Từ một căn hộ tồi tàn phía trên một tiệm bánh pizza ở thủ đô Brussels, Bỉ, Vo Van Hong tính phí 30,000 bảng Anh một người để được đưa lậu sang châu Âu và sử dụng một mạng lưới tài xế taxi “hỗ trợ” để vận chuyển. Trong số nạn nhân của Hong có 39 người Việt được phát hiện chết trong một container vận chuyển ở thị trấn Essex thuộc Vương quốc Anh vào ngày 23 Tháng Mười 2019 từng gây chấn động thế giới. Hồ sơ dưới đây là lược trích từ phóng sự của The Sunday Times số ra ngày 19 Tháng Ba 2022 và The Guardian ngày 19 Tháng Một 2022. Tất cả cho thấy hoạt động buôn người vẫn chưa chấm dứt…
Đường dây chằng chịt
Thời gian không còn đứng về phía Hong khi cảnh sát phá cửa căn hộ nhếch nhác của y phía trên tiệm bánh Pizzeria Milano ở quận Anderlecht, nơi dân nhập cư chiếm đa số. Cảnh sát tìm thấy sáu hộ chiếu (bốn có tên Việt Nam và hai tên Trung Quốc), ba chiếc iPhone được nhét vào túi đeo vai và một vali đầy giấy tờ tùy thân của những người khác. Trong gần hai năm, căn hộ thuê nằm giữa các cửa hàng tạp hóa châu Phi và quán ăn Ả Rập này đã được sử dụng như “nhà an toàn” cho những di dân Việt Nam để chờ đưa lậu họ đi khắp thế giới, chủ yếu là sang Anh. Trong những người từng ở đây, có một số có tên trong danh sách 39 nạn nhân của thảm kịch xe tải Essex vào Tháng Mười 2019. Cái chết đau thương của họ trong một container lạnh gây chấn động truyền thông quốc tế.
Bảy tháng sau thảm kịch kinh hoàng, cuộc đột kích vào căn hộ của Hong được thực hiện. Đó là kết quả cuộc điều tra kiên trì của các công tố viên liên bang Bỉ, với sự giúp đỡ của cảnh sát Anh. Nhóm điều tra cho biết băng đảng của Hong chịu trách nhiệm vận chuyển 335 người Việt Nam di cư bất hợp pháp từ châu Á đến châu Âu và 195 người đến Vương quốc Anh. Theo hồ sơ của tòa án Bỉ, mạng lưới buôn người này đã kiếm được ít nhất sáu triệu bảng Anh. Trong số nạn nhân có một cô gái 15 tuổi bị ép làm gái mại dâm ở Brussels để trả nợ và một cậu bé 17 tuổi từ Việt Nam bay đến Nga với lý do “người hâm mộ tham dự World Cup bóng đá”.
Nghiên cứu hồ sơ phạm tội, các thẩm phán kết luận: Hong là người có vai vế cao nhất trong thứ bậc của tổ chức tội phạm này. Hắn bị toà tuyên án 15 năm tù trong một phiên tòa tại thành phố Bruges. Hắn tham gia trực tiếp vào việc săn tìm những người muốn rời khỏi Việt Nam bằng con đường bất hợp pháp, sắp xếp đưa họ đến châu Âu và Vương quốc Anh với mức phí trên £30,000. Khi các di dân đến Brussels, giấy tờ tùy thân của họ bị tịch thu và họ bị nhốt trong những ngôi nhà an toàn giống nhà tù do Hong và các “phó tướng” của y điều hành, trước khi giao họ cho những kẻ thực hiện chuyến vận chuyển cuối cùng từ lục địa châu Âu sang Vương quốc Anh. Hong tàn nhẫn đến mức trong điện thoại y thường gọi khách hàng của mình là “gà”. Trong số những người chết tại Essex có cả anh em họ của y.
Cuộc điều tra thoạt đầu gần như rơi vào bế tắc khi cảnh sát chưa biết danh tính thực sự của Hong và dấu vân tay của y không khớp với hồ sơ ở Việt Nam. Hong có hai bí danh – bí danh Hoang Van Thong được hắn sử dụng từ khi đến Bỉ bất hợp pháp cách đây bốn năm cũng thông qua một đường dây buôn lậu.
Khoảng sau 1 giờ sáng ngày 23 Tháng Mười 2019, tài xế xe kéo Maurice Robinson mở cửa một chiếc container lạnh khằng kín vừa được bốc lên từ ụ tàu Purfleet trên sông Thames ở London, Vương quốc Anh. Bên trong là thi thể của 28 đàn ông, ba nam thiếu niên và tám phụ nữ. Họ chết ngạt trong nhiệt độ lên tới 38 độ C sau khi đi trên một chuyến phà từ cảng Zeebrugge của Bỉ. Họ cố thoát khỏi container trong tuyệt vọng, để lại những dấu tay đẫm máu trên vách container.
Robinson, 27 tuổi, sống tại County Armagh, chờ 23 phút mới gọi 999, vì còn phải gọi điện báo cho những người thuê ông ta trước. Robinson là một trong chín người bị buộc tội ở Anh vì có vai trò trong đường dây buôn người. Một người Bắc Ireland khác, Eamonn Harrison, 25 tuổi, sống tại County Down, đã ngồi tù vào năm ngoái vì tội ngộ sát. Anh ta đón các nạn nhân từ một điểm hẹn gần Dunkirk ở Pháp và đưa bằng xe container đến Zeebrugge để lên phà. Các thủ lĩnh của hoạt động buôn người xuyên eo biển Channel (hay eo biển Manche nối Anh-Pháp) – gồm trùm vận tải người Ireland Ronan Hughes, 42 tuổi; và Gheorghe Nica, 44 tuổi gốc Romania, sống ở Basildon – lần lượt bị toà án Old Bailey tuyên án 20 và 27 năm tù. Những bản án thu hút sự quan tâm của dư luận nhưng kẻ đầu xỏ (“Mr Big”), thủ phạm chính, vẫn bặt vô âm tín!
Lộ diện
Khoảng tám tháng trước khi xảy ra thảm kịch Essex, cảnh sát ở vùng Flanders nói tiếng Flemish (tiếng Hà Lan-Bỉ) của Bỉ bắt đầu nghi ngờ có một băng đảng buôn người đang hoạt động trên địa bàn của họ. Vào Tháng Ba 2019, họ chặn một tài xế taxi đi từ Paris đến Brussels với ba hành khách Việt Nam ngồi phía sau. Sau đó, họ chặn một chiếc xe có tám người Việt Nam di cư bất hợp pháp bên trong.
Một người đàn ông Việt Nam đi cùng khai với cảnh sát rằng anh ta đang giúp các đồng hương đến Anh. Phân tích máy tính bảng và điện thoại di động của nghi phạm cho thấy có ảnh chụp màn hình chuyển khoản ngân hàng Western Union thực hiện từ Vương quốc Anh, hình biển số đăng ký xe tải và hàng loạt thứ khả nghi khác.
Trong danh bạ số điện thoại tiếng Anh, tiếng Bỉ và tiếng Việt lưu trữ, có một số hoạt động liên tục, khiến các công tố viên phải mở rộng cuộc điều tra, bằng việc kiểm tra các cuộc gọi và tài khoản ngân hàng. Họ bắt đầu thấy dáng dấp băng đảng của Hong, nhưng không thể đi xa hơn cho đến khi thảm kịch xảy ra tại Essex và cảnh sát Anh mở một cuộc điều tra theo hướng giết người.
Dữ liệu trong các điện thoại di động thu giữ từ container và được chia sẻ với cảnh sát Bỉ đã giúp các điều tra viên biết được quá trình di chuyển của các nạn nhân từ Pháp, thông qua khoảng cách của họ với các cột điện thoại thu sóng. Đầu tiên là ở Bierne, một thị trấn Pháp gần Dunkirk, nơi các nạn nhân lên xe container của Harrison. Sau đó, các nhà điều tra nhận ra nhiều điện thoại của các nạn nhân từng hoạt động ở khu vực Anderlecht của Brussels và thẻ sim của họ được mua ở đó. Thực hiện cuộc gọi trên điện thoại của các nạn nhân bắt đầu giúp hé lộ băng đảng của Hong. Nhóm điều tra bắt đầu nghe lén điện thoại của Hong và một số nghi can.
Trong những tuần tiếp theo, hai điểm cư trú trở thành tâm điểm cuộc điều tra của Bỉ. Đầu tiên là căn hộ tầng hai phía trên thương xá Pizzeria Milano nằm trên đường Ninoofsesteenweg sầm uất. Căn hộ còn lại cách đó khoảng 10 phút đi bộ nằm trên con phố dân cư yên tĩnh Gespstraat gần quảng trường tưởng nhớ các cựu binh thời thuộc địa có tên “Vétérans Coloniaux”. Giám sát hai căn hộ, các nhà điều tra phát hiện một người đàn ông Việt Nam trung niên mặc đồ màu trắng sọc đỏ và đeo một chiếc túi đen trên vai thường xuyên ghé thăm. Mẻ lưới chuẩn bị chụp xuống Hong. Nghe lén từ một số trong sáu chiếc điện thoại y sử dụng đã bắt đầu làm sáng tỏ toàn bộ quy trình hoạt động của băng buôn người này.
Ann Lukowiak, công tố viên trưởng trong vụ án nhận định: “Thật sốc! Hai địa chỉ dưới sự giám sát của cảnh sát là những ngôi nhà an toàn được thuê để giam những người Việt Nam di cư bất hợp pháp chờ Hong thu xếp đưa lậu họ vào Anh”. Hong có ít nhất bốn phó tướng ở Brussels, trong đó một tên mới 18 tuổi. Băng đảng của Hong săn tìm các khách hàng tiềm năng tại Việt Nam và chuyển họ đến Tây Âu. Nhưng đến chặng cuối sang Vương quốc Anh thì không tìm ra tài xế người Việt. Khoảng trống được người Ireland bù đắp.
Hà Nội nhỏ
Hong tính phí trọn gói mỗi di dân lậu từ Việt Nam là €40,000 (£34,000 hiện nay). Khoảng một nửa trả cho hành trình đến lục địa châu Âu. Phần còn lại trả cho chuyến đi cuối cùng từ Bỉ hoặc Pháp sang Anh. Bản ghi nghe lén điện thoại do Myria, một tổ chức chống buôn người của Bỉ, thực hiện, cho thấy Hong cũng cung cấp cho khách hàng gói “VIP” ở chặng cuối cùng.
Một người được đề nghị hãy trả €18,500 để được ngồi trong cabin xe chứ không phải trong container để vào Anh. Với số tiền €19,000 khách sẽ ngồi trong thùng ngựa hoặc cùng các động vật sống khác nhằm tránh bị chó cảnh sát phát hiện khi cập cảng của Anh. Hong đồng ý giảm €1,000 khi cha của một khách hàng tiềm năng khác cho biết có một người bạn chung với y. Tuy nhiên, giá VIP chỉ là âm mưu kiếm nhiều tiền hơn còn hầu như tất cả di dân lậu đều phải ngồi trong container.
Các khoản thanh toán sẽ được thực hiện ở các giai đoạn khác nhau của cuộc hành trình hoặc tại các trang trại trồng cần sa và các tiệm làm móng dọc đường đi (nếu đây là điểm đến cuối cùng của di dân lậu) hoặc khi đã đến Anh. Theo các công tố Bỉ, chi trả đợt đầu thường do gia đình di dân lậu trả trực tiếp cho những người thân của Hong ở Việt Nam.
Phán quyết dài 234 trang được công bố sau phiên tòa xét xử Hong ở Bruges nêu rõ: “Các nạn nhân bị tổ chức tội phạm này dụ dỗ bằng những tô hồng sai sự thật về việc làm giàu ở nơi đến. Thực ra đó chỉ là lời hứa hão huyền để đưa các nạn nhân vào môi trường nô lệ. Tịch thu giấy tờ cư trú cũng được bọn buôn người dùng như một chiến thuật để khống chế nạn nhân. Góp sức với mạng lưới buôn người của Hong còn có truyền thông xã hội, nơi giữ vai trò quan trọng trong việc săn tìm các nạn nhân tiềm năng, những người muốn đổi đời. Ít nhất một nạn nhân trong thảm kịch Essex, Tran Thi Ngoc, 19 tuổi, đã biết và liên hệ với băng nhóm của Hong qua Facebook.
Mặc dù các di dân lậu từ Việt Nam đến châu Âu bằng nhiều con đường khác nhau, nhưng điều tra cho thấy một số nạn nhân vụ Essex đã bay thẳng từ Việt Nam đến Moscow, quá cảnh Belarus hoặc Ukraine rồi được đưa từ Ba Lan hoặc Cộng hòa Czech đến Đức. Hầu hết khách hàng của Hong đổ bộ tại Trung tâm Đồng Xuân ở Berlin, một khu chợ có mái khổng lồ đậm phong cách châu Á thường được gọi là “Little Hanoi”. Trung tâm cộng đồng người Việt của thủ đô nước Đức này có đến hơn 200 nhân viên và được xem là điểm thu hút khách du lịch, nơi những di dân mới đến có thể trà trộn vào dễ dàng.
Một số ở lại Đức để làm việc bất hợp pháp trong các nhà hàng hoặc buôn bán hàng giả, nhưng hầu hết chọn Vương quốc Anh là chặng dừng cuối cùng. Một báo cáo tình báo do Cơ quan Tội phạm Quốc gia Anh (National Crime Agency-NCA) giải thích: “Vương quốc Anh được nhiều người Việt Nam đánh giá là nơi tìm kiếm cơ hội kinh tế hấp dẫn. Hầu như chắc chắn đây là yếu tố chính lôi kéo dòng di dân lậu Việt Nam vào Anh”.
Hong đã sử dụng một mạng lưới tài xế taxi có trụ sở tại Brussels, chủ yếu là người gốc Bắc Phi, để đón di dân lậu từ Berlin và đưa họ đến các điểm tập kết chờ xe container đưa lậu vào khu vực Đông Nam của nước Anh. Trước khi lên chặng cuối, hàng chục người di cư bị lùa vào những ngôi nhà an toàn ở Anderlecht (15 nạn nhân tại Essex thuộc số này). Họ phải ngủ trên sàn nhà, ăn uống kham khổ với mì gói và được khuyên không nên đi đâu. Giấy tờ tùy thân bị đệ tử của Hong thu giữ. Các công tố viên tìm thấy một người di cư bị giam suốt sáu tháng vì không còn tiền để đến Anh.
Một người đàn ông Maroc sống cạnh chung cư Gespstraat nhớ lại: “Tôi thường xuyên thấy người Việt Nam ra vào căn hộ này. Cảnh sát chỉ đến đây có một lần. Vụ Essex là một thảm kịch kinh hoàng. Thật điên rồ khi họ nhốt những người di cư trong container đông lạnh”.
Nourdine Chahboun, chủ sở hữu Pizzeria Milano, từng bày tỏ sự lo lắng khi thấy có nhiều người Việt Nam đến và đi bằng taxi từ căn hộ của Hong. Hóa đơn tiền nước quá nhiều cũng thu hút sự nghi ngờ. Vào ngày 11 Tháng Mười 2019, chưa đầy một tuần trước khi xảy ra thảm kịch Essex, hai trong số nạn nhân nhỏ tuổi nhất, Tran Ngoc Hieu, 17 tuổi và Dinh Thai Quyen, 18 tuổi, đến nhà an toàn Gespstraat bằng taxi. Các em từng bị chặn lại khi cố gắng đến Anh bằng xe tải từ Hà Lan, nhưng đã quyết định thử thời vận một lần nữa sau khi bỏ trốn khỏi một trung tâm tị nạn dành cho trẻ vị thành niên gần Maastricht, Hà Lan.
Một phó tướng của Hong được cử đến bên kia biên giới Bỉ để đưa Hieu, Quyen đến Anderlecht. Tuy nhiên, chiếc taxi chở họ bị cảnh sát Hà Lan bám theo và báo cho cảnh sát Bỉ. Một báo cáo được gửi cho Cảnh sát châu Âu Europol, nhưng có vẻ các cơ quan thực thi pháp luật địa phương ở Brussels quyết định “không có đủ bằng chứng để tiến hành điều tra” nên bỏ qua. Hậu quả, Hieu và Quyên có tên trong 39 nạn nhân!
Truy quét tàn dư
Vào sáng ngày 22 Tháng Mười 2019, ba chiếc taxi do băng đảng của Hong thuê từ Brussels đưa người đến Bierne để lên xe kéo của Harrison đúng hẹn. Nhưng một trong ba taxi đến muộn nên hai phụ nữ Việt Nam và một người đàn ông Albania may mắn thoát chết. Số “thiếu may mắn” khác lên xe kéo của Harrison cùng với những người được đón từ những nhà an toàn khác ở Paris do một băng buôn người khác kiểm soát. Chưa đầy 12 giờ sau, tất cả đều mất mạng.
Nghe tin xấu, Hong và các thuộc hạ chạy ngay sang Đức ẩn náu, định im ắng một thời gian. Nhưng chính lòng tham đã dẫn dụ y; và ít nhất một phó tướng, Nguyễn Long, 41 tuổi, trở lại Brussels để tiếp tục “công việc kinh doanh” béo bở. Khi cảnh sát bắt giữ Hong vào ngày 26 Tháng Năm, 2020, họ quay lại trường hợp ba thiếu niên Việt Nam bị bắt sau xe tải tại Coquelles, gần Calais vào Tháng Mười Hai 2018. Người lái xe cũng là Eamonn Harrison.
Đây là bằng chứng đầu tiên cho thấy mối liên hệ trực tiếp giữa Hong và đường dây Ireland-Romania. Tại toà, các công tố viên Bỉ cáo buộc Hong đã giàn xếp ít nhất 37 vụ buôn lậu sang Anh từ mùa Hè 2018 và bị bắt gần hai năm sau đó. Trong khi được tại ngoại chờ xét xử, Nguyễn Long vẫn tiếp tục buôn người. Đến Tháng Một 2021 y mới bị tuyên án 10 năm tù.
Các điều tra viên tại NCA tiếp tục làm việc cật lực để truy quét những thành viên còn lại trong băng đảng của Hong khi chúng tìm cách trốn sang Anh. Một phó tướng của Hong, Ngo Sy Tai, 20 tuổi, bị bắt tại một ngôi nhà ở Redditch, Worcestershire, vào Tháng Mười Hai 2020 theo lệnh truy nã của Bỉ.
Tai bị phát hiện vì khoe ảnh mình lên Facebook đứng bên ngoài trung tâm mua sắm Bullring ở Birmingham gần đó. Một hoạt động giám sát phức tạp hơn được NCA triển khai để bắt Alex Tran, 18 tuổi, một phó tướng khác của Hong. Tran bị bắt tại một trạm xăng ở Sainsbury vào Tháng Sáu 2021. Cả hai nghi can phạm tội dưới danh tính giả và tự cho mình là trẻ vị thành niên, nạn nhân của buôn người. Tuy nhiên, kiểm tra xương của Tai đã chứng minh y nói dối.
Các nghi phạm bị dẫn độ về Bỉ chờ xét xử vào Tháng Năm 2022. Một thành viên băng đảng khác – có thể là phó tướng thứ tư của Hong được tin vẫn đang trốn ở Anh. Martin Grace, người phụ trách tội phạm nhập cư có tổ chức tại NCA, nói: “Chúng tôi đang tiếp tục điều tra những kẻ nghi ngờ có liên quan trực tiếp đến vụ Essex và những kẻ vẫn tích cực tìm cách đưa di dân lậu vào Anh. Chúng tôi tin rằng hầu hết người di cư Việt Nam không hề nao núng trước thảm kịch. Các băng đảng tội phạm Việt Nam vẫn tiếp tục hoạt động buôn lậu người sang Anh qua ngã châu Âu”.
Tháng Hai 2022, NCA đã bắt giữ một nam thanh niên 32 tuổi đến từ Birmingham. Y bị tình nghi là thành viên “cấp cao” của một đường dây buôn lậu mới người Việt Nam sử dụng xe tải xuyên eo biển trong đại dịch thay vì bằng phà như thông lệ. “Hoạt động buôn người của Hong có thể đã kết thúc, nhưng không thiếu những người khác sẵn sàng tiếp quản công việc y để lại – Stef Janssens, chuyên viên về nạn buôn người tại Myria, Bỉ nhận định – Đây là loại tội phạm đa quốc gia mà lợi nhuận luôn đặt lên trên hết”.
