Joe Biden đang mất điểm nghiêm trọng bởi chính sách Trung Đông của ông. Nếu cuộc bầu cử tổng thống Mỹ được tổ chức ở thời điểm này và cuộc so găng Dân chủ-Cộng hòa diễn ra với hai ứng cử viên Joe Biden và Donald Trump thì gần như chắc chắn Trump thắng cử – đó là nhận định chung của nhiều nhà quan sát.
“Cảnh báo đang gia tăng”
Sẽ là thiếu thận trọng nếu giới lãnh đạo thế giới bác bỏ khả năng Trump trở lại Tòa Bạch Ốc với nhiệm kỳ hai vào ngày 20 Tháng Giêng 2025. Để hiểu mối quan hệ quốc tế trong vài tháng tới, các nhà quan sát cần phải tính đến khả năng nhiệm kỳ thứ hai của Trump ảnh hưởng như thế nào đối với quyền lợi chính trị quốc gia họ. Các nhà lãnh đạo nước ngoài thừa nhận rằng nhiệm kỳ thứ hai của Trump thậm chí còn cực đoan và hỗn loạn hơn nhiệm kỳ đầu của ông.
Giới chức Nga và Trung Quốc đã công khai nói với các nhà phân tích rằng họ hy vọng Trump tái đắc cử. Với Nga, việc Trump trở lại nắm quyền có nghĩa phương Tây sẽ ít ủng hộ Ukraine hơn; với Trung Quốc, việc Trump trở lại đồng nghĩa với khả năng xảy ra rạn nứt trong các liên minh của Mỹ, đặc biệt với Nhật và Hàn Quốc, vốn giúp kiềm chế Bắc Kinh. Trong suốt nhiệm kỳ một, Trump thường xuyên bắt chính sách đối ngoại của Mỹ làm “con tin” cho những ý tưởng bất chợt của ông. Chẳng phải tự nhiên khi hiện tại một số nước Đông Âu và Pháp đang ráo riết thúc đẩy kết nạp Ukraine vào NATO càng sớm càng tốt.
Với Trump, NATO không phải là liên minh quân sự quan trọng nhất của Mỹ, dù lịch sử hơn bảy thập niên Hoa Kỳ gắn bó với NATO đã chứng minh ngược lại. Ông từng nói rằng NATO là nơi làm cạn kiệt ngân khố Mỹ chẳng khác gì “một đám ăn bám”. Gần đây, trang web tranh cử của Trump đưa ra một ý kiến mơ hồ: “Chúng ta phải hoàn tất quá trình mà chúng ta đã bắt đầu dưới sự điều hành của tôi nhằm đánh giá lại một cách cơ bản mục đích và sứ mệnh của NATO”. Cách nói bóng gió này đã tạo ra sự bất ổn và lo lắng giữa các đồng minh châu Âu và cả với những người Mỹ vốn ủng hộ vai trò đầu tàu trong chính sách đối ngoại của truyền thống Hoa Kỳ.
Trong bài báo vào thượng tuần Tháng Mười Hai 2023, The New York Times cho biết, các đại sứ châu Âu và đại diện các tổ chức nghiên cứu đã và đang tiếp cận những cộng sự thân tín của Trump để dò hỏi về chính sách của ông. Ít nhất có một đại sứ, Mikko Hautala của Phần Lan, thậm chí liên hệ trực tiếp với Trump và đề cao giá trị của đất nước mình đối với NATO với tư cách là thành viên mới.
Trong các cuộc phỏng vấn nhiều tháng qua, nhiều nhà ngoại giao hiện tại và trước đây của châu Âu (phát biểu với điều kiện giấu tên vì sợ bị Trump trả thù nếu ông thắng cử) cho biết “cảnh báo đang gia tăng” ở trong giới ngoại giao quốc tế và chính phủ họ lo ngại rằng sự trở lại của Trump không chỉ có nghĩa nước Mỹ sẽ bỏ lơ Ukraine mà Hoa Kỳ sẽ lảng xa châu Âu cũng như rút lui khỏi NATO.
James G. Stavridis, đô đốc hải quân bốn sao nghỉ hưu, từng là chỉ huy tối cao của NATO từ năm 2009 đến năm 2013, nhận định: “Ở châu Âu có nỗi lo sợ rằng nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của Trump sẽ dẫn đến việc Mỹ thực sự rút khỏi NATO. Đó sẽ là một thất bại to lớn về mặt chiến lược và lịch sử đối với đất nước chúng ta.”
Các cuộc phỏng vấn với giới ngoại giao hiện tại và trước đây cho thấy giới chức châu Âu hầu như không có ý tưởng về cách đối phó với Trump, ngoài việc áp dụng kịch bản tâng bốc ông. Các quốc gia nhỏ hơn có thể vuốt ve Trump bằng cách tăng đơn đặt hàng vũ khí Mỹ (như Ba Lan từng làm trong nhiệm kỳ một của Trump) hoặc thậm chí có những hành động… nịnh bợ bằng việc đề nghị dùng tên Trump đặt cho một căn cứ quân sự để đổi lấy việc quân đội Mỹ tiếp tục hiện diện lâu dài trên đất mình.
Make America (not) Great Again
The New York Times ngày 26 Tháng Mười Hai 2023 cho biết, Donald Trump đang lên kế hoạch thực hiện mạnh hơn những gì dang dở trong nhiệm kỳ đầu nhằm thay đổi chính sách thương mại của Mỹ nếu ông trở lại nắm quyền vào năm 2025 – trong đó có cả việc áp thuế mới đối với “hầu hết hàng hóa nhập khẩu”.
Dù chính quyền Biden giữ nguyên mức thuế mà Trump áp đặt đối với Trung Quốc, Trump phiên bản 2.0 có thể đi xa hơn, nỗ lực tách Mỹ khỏi Trung Quốc (cũng như phần còn lại của thế giới), trong bối cảnh mậu dịch song phương Mỹ-Trung trị giá $758 tỷ (hàng hóa và dịch vụ) vào năm 2022.
Trump cho biết ông sẽ “ban hành những hạn chế mạnh mẽ mới đối với quyền sở hữu của Trung Quốc” (“enact aggressive new restrictions on Chinese ownership”) đối với nhiều loại tài sản ở Mỹ, cấm người Mỹ đầu tư vào Trung Quốc, và từng bước thực hiện lệnh cấm hoàn toàn nhập khẩu các danh mục hàng hóa do Trung Quốc sản xuất – như điện tử, thép và dược phẩm. “Chúng tôi sẽ áp đặt các hình phạt cứng rắn đối với Trung Quốc và tất cả các quốc gia khác khi họ lợi dụng chúng tôi,” Trump tuyên bố tại cuộc vận động tranh cử gần đây ở Durham, New Hampshire.
Trong một cuộc phỏng vấn, Robert Lighthizer, nhà đàm phán thương mại hàng đầu của Trump nhiệm kỳ một và rất có thể đóng vai trò quan trọng trong nội các “Trump 2.0”, đã giải thích về chương trình thương mại của Trump. Về cơ bản, nghị sự thương mại của Trump sẽ dẫn Hoa Kỳ “thoát khỏi” sự hội nhập với nền kinh tế toàn cầu và “đóng cửa” nước Mỹ chặt hơn: Mỹ sẽ tự sản xuất phần lớn những gì thị trường Mỹ tiêu thụ và thực hiện các giao dịch trực tiếp với từng nước (one-on-one dealings).
Trump từng thực hiện theo đường hướng trên ở cương vị tổng thống (nhiệm kỳ một), bao gồm áp thuế đối với nhiều mặt hàng nhập khẩu, cản trở Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và thực hiện cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Nếu tái đắc cử, Trump sẽ vung tay mạnh hơn, dẫn với những hậu quả chấn động đối với thị trường việc làm trong nước Mỹ, tác động lên giá cả hàng hóa thị trường Mỹ lẫn thế giới, tạo ra những ảnh hưởng quan hệ ngoại giao và dẫn đến những xáo trộn hệ thống thương mại toàn cầu.
Thời điểm hiện tại, kinh tế Mỹ đang vận hành tốt. Tỷ lệ thất nghiệp đã giảm xuống 3.7%; lạm phát hạ nhiệt đáng kể từ mức 3.7% sau đại dịch; khoảng 200,000 việc làm được tạo ra mỗi tháng và thị trường chứng khoán gần đạt mức cao kỷ lục.
Kế hoạch của Trump đang gây lo lắng đối với một số chuyên gia có quan điểm kinh tế truyền thống. Daniel M. Price, cố vấn kinh tế hàng đầu Tòa Bạch Ốc thời George W. Bush, gọi những kế hoạch của Trump là “thất thường và phi lý”. Theo Daniel M. Price, những gì Trump làm sẽ dẫn đến thiệt hại cho chính nước Mỹ, với những tổn thất hữu hình do chính người tiêu dùng và nhà sản xuất Hoa Kỳ gánh chịu.
Nhiều nghiên cứu kinh tế từng kết luận rằng chính sách thuế mà Trump áp đặt khi còn là tổng thống đã khiến xã hội Mỹ tổn thất nhiều hơn lợi ích mang lại. Nghiên cứu từ các nhà kinh tế tại Cơ quan Dự trữ Liên bang và Đại học Chicago cho thấy mức thuế mà Trump áp đặt đối với máy giặt vào năm 2018 chỉ tạo ra khoảng… 1,800 việc làm, trong khi mức giá trung bình mà người tiêu dùng trả cho máy giặt và máy sấy mới lại tăng lên $86 và $92 mỗi chiếc.
Bất chấp mức thuế mạnh của Trump, dữ liệu của Cơ quan điều tra dân số Hoa Kỳ cho thấy thâm hụt thương mại hàng hóa hàng năm đã tăng lên $901 tỷ vào năm 2020, từ $735 tỷ năm 2016.
Với Trung Quốc, tại một cuộc vận động tranh cử gần đây, Trump cho biết ông sẽ tiến xa hơn trong việc áp đặt “loạt cải cách táo bạo để loại bỏ sự phụ thuộc vào Trung Quốc trong tất cả lĩnh vực quan trọng.” Năm 2022, Mỹ đã nhập $536.3 tỷ hàng hóa từ Trung Quốc và xuất khẩu $154 tỷ hàng hóa sang nước này. Trump nói rằng ông sẽ áp dụng “kế hoạch bốn năm để loại bỏ dần tất cả hàng nhập khẩu thiết yếu của Trung Quốc – mọi thứ, từ điện tử, thép đến dược phẩm”, cùng với các quy định mới để ngăn các công ty Mỹ đầu tư vào Trung Quốc, đồng thời ngăn việc Trung Quốc mua tài sản Hoa Kỳ.
Riêng với Biden, từ khi vào Tòa Bạch Ốc đến nay, Biden đã “đánh” Trung Quốc rất mạnh, gần như trên mọi mặt trận. Chính phủ Biden đã cấm xuất khẩu một số công nghệ có ứng dụng quân sự sang Trung Quốc. Tháng Tám 2023, Tổng thống Biden đã ký lệnh cấm đầu tư mới của Mỹ vào những công ty Trung Quốc nào liên quan công nghiệp chất bán dẫn và máy tính lượng tử.
Tuy nhiên, với Trump như vậy là chưa đủ. Trump kêu gọi thu hồi quy chế thương mại “tối huệ quốc” của Trung Quốc, đồng nghĩa với việc bãi bỏ quan hệ thương mại bình thường vĩnh viễn và chính sách giảm thuế mà Mỹ dành cho Trung Quốc sau khi nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới năm 2001. Tháng Mười Hai 2023, một ủy ban Hạ viện cũng công bố một báo cáo lưỡng đảng kêu gọi thực hiện bước đi tương tự.
Theo một nghiên cứu được công bố vào Tháng Mười Một 2023 bởi Oxford Economics, do Hội đồng Doanh nghiệp Mỹ-Trung ủy quyền, việc thu hồi quy chế “tối huệ quốc” sẽ gây gián đoạn đáng kể cho nền kinh tế Mỹ. Người ta ước tính việc tăng thuế sẽ dẫn đến tổn thất $1.6 nghìn tỷ cho nền kinh tế Mỹ và mất đi 744,000 việc làm trong năm năm.
Trong hồi ký “No Trade Is Free” (Broadside Books phát hành Tháng Sáu 2023), Robert Lighthizer, cố vấn kinh tế của Trump, thừa nhận rằng các doanh nghiệp Hoa Kỳ hoạt động ở Trung Quốc và những doanh nghiệp phụ thuộc vào hàng nhập khẩu Trung Quốc luôn phản đối ý tưởng “chơi rắn” với Trung Quốc; rằng sự trả đũa không thể tránh khỏi của Trung Quốc nhằm gây tổn hại cho hàng xuất khẩu của Mỹ sẽ tiếp tục “góp phần vào sự chia rẽ chiến lược” của hai nền kinh tế. Trong “No Trade Is Free”, Robert Lighthizer viết:
“Bất cứ ai thừa nhận rằng Trung Quốc là một vấn đề nhưng lại khẳng định rằng có một giải pháp kỳ diệu giúp xử lý vấn đề Trung Quốc mà không dẫn đến bất kỳ sự xáo trộn nào thì người ấy rất có thể là một kẻ nói dối, một kẻ ngốc, một kẻ hèn, một kẻ theo chủ nghĩa toàn cầu hóa vô phương cứu chữa, hoặc (người ấy là) một sự kết hợp của những thứ như vậy”.
_________________
Gordon Brown (Thủ tướng Anh, 2007-2010) viết trên The Guardian ngày 7 Tháng Mười Hai 2023 (trích):
Năm nay bị chi phối bởi cuộc chiến tranh Nga-Ukraine, suy thoái kinh tế, bế tắc Trung Quốc-Mỹ, cuộc tấn công khủng bố của Hamas và chiến tranh Gaza. Tuy nhiên, dù những xung đột và bi kịch này đang gây chấn động thế giới, hai năm tới có thể khiến những diễn biến chính trị này trở nên trầm trọng hơn và thậm chí vượt qua tất cả, nếu mối đe dọa về nhiệm kỳ tổng thống thứ hai của Trump trở thành hiện thực. Vào thời điểm đang rất cần một lính cứu hỏa dập tắt ngọn lửa xung đột, người Mỹ và phần còn lại thế giới lại thấy một kẻ đốt phá trong Tòa Bạch Ốc. Không chỉ sự sống còn của nền dân chủ Mỹ sẽ có trong lá phiếu năm 2024 mà còn là sự ổn định và tiến bộ ở mọi nơi.
Nhiệm kỳ thứ hai của Trump, mà ông ta trắng trợn tuyên bố sẽ trở thành nhà độc tài ngay từ ngày đầu tiên, sẽ là một thảm họa (…) Các chính sách của ông ấy dựa trên định kiến cá nhân và mong muốn trả thù: Trục xuất người vô gia cư khỏi thành thị, áp dụng án tử hình đối với những kẻ buôn bán ma túy, hợp pháp hóa việc “bắn bỏ” thậm chí những kẻ trộm vặt, cho hồi hương con cái của những người nhập cư bất hợp pháp mà ông ấy cáo buộc đã “đầu độc dòng máu đất nước chúng ta”, thanh trừng những học giả có tư tưởng tự do trong các thể chế giáo dục, và – điều mà ông nói rằng sẽ thực hiện đầu tiên – loại bỏ những gì ông gọi là “bọn sâu bọ” và “đám bội phản”, cụ thể là những quan chức chính phủ khước từ những chính sách kỳ quái của ông ấy (…)
Chương trình nghị sự quốc tế của ông ấy sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng bất ổn của một thế giới vốn bất ổn. Ông ấy khoe mình sẽ chấm dứt cuộc chiến Ukraine trong vòng 24 giờ, chắc chắn bằng cách nhượng bộ Vladimir Putin (…) Tầm nhìn của Trump về “Nước Mỹ trên hết và duy nhất” là lời kêu gọi u ám đối với một nước Mỹ tách biệt và cô lập, với nhãn quan chính trị “tổng bằng không” (zero-sum) trong đó chỉ có ý tưởng “chúng ta đối đầu bọn chúng” (“us versus them”).
Ông ấy quan niệm một thế giới nơi các quốc gia cạnh tranh – như ông ấy từng làm với tư cách là một tay buôn bán bất động sản – là, để tiêu diệt đối thủ cạnh tranh, Mỹ chỉ có thể thắng khi các nước khác thua (…) Nhìn chung, ông ấy sẽ đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang một thế giới đa cực và tăng cường chính sách bảo hộ mậu dịch, và với kế hoạch rút khỏi Ngân hàng Thế giới, IMF và Tổ chức Y tế Thế giới, những nỗ lực hợp tác quốc tế sẽ bị tan vỡ. Mỹ vốn có xu hướng hành động đa phương trong kỷ nguyên đơn cực, sẽ hành động đơn phương trong kỷ nguyên đa cực (…)
