Sáng chủ nhật, trời mát dịu sau cơn mưa lớn đêm qua, ông bảo xe dừng lại bên kia đường một siêu thị lớn, dặn tài xế kiếm chỗ đậu, khi nào ông phone thì quay lại đón; rồi xuống xe, lững thững qua đường bước vào siêu thị. Ông không có ý định mua sắm gì, chỉ là thong thả thư giãn cho ngày chủ nhật, tiện thì mua gì đó… Trước khi qua bậc tam cấp, ông tạt vào ATM rút ít tiền cho việc mua sắm, nếu có…
Siêu thị rộng, sáng choang, các kệ hàng sắp xếp gọn, có bảng chỉ dẫn các loại hàng hóa và dịch vụ. Ngó ngang qua cánh trái, ông thấy nhiều người bàn tán chỉ trỏ vào một góc, chỗ để các xe đẩy hàng, có nhiều nhân viên bảo vệ quây kín… Tò mò, ông bước tới. Một thằng bé chừng 11, 12 tuổi áo quần xộc xệch, mặt tái mét, bụi bặm còn hằn trên đôi má gầy xanh xao, hai tay bị trói ngược vào thanh ngang của khung kính cường lực; cúi gầm đầu nhìn xuống đôi bàn chân đen gầy đầy vết đất, cổ bị tròng một bảng giấy cạc tông đề chữ to đậm “ĂN CẮP” …
Ông bước tới hỏi han cớ sự. Nó lấy một hộp sữa, loại tăng cường canxi cho người lớn. Hành vi non tay của tuổi thiếu niên sao qua được hệ thống camera luôn “dòm ngó” 24/7. Ông ngó sang thằng bé, nó vẫn cúi gầm đầu lặng thinh. Năm phút sau, ông trở lại với giám đốc siêu thị. Sau khi ông trả tiền hộp sữa và ký bảo lãnh, thằng bé được cởi trói, tháo bảng đeo trước ngực. Nó ngước nhìn quanh rồi nhìn ông, rồi nó khóc không thành tiếng khi ông trao cho nó hộp sữa. Nó ôm hộp sữa vào ngực mà dòng lệ tuôn chậm cùng đôi vai gầy nấc lên từng hồi lặng lẽ…
Ông vẫn không nói gì, đặt tay lên vai nó, dẫn nó đi qua các gian hàng đầy ắp quần áo mới, ông bảo nó lựa đi. Nó ngại ngần ngước nhìn ông như thầm hỏi: Có thiệt không? Ông mỉm cười ra dấu ngón tay cái, ý cho nó tự do lựa chọn. Mặt nó sáng rỡ, lượn quanh các giá treo hàng bởi. Với nó, cái gì cũng mới đẹp. Nó chọn một bộ quần short và áo ngắn tay. Tiện tay, ông lấy luôn cho nó một chiếc mũ kết kiểu giả NIKE. Ông dắt nó đi tiếp qua hàng giày dép và bảo nó lựa; nó vui sướng chọn một đôi dép nhựa…
Ông hỏi nó đói bụng chưa, nó cười cười không nói. Dẫn nó sang dãy tủ hàng bánh ngọt, ông thoáng nhìn nó chăm chú vào những chiếc bánh xinh đẹp bày trong kệ kính; đôi mắt thèm thuồng tần ngần nhìn những cái bánh có lẽ chưa từng được ăn trong đời. Ông bảo nó thích cái nào thì cứ chọn, mặt nó sáng bừng và chỉ vào cái bánh sô-cô-la vuông có quả cherry đỏ tươi trên đỉnh. Nó nhờ cô bán hàng xếp bánh vào hộp. Ông thoáng băn khoăn: “Sao nó không ăn?” Ông biết nó đói, nhưng ông tôn trọng quyết định của nó. Ông đoán nó mang về cho gia đình…
Gần trưa, nắng hửng lên rồi. Ông cùng nó ra khỏi siêu thị, băng qua đường, vào một công viên nhỏ. Thấy xe hủ tiếu gõ gần ngã tư, biết nó đói, ông rủ nó cùng ăn. Thằng nhỏ chịu liền. Ông gọi một tô lớn đặc biệt cho nó, còn ông thì tô hủ tiếu khô, ít bánh. Thằng bé ngồm ngoàm ăn ngon lành như chưa từng ăn bao giờ… Ông hỏi nó ăn thêm không, nó lắc đầu “dạ con no rồi”. Ông hỏi nó uống nước gì, nó nói “dạ thôi” rồi tiến tới bình nước lạnh miễn phí để sẵn của xe hủ tiếu, múc một ca, ực hết một hơi. Tội nghiệp, tuổi thơ nghèo, như vậy là đủ lắm với nó rồi…
Trả tiền xong, ông cùng nó ngồi trên băng đá công viên. Ông nhỏ nhẹ hỏi: “Sao hồi sáng con lấy hộp sữa dành cho người lớn?” Ngập ngừng vài giây, nó vừa nói vừa nấc: “Mẹ con đi lượm lon nhôm chai nhựa bán lại, bị té gãy xương; con phải đi lượm rác thay mẹ… Con nghe người ta nói muốn mau lành phải uống sữa có nhiều canxi…” Ông hiểu liền: “Vậy con đem bánh về cho mẹ phải không?”, nó gật đầu cái rụp và cười: “Cái bánh đẹp quá …” Tội nghiệp! Chỉ nhìn cái bánh đã là niềm hạnh phúc với nó, đừng nói là được ăn!
Còn bao nhiêu tiền trong ví, ông đưa nó: “Con giữ mà mua sữa mua thuốc cho mẹ”. Nó lắc đầu: “Dạ thôi, ông che chở cho con vậy là con đội ơn ông rồi”. Ông lặng người bần thần, mắt cay cay vì hai chữ “che chở”. Xúc động vì sự tự trọng của thằng bé, ông nhét tiền vào túi nó, chậm rãi nói “Coi như ông cho con mượn, khi nào con trả lại cũng được…”. Thằng nhỏ im lặng lúc lâu rồi nói: “Thôi con về, con cám ơn ông nhiều lắm”. Ông nhìn theo dáng tung tăng chân sáo của nó, một tay ôm giữ bịch đồ, một tay giữ chiếc nón đang đội như sợ bay mất. Ông biết nó vui lắm khi về nhà gặp mẹ: Có sữa cho mẹ uống, có bánh cho mẹ ăn, vậy là mẹ mau lành – suy nghĩ dễ thương của mái đầu trẻ nghèo cơ cực…
Ông không muốn nói – à không – ông không dám nói với nó – chuyện chỉ mình ông biết: Hơn 30 năm trước, ông cũng từng ăn cắp một thanh sô-cô-la trong một cửa hàng, để chống chọi qua cơn đói chết người sau mấy ngày không có gì vào bao tử… Vật vạ theo từng đợt nhào bóp quặn đau của dạ dày, không một xu dính túi; ông lê bước vào một cửa hàng bách hóa nhà nước để quên đi cơn đói quặn lòng, bằng cách xem hàng hóa, xem vài quyển sách hay tờ báo cho trôi thời gian…
Nhưng cơn đói không quên ông – đường và canxi trong máu hạ thấp kịch liệt làm người ông run lên, mắt mờ đi, đầu ong ong nhức nhối… Chỉ kịp dựa vào cột nhà rồi từ từ ngồi bệt xuống đất để thở và luôn tự nhắc: Không được bất tỉnh, không được chết, phải ráng sống, con mình còn nhỏ lắm… Thật sự lúc đó nhắm mắt ngủ và “đi” luôn thì thật khỏe, nhưng ý chí sống và tinh thần sống vì con mạnh hơn… Rồi không biết bao lâu tỉnh dậy, ông gượng đứng lên, cái đói lại kéo đến; ngó quanh quất rồi thò tay lượm nhanh một thanh snicker bỏ túi quần, bước ra ngoài. Đi qua ngã tư, mừng vì không bị phát hiện, bóc nhanh thanh sô-cô-la nhỏ xíu bỏ vào miệng ngồm ngoàm nhai nuốt trong tích tắc. Ôi nó ngon làm sao !
…..
Thời đó – thời bao cấp trước 1990 – tốt nghiệp xong, ông đi làm ở một công ty nhà nước; ông làm việc siêng năng lắm, lên tổ trưởng rồi đội trưởng một đội xây dựng. Chỉ có một điều ông không “chịu” được là việc tráo đổi cắt xén vật tư, hạ thấp tiêu chuẩn an toàn để “ăn” chênh lệch. Nhiều lần ông phản ánh với cấp trên nhưng chẳng có “xi-nhê” gì ráo! Dần dà ông biết rằng có ăn chia từ trên xuống dưới. Tình trạng ngày càng “căng” khi ông không chịu theo lệnh thay đổi vật tư thiết kế, không chịu vâng lệnh ký nghiệm thu công trình “dỏm”; bởi ông đã thụ hưởng một nền giáo dục tốt – sống cho đàng hoàng – ở miền Nam trước 1975. “Hệ thống ăn chia” hủy diệt lòng tự trọng của ông bằng cách chuyển ông sang các bộ phận “tào lao vớ vẩn”: Chấm công, bảo vệ, quét dọn…, đến mức ông không chịu nổi phải xin nghỉ việc! Chúng tặng ông cái quyết định “buộc thôi việc” thay vì “nghỉ việc”, để ông không có trợ cấp, không thể xin việc mới…
Thất nghiệp mấy năm trời, mượn tiền bạn bè cũng ngắn hạn thôi, đâu mượn hoài được. Rồi con còn nhỏ xíu, vay mượn được đồng nào là nhào đi mua sữa hết cho nó. Hết vay mượn được phải gởi con về quê ngoại chờ qua ngày tháng; mình ông ở lại thành phố vật vạ đói cơm khát nước nhịn nhục đợi chờ một ngày mai tươi mới, trải bao buồn bã cực nhục qua tháng ngày gian nan khổ cực…
Thời gian trôi, Mỹ gỡ cấm vận, các hãng nước ngoài vào, các khu công nghiệp, đô thị mới mọc lên. Với kinh nghiệm và tiếng Anh “đủ xài”, ông tìm được “job”. Thêm hàng chục năm cần mẫn làm lụng, cộng ơn trên phù hộ – tích lũy được chút đỉnh – ông cùng đồng nghiệp chịu khó năm xưa, lập thành nhóm, tổ đội, rồi công ty nhận thầu phụ cho các công trình. Ông trụ được trong đời sống đầy chụp giựt bát nháo, nhờ làm ăn giữ chữ tín, bảo đảm chất lượng, và giá thì rẻ hơn! Cũng có “cúng dường” nhưng chỉ lễ nghi, lễ lạc thôi, không phải “phần trăm”…
Ông không bao giờ quên được miếng sô-cô-la nhỏ xíu giúp ông thoát cơn đói chết người một chiều mưa năm đó. Như một thuộc tính cố hữu của cơn đói không tiền năm xưa, ông không bao giờ dám xài sang, dầu chỉ một đồng. Điện thoại bể mặt kính, ông vẫn không mua cái mới vì nó vẫn còn xài được. Nhưng ông sẵn sàng sẻ chia với những mảnh đời bất hạnh, thiếu may mắn bởi chính ông từng và đã hiểu thế nào là “đói cơm khát nước”!
Ông trầm ngâm trên băng ghế, mắt buồn hướng xa xăm, lòng vẩn vơ tự hỏi: Sao ăn cắp nhỏ thì bị trói, bị đeo bảng “ĂN CẮP”; còn ăn cắp lớn thì sang trọng, phì nộn vẫn thấy luôn xuất hiện trên tivi, lên gân thuyết giáo ngày ngày… Đời! Bao giờ hết bất công. Rồi ông chợt nhớ lại giờ Công dân giáo dục năm lớp 6 ở Sài Gòn. 50 năm trước, thầy giáo cũng kể một câu chuyện na ná như vậy, ở một phiên tòa địa phương của nước Mỹ. Bị cáo là một thằng bé “ăn cắp” đồ trong siêu thị để đem về cho mẹ nó – một “single mom” – bệnh nằm nhà mấy ngày. Quan tòa, sau khi nghe “biên bản” từ cảnh sát, “cáo trạng” từ công tố, “ý kiến” từ bồi thẩm, quét tia nhìn khắp lượt, gõ búa, yêu cầu mọi người trật tự rồi đứng dậy:
– Cháu bé kia, có nhận ăn cắp là xấu hổ không?
– Dạ có. Thằng bé co rúm người, lí nhí.
– Ta phạt cháu ba ngày chủ nhật làm công ích ở bồn hoa trước tòa thị sảnh, nhổ bỏ các cây hoa héo tàn, trồng lại các cây hoa mới. Tái phạm sẽ phạt nặng hơn. Cháu có chịu nhận không?
– Dạ chịu. Cho con làm hoài cũng được. Thằng bé, quên rằng nó đang ở tòa, nhảy cẫng lên sung sướng!
Quan tòa, nhìn khắp mọi người còn lại trong phòng xử, rồi tiếp:
– Còn các người, và tôi nữa, có thấy xấu hổ không? Khi cộng đồng không tương trợ nổi một gia đình bé nhỏ, đến mức một thằng bé phải ăn cắp đồ ăn đem về vì mẹ nó không còn tiền… Các người thỏa mãn trách nhiệm lắm ư khi “bắt” được một kẻ cắp? Ta và các người cần tự hỏi lại mình có tròn trách nhiệm không khi nhận lương đủ đầy, từ đóng thuế của mọi người, có mẹ của thằng bé?…
Các người đã quên chăng lời mở đầu của Hiến pháp tráng lệ nước Mỹ: “Nhân dân Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, chung tay xây dựng Liên bang, thiết lập Công lý, bảo đảm thanh bình, lo liệu phúc lợi chung, giữ vững phước lành của Tự do cho chính mình, cộng đồng và hậu thế …”. Các người không nhớ rằng Tạo hóa ban bình đẳng cho mọi người quyền sống, quyền tự do, quyền mưu cầu hạnh phúc sao?
Lặng im bao trùm phòng xử án, giọng hùng hồn tiếp tục vang lên:
– Nhân danh công lý và những qui tắc công bình, chính trực, mà Chúa Trời đã ban phát cho nhân loài; ta tuyên xử: Mỗi người có mặt ở đây – gồm cả ta – nộp tức thời $10; giao hết cho mẹ thằng bé. Ghi vào sổ án lệ! Tiếng búa gõ kết thúc phiên tòa.
…..
Ông đứng dậy, bước chậm trên đường, lan man nghĩ: Một quốc gia có những quan tòa như thế thì sao không hùng cường phát triển; và một nền giáo dục nhân bản, khai phóng mà lứa học trò tuổi ông – 50 năm vẫn không quên những bài học sống cho xứng danh con người – nay đâu rồi?
Tháng Bảy, 2022
