn tiếp diễn.
Trong vài tuần, các nhóm học sinh đi tham quan đã đặc biệt chú ý đến lá cờ. Cứ thỉnh thoảng, các nhóm mới lại tụ tập quanh lá cờ — được gọi là cờ “Cali” — và làm các dấu hiệu phản đối.
Ở Việt Nam, Cali —từ lâu đã là cách gọi cộng đồng người Việt hải ngoại ở California, nơi nhiều người Mỹ gốc Việt vẫn treo cờ của miền Nam để đại diện cho cuộc chiến chống cộng sản và quốc gia, mà chính quyền của họ đã mất sau chiến tranh.
Tuy nhiên, Những thành phần bị nhồi sọ lịch sử một chiều ở Việt Nam có xu hướng coi đó là biểu tượng của chủ nghĩa đế quốc Mỹ, và khi tình cảm dân tộc bị thao túng với màu cộng sản dâng cao trong những năm gần đây, việc gợi nhắc đến Cali, cờ vàng, ba sọc, Việt Nam Cộng hòa… đã trở thành một cách nói tắt để chỉ trích những đối thủ đó.
“Họ dùng đó như một nhãn mác để chống lại bất kỳ ai không đồng ý với chính sách nhà nước,” ông Nguyễn Khắc Giang, một nghiên cứu viên tại Viện Yusof Ishak của Singapore, nổi tiếng về nghiên cứu chính trị và kinh tế xã hội Đông Nam Á, nói với nhà báo Stephanie Yang của LA Times.
Đã có những dấu hiệu khác cho thấy chủ nghĩa dân tộc quá khích đang gia tăng trong năm qua, thường là phản ứng trước nhận thức về ảnh hưởng của Mỹ. Ngoài thái độ thù địch đối với cờ “Cali”, một trường đại học được Mỹ hậu thuẫn ở Thành phố Hồ Chí Minh đã bị tấn công vì nghi ngờ có sự can thiệp của nước ngoài. Và một ngôi sao nhạc pop Việt Nam đầy triển vọng, từng là thí sinh của “American Idol”, đã bị chỉ trích dữ dội trên mạng xã hội vào mùa hè năm ngoái sau khi đoạn phim cô hát tại buổi lễ tưởng niệm của Mỹ cho một nhà hoạt động chống cộng sản xuất hiện.
Ông Giang nói trên tờ LA Times rằng, chủ nghĩa dân tộc Việt Nam được xây dựng lệch lạc ở mọi cấp độ bởi sự cai trị độc đảng của đất nước.
Hà Nội kiểm soát giáo dục và truyền thông đại chúng; các nhà báo và blogger độc lập chỉ trích chính phủ đã bị bỏ tù. Ngoài ra, khả năng của Đảng trong việc định hướng các câu chuyện trên mạng xã hội đã được cải thiện bên cạnh các sự kiện tốn kém tiền thuế trong vài năm qua, đặc biệt là trong giới trẻ cả nước.
Từ năm 2017, chính quyền Cộng sản Việt Nam công khai xác nhận đã triển khai hàng nghìn binh sĩ mạng để kiểm soát nội dung trực tuyến, thành lập một đơn vị quân đội thuộc Bộ Quốc phòng được gọi là Lực lượng 47. Năm 2018, đất nước đã thông qua luật an ninh mạng cho phép yêu cầu các nền tảng mạng xã hội gỡ bỏ bất kỳ nội dung nào mà họ cho là chống nhà nước. Kết quả là các loại diễn ngôn một chiều, có nghĩa là những quan điểm không phù hợp với tuyên truyền chính thức thường bị tấn công trên mạng lẫn ngoài đời.
Đôi khi, chính phủ cũng phải sử dụng quyền lực đó để cố gắng kiềm chế chủ nghĩa dân tộc khi nó trở nên quá cực đoan và nguy hiểm cho hệ thống cầm quyền — mặc dù việc hạn chế công khai các bài đăng về cờ miền Nam Việt Nam không làm giảm bớt sự nhiệt tình của một lớp trẻ không khác Hồng Vệ Binh của Trung Cộng.
“Thật khó để nói tôi đồng ý hay không đồng ý với những cử chỉ thô lỗ đó,” Đặng Thị Bích Hạnh, 25 tuổi, quản lý quán cà phê và là một trong những du khách, nói. “Những cử chỉ của các bạn trẻ đó không hoàn toàn đúng, nhưng tôi nghĩ chúng phản ánh cảm xúc của họ khi nhìn lá cờ và nghĩ về phần lịch sử đó cũng như những gì thế hệ trước đã phải chịu đựng.”
Năm năm trước, khi một sinh viên từ vùng nông thôn Đồng bằng sông Cửu Long giành được học bổng toàn phần vào một trường đại học quốc tế ở Thành phố Hồ Chí Minh, điều đó dường như là một giấc mơ thành hiện thực. Nhưng tháng 8 năm ngoái, khi trường bị cuốn vào làn sóng chủ nghĩa dân tộc đang gia tăng, anh bắt đầu lo lắng rằng mối liên hệ của mình với Đại học Fulbright Việt Nam có thể ảnh hưởng đến sự an toàn và tương lai của mình.
“Tôi đã sợ hãi,” người vừa tốt nghiệp, yêu cầu giấu tên vì sợ bị trả thù, nói. Anh vừa bắt đầu một công việc mới trong ngành giáo dục và tránh nhắc đến trường cũ với đồng nghiệp cũng như không mặc áo có in tên trường.
“Có đủ loại câu chuyện. Đặc biệt với thông tin sai lệch lan truyền vào thời điểm đó, nó đã có một số tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần của tôi.”
Các cuộc tấn công bao gồm cáo buộc rằng Fulbright, mở cửa vào năm 2016 với một phần tài trợ từ chính phủ Hoa Kỳ, đang nuôi dưỡng các giá trị tự do và dân chủ phương Tây có thể làm suy yếu chính phủ Việt Nam.
Những người theo chủ nghĩa dân tộc cộng sản cực đoan chỉ trích bất kỳ dấu hiệu nào có thể có xu hướng chống cộng tại trường, chẳng hạn như không trưng bày nổi bật cờ Việt Nam trong lễ tốt nghiệp. Ngay cả khẩu hiệu tốt nghiệp năm ngoái, “Fearless” (Không sợ hãi), cũng làm dấy lên nghi ngờ rằng sinh viên có thể đang âm mưu một phong trào chính trị.
“Chắc chắn bạn đang thấy chủ nghĩa dân tộc đạt đến những đỉnh cao mới, và thật khó để đo lường,” ông Vũ Minh Hoàng, nhà sử học ngoại giao và giáo sư tại trường đại học, nói.
Ông Hoàng cho biết các cáo buộc trực tuyến — không có cáo buộc nào là đúng — đã dẫn đến các mối đe dọa bạo lực chống lại trường đại học, và có tin đồn rằng một số phụ huynh đã lo sợ, rút con em mình vì những điều đó. Một số sinh viên cho biết mối liên hệ của họ đã thu hút những lời lẽ thù địch từ người lạ và những câu hỏi thiếu tin tưởng từ các thành viên gia đình và nhà tuyển dụng.
Các học giả cho biết chính phủ Việt Nam có khả năng đã hành động nhanh chóng để dập tắt phản ứng dữ dội chống lại Fulbright nhằm ngăn chặn tình cảm chống Mỹ làm tổn hại mối quan hệ với Hoa Kỳ, đối tác thương mại lớn nhất của mình. Nhưng một số cáo buộc ban đầu đã được lan truyền bởi truyền thông nhà nước và các bot liên quan đến Bộ Quốc phòng, cho thấy một sự chia rẽ trong nội bộ Đảng.
Ông Hoàng nói rằng trong khi chủ nghĩa dân tộc thường được sử dụng như một lực lượng đoàn kết ở Việt Nam và hơn thế nữa, nó cũng có khả năng tạo ra sự bất ổn nếu nó phát triển vượt quá sự đánh giá hoặc kiểm soát của chính phủ. “Trong một thời gian dài, chính sách chính thức là làm hòa với cộng đồng người Việt ở nước ngoài và Hoa Kỳ,” ông Hoàng nói. “Vì vậy, làn sóng chủ nghĩa dân tộc cực đoan trên mạng này bị nhà nước Việt Nam coi là không hữu ích, không chính xác và, ở một mức độ nào đó, đi ngược lại các chỉ đạo chính thức.”
Mùa hè năm ngoái, đoạn phim Myra Trần hát tại đám tang của Lý Tống ở Westminster, một nhà hoạt động chống cộng, đã xuất hiện trực tuyến. Cô đã đạt được một mức độ nổi tiếng nhất định khi chiến thắng một chương trình truyền hình thực tế về ca hát ở Việt Nam và xuất hiện trên “American Idol” vào năm 2019, nhưng cô đã nhận phải sự lên án gay gắt từ những người theo chủ nghĩa dân tộc trực tuyến và truyền thông nhà nước khi đoạn video từ vài năm trước lan truyền.
Người dùng Facebook và TikTok đã gán nhãn cho Trần, hiện 25 tuổi, là kẻ phản bội, chống Việt Nam — và là “Cali”.
Vụ tranh cãi đã thúc đẩy một phong trào rộng rãi hơn nhằm truy lùng những người nổi tiếng Việt Nam khác bị nghi ngờ âm mưu chống lại đất nước. Những người dùng mạng đã lùng sục khắp web tìm kiếm bất kỳ ai, giống như Trần, đã xuất hiện cùng với lá cờ của miền Nam Việt Nam và tấn công họ.
Một cây bút giải trí ở Thành phố Hồ Chí Minh, người không muốn nêu tên vì sợ bị nhắm mục tiêu, cho biết khi giới trẻ Việt Nam ngày càng trở nên dân tộc chủ nghĩa hơn trên mạng, các nhạc sĩ và nghệ sĩ khác đã cảm thấy áp lực phải tích cực thể hiện lòng yêu nước của mình hoặc đối mặt với sự giận dữ của văn hóa tẩy chay từ một lực lượng Hồng Vệ Binh Việt Nam.
Ông nói thêm rằng việc soi xét các biểu tượng như cờ miền Nam Việt Nam đã khiến những người có mối liên hệ với Hoa Kỳ có lý do lớn hơn để lo lắng về việc bị tấn công trực tuyến hoặc mất cơ hội việc làm. Điều đó có thể khiến những người Việt Nam sống ở nước ngoài — một nhóm dân số mà chính phủ từ lâu đã tìm cách thu hút quay trở lại đất nước — không theo đuổi kinh doanh hoặc sự nghiệp ở Việt Nam.
“Đã có thời các nghệ sĩ rất thoải mái và vô tư, dù họ biết có sự đối đầu và lịch sử này,” ông nói. “Tôi nghĩ bây giờ mọi người đều nhạy cảm hơn. Mọi người đều lo lắng và cố gắng cẩn thận hơn.”
Myra Trần đã bị bắt nạt trực tuyến và bị cắt khỏi một chương trình truyền hình âm nhạc vì “sai lầm” của mình. Cô đã đưa ra lời xin lỗi công khai, trong đó cô bày tỏ lòng biết ơn vì là người Việt Nam, phủ nhận bất kỳ ý định nào gây hại đến an ninh quốc gia và hứa sẽ học hỏi từ những sai lầm của mình.
Hai tháng sau, Trần được phép biểu diễn trở lại. Cô trở lại sân khấu tại một buổi hòa nhạc ở Thành phố Hồ Chí Minh, nơi cô đã khóc và cảm ơn người hâm mộ đã tha thứ cho mình.
Nhưng không phải ai cũng sẵn lòng tha thứ cho cô. Từ đám đông, một số khán giả đã la ó và hét vào mặt Trần bảo “về nhà đi.” Video buổi hòa nhạc đã gây ra cuộc tranh luận gay gắt trên Facebook giữa những người bảo vệ Trần và những người chỉ trích cô.
“Giới trẻ ‘yêu nước’ bây giờ hỗn loạn quá,” một người dùng Việt Nam than phiền trên mạng xã hội sau khi lên án sự căm ghét mà Trần đang nhận được trên mạng.
Một thành viên trong phong trào yêu nước cực đoan đáp trả: “Không thích thì về Cali đi.”
