Văn hóa hình xâm tồn tại trong lịch sử nhiều nước, từ Tây sang Đông. Từ “tattoo” (hình xâm) trong tiếng Anh có nguồn gốc từ chữ “tatu” hay “tatau” trong ngôn ngữ Polynesia, có nghĩa “những nét vẽ của người Polynesia”, được thuyền trưởng James Cook miêu tả sau chuyến hải hành năm 1769 đến Nam Thái Bình Dương. Ngày nay, xâm hình không còn liên quan sâu đậm với văn hóa và “đặc trưng văn hóa”.
Trong quyển Written on the body, tác giả Jane Caplan, Giáo sư sử Đại học Bryn Mawr, viết rằng hình xâm phương Tây không ảnh hưởng từ Nam Thái Bình Dương mà từ Hy Lạp và La Mã. Hình xâm là dấu hiệu của tội phạm có nguồn gốc từ Kinh Cựu ước. Ngoài ra, hình xâm cũng liên quan đến việc “đóng dấu” nô lệ và tù binh. Ở Ấn Độ cổ, trán đạo sĩ Bà La Môn bị xâm hình bộ phận sinh dục nữ nếu phạm tội thông dâm. Thế kỷ 18-19, tù nhân Pháp bị khắc vào trán tội danh của họ…
Tục xâm hình có từ xa lắc, xa lơ. Tháng Mười 1991, người ta phát hiện một ông cụ 5,000 năm nằm trong rặng núi giữa Ý và Áo. Dường như ông đang đi săn thì bị kẹt trong trận bão tuyết. Nhân vật thượng cổ này có nhiều vết xâm: Một dấu chữ thập ở gối chân trái, sáu đường thẳng 15 cm dọc theo bụng và nhiều đường song song chạy xuống mắt cá. Người ta đặt tên cho ông là Oetzi. Không ai biết chính xác hình xâm trên mình Oetzi có ý nghĩa gì. Tuy nhiên, người ta biết chắc rằng tục xâm mình xuất hiện cách đây vài chục ngàn năm, tồn tại song song nhiều làn sóng văn minh nhân loại.
Xâm mình không chỉ thể hiện sự nhận dạng sắc tộc mà trong nhiều trường hợp còn là phương cách chữa bệnh. Tại eo biển Bering, nhà dân tộc học George B. Gordon từng gặp nhiều người ở đảo Diomede với vết xâm ở hai gò má và thái dương. Đó là những sẹo nhỏ sau khi người ta châm da hút máu độc. Ở Alaska, hiện vẫn còn tục chích da để “rút máu độc” cho vài căn bệnh. Dân Chugach Eskimo cũng có cách chữa tương tự. Khi bị đau mắt, họ chích da lấy máu ở chóp mũi và thái dương…
Một trong những nền văn hóa hình xâm nổi tiếng nhất là văn hóa Maori tại New Zealand. Ở châu Á, người Hoa cũng có tục xâm mình. Tại Nhật, nguồn gốc hình xâm có từ thời Jomon (10,000 trước Công nguyên – 300 trước Công nguyên). Jomon có nghĩa mẫu dây thừng. Nhiều vật gốm có viền mẫu dây thường được tìm thấy trong giai đoạn này, cũng như các mẫu hình xâm. Tuy nhiên, mãi đến thế kỷ VIII, các quyển sách đầu tiên về tục xâm mình ở Nhật mới xuất hiện. Thời Kojiki (712 sau Công nguyên), người ta kể rằng có hai loại hình xâm. Một tượng trưng cho lớp quí tộc và một tượng trưng tội phạm hay kẻ tà ác. Quyển Nihonshoki (720 sau Công nguyên) có kể về một gã tên Azumi no Murajihamako bị xâm mình do tội phản bội.
Trong lịch sử hình xâm Phù Tang, không nơi nào gây chú ý bằng đảo Ainu. Người Ainu xâm mặt theo cách giống như dân Maori-New Zealand. Không chỉ nam giới, phụ nữ Ainu cũng xâm. Khi 10 hay 13 tuổi, các cô đã bị đè ra xâm tùm lum. Có khi bé gái mới 5-6 tuổi đã bị xâm. Hình xâm chỉ hoàn chỉnh khi họ đến tuổi trưởng thành. Đảo Ryukyu cũng nổi tiếng có tục xâm mình nữ giới. Vài tài liệu viết rằng phụ nữ Ryukyu xâm mình để khỏi bị bắt cóc đưa vào nhà thổ. Hình xâm hoa lá cành xuất hiện lần đầu tiên ở Nhật sau thời Horeki (1751-1764), mô phỏng từ nghệ thuật “ofukiyo-e” (miêu tả phong cảnh).
Ý tưởng xâm toàn thân – như bây giờ thường thấy ở các anh du đảng yakuza – được lấy cảm hứng từ trang phục samurai gọi là jimbaori (áo choàng sát nách). Đầu tiên, hình xâm jimbaori chỉ được vẽ trên lưng nhưng sau đó lấn qua vai, cánh tay, xuống đùi rồi cuối cùng lan toàn thân. Đến thời Minh Trị, chủ trương canh tân được đề xướng. Văn hóa phương Tây du nhập xứ anh đào. Tháng Tư 1868, một bộ luật ra đời, nghiêm cấm nhiều hủ tục quá khứ, trong đó có xâm mình. Đến năm 1948, luật cấm xâm mình ở Nhật mới được bỏ…
Tại Thái Bình Dương, Maori không là sắc dân duy nhất biết xâm mình. Cộng đồng cư dân thuộc Polynesia (cụm đảo lớn trong đó có Samoa, New Zealand, Niue, Tokelau, Hawaii, Tonga…) cũng nổi tiếng với nghệ thuật xâm như là hình thức trang điểm. Tài liệu đầu tiên nói về nghệ thuật xâm Polynesia được biên soạn bởi Joseph Banks – nhà tự nhiên học đi cùng thuyền trưởng James Cook trong chuyến thám hiểm đầu tiên đến Thái Bình Dương. Ở thời điểm đó, dân châu Âu còn chưa quen thấy hình xâm trên cơ thể người sống. Tháng Chín 1691, người ta bắt một nô lệ với hình xâm đầy mình sang Luân Đôn để triển lãm.
Người nô lệ được quảng cáo là “Giolo – hoàng tử xâm mình nổi tiếng”. Được hứa trả nhiều tiền và được đưa trở về Philippines, Giolo không lâu sau đó đã chết do bệnh đậu mùa. Kẻ đưa Giolo sang Anh với mục đích kiếm tiền từ các cuộc triển lãm là gã cướp biển William Dampier. Ở châu Âu và Mỹ, xâm mình được quảng bá từ thủy thủ viễn dương, sau những chuyến hải hành từ Thái Bình Dương. Xâm mình được “cách mạng hóa” nhờ máy xâm điện của Samuel O’Reilly tung ra cuối thế kỷ 19.
Ngày nay, xâm hình, như đã nói, không còn liên quan nhiều đến những ý nghĩa văn hóa. Giới trẻ ngày nay chuộng xâm hình nghệ thuật nhiều hơn là xâm những câu như “hận đời đen bạc” hay “mai anh chết, em có buồn không?”. Xâm hình cũng không còn bị đánh giá với quan điểm tiêu cực như cách đây mấy thập niên, khi xã hội mặc định người xâm hình là “dân chơi”, “bọn giang hồ”, “gái hư”… Vô số người mẫu, tài tử minh tinh, ca sĩ… đã xâm hình và không ngại khoe hình xâm, từ Ariana Grande, Cardi B, Kendall Jenner, Miley Cyrus, Halle Berry, Demi Lovato, Orlando Bloom, Cara Delevingne… đến Angelina Jolie. Tất nhiên không chỉ ở Mỹ và không chỉ trong giới tài tử minh tinh. Rất dễ dàng có thể thấy nhiều cô gái trẻ mượt bây giờ cố tình vén nhẹ lộ hình xâm ở gáy hoặc ở đùi…
Giới trẻ xâm đủ hình, từ chim cò cây cá cảnh đến rồng phượng, từ chữ Anh, chữ Tàu đến thậm chí chữ Miên. Nói theo ngôn ngữ “bọn trẻ” thời đại là “em thích thì em nhích thôi”. Có điều cũng cần nói thêm, trước khi xâm, nên suy nghĩ xem xâm hình gì và tại sao muốn xâm, và đặc biệt không nên xâm tên… vợ hoặc chồng, vì có rất nhiều người “đi trước” cho thấy họ phải hối hận tẩy xâm sau khi ly dị, như trường hợp cô đào Angelina Jolie tẩy cái tên anh chồng cũ Billy Bob Thornton; hoặc cô người mẫu lừng lẫy một thời Heidi Klum lặng lẽ xóa hình xâm biểu tượng gợi nhớ anh chồng cũ Seal…
