Tại nhà tù ở Marion thuộc tiểu bang Illinois, sống trong một căn phòng giam đặc biệt được giám sát chặt chẽ có biệt danh là “Little Guantánamo” là một người có biệt danh “lái buôn tử thần” (merchant of death). Đó là Viktor Bout. Nói được ít nhất sáu thứ tiếng, hắn đang thụ án tù 25 năm vì tội dựng một đế chế buôn lậu vũ khí trải dài khắp toàn cầu.
Viktor Bout, 55 tuổi, là kẻ buôn bán vũ khí khét tiếng nhất nhì thế giới và thu số lợi nhuận kếch xù nhờ dự phần vào các cuộc nội chiến ở châu Phi, Trung Đông và châu Á. Ngày 8 Tháng Mười Hai, 2022 Bout đã được tự do trong một cuộc trao đổi với Brittney Griner, ngôi sao bóng rổ Mỹ bị giam giữ ở Nga từ Tháng Hai vì tội mang lén vào một sân bay gần Moscow một hộp bé tí chứa ít hơn một gram dầu cần sa (bị cấm ở Nga). Luật sư của Brittney Griner cho biết đây chỉ là thuốc kê đơn điều trị chứng đau mãn tính và các bệnh khác.
Có người xem việc Bout được “quy cố hương” là phần thưởng cao nhất dành cho những quan chức Nga luôn bảo vệ Bout khi hắn bị bắt ở Thái Lan vào năm 2008 nhờ cuộc giăng bẫy thành công của Cơ quan Bài trừ Ma túy Hoa Kỳ (DEA). Một câu hỏi đặt ra là tại sao Nga lại quan tâm nhiều đến Bout? Dù Nga phàn nàn Bout bị DEA gài bẫy, nhưng nhiều quan chức và nhà phân tích Mỹ tin rằng nguyên nhân đằng sau sự tức giận của Moscow về bản án của Bout là mối liên hệ của Bout với Cơ quan Tình báo Quân sự Nga (GRU).
Lee Wolosky, một quan chức của Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ (NSC) trong chính quyền Clinton, người đã tiến hành những nỗ lực ban đầu để bóc mẽ mạng lưới buôn lậu của Bout, khẳng định “Bout có mối quan hệ đáng kể với giới chính phủ Nga”. Dù ít nổi tiếng hơn KGB và FSB (lực lượng kế thừa của nó) nhưng GRU thực hiện một số sứ mệnh táo bạo và mạo hiểm hơn. GRU đã bị buộc tội trong những năm gần đây về nhiều thứ, từ hack các cuộc bầu cử đến ám sát những người bất đồng chính kiến.
Ngoài ra, các báo cáo cho thấy Bout còn có quan hệ mật thiết với Igor Sechin, cựu Phó Thủ tướng Nga, một đồng minh của Vladimir Putin. Cả Sechin và Bout đều tham gia quân đội Liên Xô ở Châu Phi trong thập niên 1980. Bout bác bỏ mọi liên kết với GRU và khẳng định không quen biết Sechin!
Simon Saradzhyan thuộc Trung tâm Khoa học và Quan hệ Quốc tế Belfer (Center for Science and International Affairs) của Đại học Harvard nhận định: “Bout không thể điều hành một doanh nghiệp buôn lậu lớn như vậy mà không có sự bảo vệ của chính phủ Nga. Tuy nhiên ông ta chưa bao giờ nói về điều đó. Vì vậy chính phủ Nga rất muốn Bout trở về Nga để mọi bí mật lại chìm vào im lặng”.
Bộ Ngoại giao Nga đã ăn mừng việc Bout được trả tự do. Maria Butina, một thành viên thân Putin của Duma Quốc gia Nga tuyên bố với hãng truyền thông Zvezda của Bộ Quốc phòng Nga: “Ơn Chúa, cuộc trao đổi này đã diễn ra. Tôi hạnh phúc, trái tim tôi hát. Chúng ta không bỏ rơi đồng bào của mình”.
Bout, trong các cuộc phỏng vấn, nói rằng ông ta sinh ra ở Tajikistan năm 1967, học ngôn ngữ tại Học viện Ngoại ngữ Quân sự Liên Xô ở Moscow và học tiếng Bồ Đào Nha để được gửi sang Angola làm phiên dịch cho không quân Liên Xô. Theo các nhà quan sát, các viện nghiên cứu quân sự là môi trường tuyển dụng chính cho GRU, trong khi KGB tập trung vào các trường đại học.
Trong khi mối liên hệ của Bout với Sechin chưa được phanh phui rõ, cả hai đều học tiếng Bồ Đào Nha và cùng làm việc trong quân đội Liên Xô ở Mozambique. Ngay sau khi Liên Xô sụp đổ, Bout, như nhiều kẻ “thính hơi tiền” khác, đã nhìn thấy cơ hội làm giàu trong bối cảnh hỗn loạn. Hắn trở thành doanh nhân chuyên buôn bán vũ khí và thành lập một doanh nghiệp vận tải hàng không gồm những máy bay nhỏ Antonov An-8 do Liên Xô sản xuất để chơi trò may rủi: Bay đến các vùng chiến sự của các quốc gia đang xảy ra chiến tranh.
___________
___________
Bout có quyền tiếp cận vào một thứ có giá trị hơn máy bay quân sự: Nắm được số phận của kho vũ khí khổng lồ nằm rải rác sau khi Liên Xô tan rã. Đến năm 2000, ông ta là một trong ít kẻ buôn vũ khí khét tiếng nhất thế giới, được Quốc hội Anh mệnh danh là “lái buôn tử thần số một”. Các báo cáo của Liên Hợp Quốc nêu tên ông ta là kẻ cung cấp vũ khí hạng nặng cho phe nổi dậy ở Angola và cho Charles Taylor của Liberia trước khi hỗ trợ cuộc nội chiến đẫm máu ở Sierra Leone láng giềng.
“Bout thu hút sự chú ý của chính quyền Bill Clinton vì hắn phá vỡ các tiến trình hòa bình mà Tổng thống Mỹ ủng hộ trên khắp châu Phi. Trong một số trường hợp, Bout trang bị vũ khí cho cả hai bên xung đột. Khi Bout tạm rời công việc buôn bán thần chết, ông ta về sống ở Golitsyno, một thị trấn nhỏ nằm ở ngoại ô Moscow. Một “người bạn” đến thăm vào năm 2008 phát hiện nhà chứa đầy sách và một đĩa DVD bộ phim “Lord of War” phát hành năm 2005 do Nicolas Cage đóng vai chính được cho là lấy cảm hứng từ cuộc đời của Bout.
Vị khách đó thật ra là cựu nhân viên tình báo Nam Phi Andrew Smulian đang làm việc cho DEA. Bout bị bắt tại Thái Lan, sau khi bị DEA bí mật ghi âm cuộc thương lượng (do nhân viên DEA đóng giả đại diện của Lực lượng Vũ trang Cách mạng Colombia-FARC) mua của ông ta 100 tên lửa đất đối không; 20,000 khẩu súng trường AK-47; 20,000 quả lựu đạn; 740 khẩu súng cối; 350 khẩu súng bắn tỉa; 5 tấn C- 4 chất nổ và 10 triệu viên đạn.
Cuộc giăng bẫy được thực hiện công phu vì Bout không vi phạm bất kỳ luật lệ nào của Hoa Kỳ nên không có cớ bắt. Năm 2011, một tòa án liên bang ở New York kết tội Bout nhiều tội danh, kể cả ý định giết hại các công dân Mỹ – The Washington Post cho biết.
