Rất lâu trước khi Nga xâm lược Ukraine, Kremlin đã cài cắm một mạng lưới gián điệp phủ rộng khắp Ukraine. Một cuộc điều tra của Reuters cho thấy cuộc xâm nhập sâu rộng hơn nhiều so với những gì được biết và những gì lộ ra ánh sáng có thể khiến rợn tóc gáy.
Khi những chiếc xe bọc thép đầu tiên của quân xâm lược Nga đến nhà máy điện hạt nhân Chernobyl vào chiều ngày 24 Tháng Hai, họ gặp một đơn vị Vệ binh Quốc gia Ukraine có nhiệm vụ bảo vệ nhà máy nổi tiếng này. Nhưng không có cuộc giao chiến nào; và trong chưa đầy hai giờ, toàn bộ 169 lính Ukraine hạ vũ khí. Nga dễ dàng chiếm Chernobyl, nơi lưu trữ hàng tấn vật liệu hạt nhân và là một địa điểm quan trọng để quân Nga áp sát thủ đô Kyiv.
“Ngoài kẻ thù bên ngoài, thật không may là chúng ta có kẻ thù bên trong” – Oleksiy Danilov, Thư ký Hội đồng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Ukraine, nói trong một cuộc phỏng vấn – “Vào thời điểm xâm lược, Nga đã có điệp viên bên trong Bộ Quốc phòng và các cơ quan an ninh của Ukraine”! Cơ quan Điều tra Nhà nước (State Bureau of Investigation-SBI) Ukraine đang tiến hành điều tra đơn vị Vệ binh Quốc gia ở Chernobyl để xem họ có hành động hợp pháp không, khi giao nộp vũ khí cho kẻ thù.
Việc điều tra đang tập trung vào Valentin Viter, từng là người cầm đầu bộ phận an ninh của Chernobyl (hiện bị giam giữ và bị điều tra vì sự vắng mặt khó hiểu tại nhà máy). Hồ sơ điều tra không loại trừ Viter phạm tội phản quốc. Trong biên bản điều tra, Viter nói rằng, vào ngày xảy ra cuộc xâm lược, ông ta đã nói chuyện qua điện thoại với Yuriy Pindak, chỉ huy Vệ binh Quốc gia tại nhà máy và khuyên Pindak không nên gây nguy hiểm cho đơn vị của mình. Tuy nhiên, một nguồn thạo tin về các kế hoạch xâm lược của Kremlin nói với Reuters: “Thật ra, các đặc vụ Nga đã được triển khai tới Chernobyl vào năm ngoái để hối lộ các quan chức và chuẩn bị cho một cuộc tiếp quản không đổ máu”.
Theo tình báo phương Tây, Kremlin muốn Oleg Tsaryov, một tài phiệt khách sạn, sẽ lãnh đạo chính phủ bù nhìn ở Kyiv nếu Nga thắng nhanh. Tháng Sáu qua, một cựu tổng công tố viên Ukraine tiết lộ với Reuters: “Chính trị gia Ukraine Viktor Medvedchuk, bạn thân của Putin, có một chiếc điện thoại mã hóa do Nga cấp để liên lạc trực tiếp với Kremlin”. SBI cho biết họ cũng đang điều tra Andriy Naumov, một cựu quan chức tình báo hàng đầu, tội tình nghi phản quốc vì đã chuyển bí mật an ninh Chernobyl cho Kremlin. Tổng thống Zelensky cho biết, 651 trường hợp cáo buộc phản quốc và cộng tác với kẻ thù đang được điều tra, trong đó có hơn 60 nhân viên SBU.
Tình trạng hỗn loạn nội bộ Ukraine được công khai hoá một phần vào ngày 17 Tháng Bảy. Trong một bài phát biểu trước quốc dân bằng video, Tổng thống Zelensky cho biết đã ngưng chức Ivan Bakanov, chỉ huy SBU (Security Service of Ukraine). Một số nhân viên SBU khai rằng họ không thể liên lạc với Bakanov suốt vài ngày sau khi Nga xâm lược.
Bộ máy gián điệp của Moscow đã hoạt động mạnh tại Chernobyl trong nhiều thập niên. Sau thảm họa hạt nhân Chernobyl năm 1986, KGB của Liên Xô đã vào cuộc. Hơn 1,000 nhân viên KGB tham gia dọn dẹp. Viktor Chebrikov, giám đốc KGB lúc đó, ra lệnh tuyển dụng nội gián trong số các nhân viên nhà máy, và đưa một sĩ quan KGB làm phó giám đốc phụ trách an ninh nhà máy. Sau khi Ukraine độc lập năm 1991, gián điệp Moscow vẫn hoạt động mạnh tại khu vực này.
Nhà máy hạt nhân Chernobyl là một cơ sở rộng lớn nằm cách biên giới Belarus chỉ 10 km, trong một khu rừng rậm. Các nhà hoạch định chiến tranh của Nga xem việc kiểm soát Chernobyl là rất quan trọng về mặt chiến lược vì nó nằm trên con đường ngắn nhất tiến vào Kyiv. Tháng Mười Một 2021, Nga bắt đầu cử điệp viên bí mật liên lạc với các quan chức chịu trách nhiệm đảm bảo an toàn cho Chernobyl. Mục tiêu của họ là bảo đảm sẽ không có sự kháng cự vũ trang nào khi quân Nga tràn vào. Chernobyl còn là điểm trung chuyển tài liệu từ trụ sở SBU cho Nga. Để được trả tiền, những kẻ phản bội Ukraine đã trao cho các điệp viên Nga thông tin về khả năng sẵn sàng chiến đấu của quân đội Ukraine.
Trở lại với Valentin Viter, một Đại tá 47 tuổi trong SBU từng là Phó tổng giám đốc Chernobyl chịu trách nhiệm bảo vệ nhà máy vào ngày Nga xâm lược. Sáu ngày trước cuộc xâm lược của Nga, ông ta xin nghỉ ốm vì có “vấn đề về hô hấp”. Đương sự hiện bị giam ở Ukraine với cáo buộc tình nghi phản quốc khi “cố tình hỗ trợ các đơn vị quân đội Nga và tiến hành các hoạt động lật đổ chống lại chính phủ Ukraine”.
Viter được biệt phái từ SBU đến làm việc tại Chernobyl với tư cách phụ trách an ninh vào giữa năm 2019. Tháng Năm, 2021 Viter giám sát cuộc diễn tập huấn luyện định kỳ nhằm mô phỏng một cuộc tấn công của những kẻ phá hoại có vũ trang. Vào buổi sáng cuộc xâm lược, Viter khai với các nhà điều tra rằng ông đang ở nhà riêng tại Kyiv. Sau đó ông ta bị bắt ở miền Tây Ukraine. Ông nói rằng mình phải trốn khỏi Kyiv vì sự an toàn của gia đình nhưng vẫn giữ liên lạc với các đồng nghiệp tại nhà máy…
Các công tố viên còn quan tâm đến mối liên hệ của Viter với cựu quan chức Ukraine có tên Andriy Naumov. Nhân vật này đột ngột biến mất ngay trước thời điểm xảy ra cuộc xâm lược của Nga; và xuất hiện ở Serbia. Ngày 8 Tháng Sáu, nhà chức trach Serbia cho biết cảnh sát nước họ bắt được một công dân Ukraine được xác định bằng tên viết tắt “A.N.” trên biên giới với Bắc Macedonia, khi ông ta đang cố vào Bắc Macedonia từ Serbia. Cuộc khám xét chiếc BMW của ông ta đã phát hiện $124,924 và 607,990 euro tiền mặt, cộng với hai viên ngọc lục bảo. “A.N.” chính là Andriy Naumov.
Năm 2018, Naumov được bổ nhiệm cai quản COTIZ, một doanh nghiệp nhà nước chịu trách nhiệm quản lý bất động sản của khu vực xung quanh Chernobyl. Sau thời gian làm việc tại Chernobyl, Naumov được bổ nhiệm làm người đứng đầu bộ phận an ninh nội bộ của SBU, một bộ phận chuyên điều tra các sĩ quan bị nghi ngờ hoạt động tội phạm. Tuy nhiên, hóa ra, Andriy Naumov là một “tay trong” cỡ gộc của Nga. Ngày 31 Tháng Ba, Tổng thống Zelensky ký lệnh tước quân hàm trung tướng của Naumov…
