Theo một đánh giá tình báo Ukraine mà CNN độc quyền có được, các bộ phận do hơn một chục công ty Mỹ và phương Tây sản xuất đã bị phát hiện có trong một chiếc máy bay tấn công không người lái (drone-UAV) của Iran bị bắn rơi ở Ukraine vào mùa Thu năm ngoái.
Đánh giá của tình báo Ukraine là bằng chứng nữa cho thấy bất chấp các lệnh trừng phạt, Iran vẫn dễ dàng tìm thấy vô số công nghệ sẵn có trên thị trường. Tập đoàn Công nghiệp Sản xuất Máy bay Iran (Iran Aircraft Manufacturing Industries Corporation-HESA), công ty chế tạo chiếc máy bay người lái trên, đã bị Mỹ trừng phạt từ năm 2008 nhưng vẫn hoạt động tốt như không có điều gì xảy ra.
Tháng trước, CNN đưa tin Toà Bạch Ốc đã thành lập một lực lượng đa cơ quan để điều tra xem công nghệ do Mỹ và phương Tây sản xuất, từ các thiết bị nhỏ như chất bán dẫn và mô-đun GPS đến các bộ phận lớn hơn như động cơ, tại sao lại có mặt trong máy bay không người lái của Iran? Theo đánh giá, trong 52 bộ phận mà người Ukraine “phẫu thuật” từ chiếc máy bay không người lái Shahed-136 nói trên, có đến 40 bộ phận lớn nhỏ được sản xuất bởi 13 công ty Mỹ khác nhau. 12 món còn lại được sản xuất bởi các công ty ở Canada, Thụy Sĩ, Nhật Bản, Đài Loan và Trung Quốc.
Nhiều năm qua, Mỹ đã áp đặt các lệnh trừng phạt và hạn chế kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt để ngăn Iran có được các nguyên liệu và linh kiện cao cấp; nay, các quan chức Mỹ đang tìm cách tăng cường thực thi các biện pháp trừng phạt đó, khuyến khích các công ty giám sát tốt hơn chuỗi cung ứng của chính mình và có lẽ quan trọng nhất là cố gắng xác định xem các nhà phân phối bên thứ ba nào đã gom các thứ bị cấm này và bán lại cho Iran và những quốc gia thù địch khác.
Các chuyên gia khuyến cáo, nếu muốn tăng cường thực thi các biện pháp trừng phạt, chính phủ Mỹ sẽ phải dành nhiều nguồn nhân vật lực hơn vào việc theo dõi các nhà cung cấp những bộ phận bất hợp pháp và các nơi bán chúng. Theo các chuyên gia, Nga và Iran đã thành lập các công ty vỏ bọc để dùng cho việc mua thiết bị và lách các lệnh trừng phạt mà có khi phải mất nhiều năm các chính phủ phương Tây mới phát hiện chúng là công ty bình phong.
“Đây là trò chơi ‘bắt cua trong lỗ’, và chính phủ Mỹ phải cực kỳ giỏi để chiến thắng trò chơi – ông Gregory Allen, cựu quan chức Ngũ Giác Đài, hiện là Giám đốc Dự án Quản trị Trí tuệ Nhân tạo (Artificial Intelligence Governance Project) thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Center for Strategic and International Studies) nhận định. Một chiến dịch ngăn chặn thành công không nhất thiết loại bỏ được 100% giao dịch phi pháp mà là làm sao cho những kẻ xấu khó khăn và tốn kém hơn mới có được những gì họ cần. Việc ngăn chặn Iran sản xuất drone ngày càng cấp bách hơn khi Nga đang tận dụng chúng trên khắp lãnh thổ Ukraine với sự tàn ác ngày càng tăng, nhắm vào cả các khu dân cư và cơ sở hạ tầng quan trọng.
Theo các quan chức Mỹ, Nga cũng đang chuẩn bị thành lập nhà máy riêng để sản xuất drone với sự giúp đỡ của Iran để có thể duy trì lâu dài chiến thuật phá hoại từ xa này. Ngày 2 Tháng Một, Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết lực lượng Ukraine đã bắn hạ hơn 80 máy bay không người lái của Iran chỉ trong hai ngày. Zelensky tiết lộ Ukraine có thông tin tình báo Nga “đang lên kế hoạch tấn công kéo dài bằng những chiếc Shahed-136” vì Putin tin rằng bằng cách này sẽ làm kiệt quệ người dân, lực lượng phòng không và ngành năng lượng Ukraine.
Theo đánh giá của Ukraine, trong các bộ phận do Mỹ sản xuất được tìm thấy trong drone Iran có gần hai chục linh kiện do công ty Texas Instruments chế tạo, gồm cả bộ vi điều khiển, bộ điều chỉnh điện áp và bộ điều khiển tín hiệu số. Ngoài ra còn mô-đun GPS của công ty Hemisphere GNSS; bộ vi xử lý của công ty NXP USA Inc và các thành phần bảng mạch của hai công ty Analog Devices và Onsemi. Ngoài ra còn có các thành phần của công ty International Rectifier (hiện thuộc sở hữu của công ty Đức Infineon và công ty U-Blox của Thụy Sĩ).
Một cuộc điều tra riêng về drone của Iran bị bắn rơi ở Ukraine do Viện Nghiên cứu vũ khí xung đột (Conflict Armament Research) có trụ sở tại Anh tiến hành cũng cho thấy 82% linh kiện đã được sản xuất bởi các công ty có trụ sở tại Mỹ. Phản hồi của Texas Instruments nhấn mạnh: “TI không bán bất kỳ sản phẩm nào cho Nga, Belarus hoặc Iran. Chúng tôi tuân thủ luật pháp và quy định hiện hành tại các quốc gia nơi chúng tôi hoạt động và sẵn sàng hợp tác với các tổ chức thực thi pháp luật khi cần thiết. Ngoài ra, chúng tôi không cho phép sử dụng các sản phẩm của TI cho các máy móc mà chúng không được nhắm đến”.
Gregor Rodehuser, phát ngôn của hãng sản xuất chất bán dẫn Đức Infineon, nói: “Lập trường của chúng tôi rất rõ ràng. Infineon lên án hành động gây hấn của Nga tại Ukraine. Đây là sự vi phạm trắng trợn luật pháp quốc tế và là cuộc tấn công vào các giá trị của nhân loại”, đồng thời lưu ý: “Ngoài việc mua bán trực tiếp, rất khó để kiểm soát điểm đến của sản phẩm trong vòng đời của chúng. Tuy nhiên, chúng tôi hướng dẫn khách hàng và các nhà phân phối chỉ bán hàng theo đúng luật pháp hiện hành”. Analog Devices, công ty bán dẫn có trụ sở tại Massachusetts, cũng tuyên bố “đang tăng cường nỗ lực để xác định và chống lại hoạt động bất hợp pháp, giảm việc bán lại trái phép, chuyển hướng và sử dụng sai các sản phẩm của chúng tôi”.
Jacey Zuniga, Giám đốc truyền thông doanh nghiệp của công ty bán dẫn NXP USA có trụ sở tại Austin, Texas, khẳng định: “Công ty ‘tuân thủ tất cả các hạn chế kiểm soát xuất khẩu hiện hành và lệnh trừng phạt do các quốc gia nơi chúng tôi hoạt động áp đặt. Các ứng dụng quân sự không phải là lĩnh vực trọng tâm của NXP. Là một công ty, chúng tôi kịch liệt phản đối việc sản phẩm của chúng tôi bị sử dụng cho mục đích vi phạm nhân quyền”.
Công ty sản xuất chất bán dẫn Onsemi có trụ sở tại Phoenix, Arizona hứa tuân thủ “các luật lệ và quy định về kiểm soát xuất khẩu và trừng phạt kinh tế hiện hành, đồng thời không bán trực tiếp hoặc gián tiếp cho Nga, Belarus, Iran và các tổ chức quân sự nước ngoài nào. Chúng tôi hợp tác với các cơ quan thực thi pháp luật và chính phủ khi cần thiết để chứng minh hoạt động kinh doanh của công ty phù hợp với luật pháp và chúng tôi tuân thủ các tiêu chuẩn cao nhất về hành vi đạo đức”. Nhà sản xuất chất bán dẫn Thụy Sĩ U-Blox ra tuyên bố khẳng định “các sản phẩm của chúng tôi chỉ dành cho thương mại và việc sử dụng các sản phẩm này cho thiết bị quân sự của Nga rõ ràng vi phạm các điều kiện bán hàng của u-blox dành cho khách hàng và nhà phân phối”.
