Năm 1957 tôi bỏ học cấp 3 về làm ruộng. Bố hướng dẫn cày, bừa, mọi việc. Bố khen sáng ý. Một năm thì thạo việc nhà nông, là lực điền nổi tiếng; xén lúa thì nhất làng, có thể cho 18-20 người cắt lúa để từng mô, thành hàng, tôi xén ra từng lượm lúa…
Mới đây tìm thấy tấm hình tôi đi kèm, dạy nhà văn Đào Vũ cầm bừa; phía sau là 4-5 con trâu bừa theo. Đó là cách bừa ruộng kiểu phô trương “sức mạnh tập thể” vào những ngày đầu HTX nông nghiệp, 1958: Cộng nhiều cái nhỏ manh mún lạc hậu lại thành cái to lạc hậu hơn, gọi là “sản xuất lớn XHCN”! Dẫn đầu 4- 5 con trâu bừa ruộng như vậy không hề đơn giản, nhất là ruộng phá bờ thông nhau, chỗ cao, chỗ trũng, rộng mênh mông. Tôi được bầu là xã viên trẻ ưu tú. Phóng viên báo chí phỏng vấn rào rào… Nguyễn Khải còn viết tôi và con trâu nhà tôi thí nghiệm “cày 2 lưỡi” của Trung Quốc… Tóm lại, tôi là một NÔNG DÂN chính hiệu.
Ngày đó tôi mơ ước đi học lái máy cày như thấy trên phim Liên Xô. Nhưng Bố khuyên đi học Sư phạm làm giáo viên, vì lúc đó tỉnh tuyển sinh lớp “Sư phạm cấp tốc”. May tôi nghe Bố. Rồi cứ vừa làm, vừa học, trở thành Nhà giáo cho đến giờ. Tính từ 1960, tôi rời đồng ruộng, làng quê đã hơn 60 năm, nhưng tôi vẫn luôn nhớ: Tôi từ người nhà quê, từ nông dân mà ra.
Từ nông dân mà ra, tôi thấu hiểu thân phận người nông dân, biết rõ bản chất, những ưu điểm, nhược điểm của họ. Gặp người nông dân ở đâu tôi cũng thấy gần gũi, thương mến vô cùng, trò chuyện cả buổi không dứt…
Tôi thật sự ngạc nhiên và kinh sợ, khi thấy những cán bộ xã, huyện, tỉnh đến trung ương, cũng từ nông dân mà ra, sao họ có thể vô cảm, tàn nhẫn, ác độc như những gì đã diễn ra với người nông dân? Cứ tưởng sau những sai lầm ngu muội, nghe người ta xúi, đấu tố nhau khốn nạn trong cải cách ruộng đất thì rút được bài học, không bị xúi giục mà làm khổ, làm nhục, giết hại nhau nữa. Nhưng không ngờ, tất cả vẫn lặp như xưa, có điều bây giờ là những người nông dân có chức, có quyền trong tay lại khinh miệt, hành hạ, nhục mạ những người nông dân trái ý họ. Nói như mấy bà nông dân Dương Nội (Hà Nội): Mày từ cái L. mẹ mày chui ra trên mảnh đất này; giờ mày ăn cơm dân, mày mặc áo đảng, mà mày hèn với giặc, ác với dân thế ư?...
Nhớ một cựu chiến binh nói, ở quê bây giờ không ai lãnh đạo đâu, TIỀN nó lãnh đạo tuốt! Ôi, đồng tiền dễ làm tha hoá bản chất nông dân, dễ lưu manh hoá họ đến thế ư?
Từ nông dân mà ra, tôi quý từng tấc đất, nhớ ông cha dạy “tấc đất tấc vàng”. Tôi hiểu, phải bao đời ông cha đổ biết bao mồ hôi, nước mắt và cả máu mới khai phá, san lấp, bồi đắp nên những cánh đồng bằng phẳng bờ xôi, ruộng mật làm lúa nước, cho hai vụ lúa, một vụ màu…
Vậy mà không thể tưởng tượng, một thằng cha căng chú kiết ở đâu đó về tỉnh, bỏ ra trăm tỷ đồng là có thể triệu tập cả bộ sậu lãnh đạo tỉnh, ngồi trong phòng máy lạnh, giở bản đồ ra khoanh một phát là có thể “thu hồi” vài chục, hàng trăm ha đất của nông dân trao cho hắn bằng cái “quyết định”, có dấu đỏ. Hắn bỏ cái quyết định vào cặp là xong. Rồi toàn “hệ thống chính trị” từ trên xuống dưới kéo nhau về dụ dỗ, đe doạ, mua chuộc, phân hóa, khủng bố bằng mọi thủ đoạn khốn nạn nhất để cướp đất bằng được giao cho tên khốn kiếp kia. Nghe nói khi Hà Đông có lệnh sáp nhập vào Hà Nội, một ngày tỉnh ký “chạy tang” cho mấy sân golf, mỗi cái hàng 100 ha đất nông nghiệp.
Mấy chục mẫu đất bờ xôi ruộng mật, của làng Vũ La, tôi đã từng cày bừa, gặt hái trên đó, bị chính quyền Hải Dương cướp, nộp cho công ty Tân Hoàng Minh. Mà thằng cha này hay đại diện của nó không thèm về gặp dân làng tôi một lần, dù dân yêu cầu đối thoại, hỏi cho rõ, nó lấy đất làm gì, có thải độc ra không? Không! Chính quyền tỉnh cho vài trăm công an về, cùng với lực lượng xã, bao vây, trấn áp mọi phản ứng của dân; một mặt cho hàng đàn xe đổ cát sỏi, đất đá xuống ruộng đồng rồi hàng đàn máy ủi san lấp khắp cánh đồng… Phóng viên quay phim, chụp hình, còn cấm dân ghi hình. Buổi tối TV của tỉnh, hân hoan đưa tin: Việc thu hồi đất làm “khu công nghiệp Ba Hàng” đã diễn ra tốt đẹp!
Tôi hỏi mấy người làng: Sao đất khu Ba Hàng thu hồi bỏ hoang hơn 10 năm chưa làm, nay lại thu hồi đất thôn Vũ La mà gọi Ba Hàng?
– Đất bỏ hoang là thuộc nhiệm kỳ trước thu hồi cho một ông khác; nhiệm kỳ này thu hồi đất Vũ La, bảo cho Tân Hoàng Minh, nhưng phải đánh tráo nói vậy cho êm chuyện…
Bây giờ giám đốc Tân Hoàng Minh bị bắt, tiền chưa trả hết cho dân, đất thì nó rào chặt bằng tường bao, chằng dây thép gai và bỏ hoang hơn 3 năm rồi…
Đi nhiều vùng, đến đâu tôi cũng thấy bao nhiêu đất của nông dân bị “thu hồi” và rào lại bỏ hoang hóa. Thật xót xa. Thu hồi đất rồi bỏ hoang là TỘI ÁC!
Từ nông dân mà ra, tôi ưa lối sống gần thiên nhiên, đơn giản, cần kiệm, xót từng đồng tiền, bát gạo… Tôi ngỡ ngàng và ghê tởm khi thấy có những quan chức từ nông dân mà ra ăn chơi xa hoa lãng phí; nhậu một bữa hàng tỷ đồng; dựng những tượng đài, cổng chào, làm những công trình nghìn tỷ vô nghĩa, như ném tiền xuống sông xuống biển…
Họ cũng từ nông dân mà ra nhưng thèm khát học đòi lối sống của quan lại (suy đồi) thời phong kiến, xây dựng biệt phủ nguy nga, đắp mộ to, xây lăng lớn… Họ xa cách và khinh miệt những người dân nghèo mà ông cha họ từng sống trong cảnh ngộ như vậy. Nhiều người trong số họ sống cách biệt, xa lánh người dân; mà những người dân cũng không muốn nhìn mặt họ…
Từ nông dân mà ra, tôi thương xót, nhiều lần rơi nước mắt trước cảnh khốn cùng của người dân. Biết bao nông dân mất đất trở thành dân oan đi khiếu kiện ròng rã hàng chục năm trời, dầm sương, dãi nắng; họ tụ tập từng đám sống vật vờ ở góc phố, vườn hoa… mà các quan chức không đến hỏi han họ để hiểu sự tình.
Vụ Đồng Tâm là đỉnh điểm của việc xa lánh, vô cảm, khinh thường người nông dân và dẫn đến tội ác tày trời. Ông Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc khi tiếp xúc cử tri ở Hải Phòng từng nói: Vụ Đồng tâm là chính quyền làm sai luật… Thế thì tại sao chính quyền Hà Nội, Trung ương gần đó không đến nơi tìm cách xử lý sự việc cho có lý, có tình, theo luật pháp mà lại đem hàng ngàn quân về tiêu diệt người dân, tàn ác hơn cả kẻ thù? Khi chưa cướp được chính quyền thì cán bộ sống trong dân như cá với nước, nay thì né tránh, xa cách dân, chỉ khoái tiếp xúc với những ai ca tụng mình, tránh mọi sự khó chịu. Chính sự xa cách, vô cảm với người dân đã dẫn đến những quyết sách lạnh lùng, tàn ác.
Từ nông dân mà ra, thấy bà con khốn khó, lại nhớ lời Mẹ dạy những điều nhân nghĩa, dù mẹ không biết chữ, không đến trường một ngày: “Thương người như thể thương thân”…, “Miếng khi đói bằng gói khi no”… Vợ chồng tôi vẫn chia sẻ từ đồng lương hưu ít ỏi của mình với những người khốn khó, nhất là dân oan… Trong đại dịch, hồi tháng 8 – 9 – 10/ 2021 hàng vạn người dân mất việc làm, bị cách ly, thiếu đói, vợ chồng tôi cũng giúp đỡ được ít người và vận động bạn bè, người thân góp tiền giúp thêm cho mấy bếp ăn từ thiện mà mình hoàn toàn tin cậy. Bà vợ tôi bảo, ước gì mình có nhiều tiền để cứu giúp bà con lúc này…
Nhưng tôi để ý hình như không thấy những quan chức xe hơi, nhà lầu, biệt phủ nguy nga, ăn chơi phè phỡn… đem tiền ra cứu trợ bà con trong đại dịch. Tôi chỉ thấy ông Đoàn Ngọc Hải, cựu quan chức tự lái xe đưa người đi cấp cứu, chở từng xe quan tài đến bệnh viện cả trong đêm giữa những ngày đại dịch. Tôi chỉ thấy những người dân thường đem thực phẩm, tiền, xăng dầu ra cứu giúp hàng triệu đồng bào chạy dịch tơi tả dọc các nẻo đường về quê.
Hy vọng là có nhiều cựu quan chức cũng cứu giúp dân nhưng âm thầm, giấu mặt mà tôi không thấy.
Nhưng toàn dân đã thấy, bao nhiêu quan chức lợi dụng dịch bệnh để buôn thuốc giả, để bắt chẹt người dân trong “giải cứu”, để nâng giá kit test và bắt toàn dân liên tục “ngoáy mũi” để họ kiếm lời. Vô lương tâm đến thế là cùng.
Từ nông dân mà ta, tôi đã thoát ly làng quê, đồng ruộng hơn 60 năm. Nhưng đúng như nhà thơ Chế Lan Viên từng viết:
“Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hoá tâm hồn!”
Tâm hồn tôi vẫn hiển hiện những hình ảnh quê hương, ruộng đồng, dòng sông, làng xóm, những gương mặt người dân quê thân thương; trái tim tôi vẫn xót thương những thân phận người nông dân bị áp bức, đọa đày; vẫn xót xa bao ruộng đồng bị cưỡng đoạt, bị sử dung vung phí, bị bỏ hoang hóa xác xơ; vẫn nhức nhối khi thấy những kiến nghị về quyền sở hữu ruộng đất của nông dân, về cải thiện hiện trạng nông thôn còn xa vời…
Câu thơ của Nguyễn Đình Thi gần thế kỷ rồi, nay vẫn thấy hiển hiện, vẫn nhói đau:
“Ôi, những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều”…
Tôi không hiểu những quan chức từ nông dân mà ra, khi họ vô cảm trước những nỗi đau đồng ruộng, nỗi phẫn uất của nông dân, tâm hồn họ, trái tim họ có gì? Đành lấy câu thơ của Chế Lan Viên để hỏi:
“Hỡi những tấm lòng lạnh tanh máu cá
Và nhiệt tình xuống quá độ âm!”
Đối với nông dân, tâm hồn, trái tim các vị thế nào?
