Các công ty Trung Quốc (TQ) đã làm chủ được quy trình khai thác quặng của Indonesia để sản xuất pin xe hơi điện (EV). Nickel là một thành phần thiết yếu của pin EV điện và Indonesia hiện là nhà sản xuất nickel lớn nhất thế giới.
Trên khắp quần đảo Indonesia, các nhà máy công nghiệp mới cấp tập xử lý các khối quặng nickel dùng trong pin EV. Năm năm trước, không có nhà máy nào cả. Điều gì đã tạo ra sự thay đổi? Đó là sự có mặt của các công ty khai thác quặng đến từ TQ. Họ đã thành công trong quy trình tinh chế từng rất khó sử dụng, và mở chìa khóa đi vào kho báu mà ngành công nghiệp EV đang “đói” nickel rất cần. Đáng nói hơn là các công ty TQ đã thiết lập được sự thống trị một nguồn cung hàng hóa quan trọng đồng thời mang lại cho TQ lợi thế trong cuộc đua toàn cầu để bảo đảm các khoáng sản cần thiết quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch.
Đây còn là đòn giáng mạnh vào những nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm giảm bớt sự phụ thuộc của các công ty Mỹ vào các nguyên liệu hiếm của TQ. Chính quyền Biden đang nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng năng lượng, nhưng với nickel, các công ty TQ vẫn chiếm ưu thế và đang siết chặt sự kiểm soát bằng hạn chế xuất khẩu. Quyết định gần đây của Bắc Kinh trong việc áp đặt hạn chế xuất khẩu gali và gecmani (hai kim loại có công dụng chính trong chất bán dẫn) một lần nữa cho thấy những rủi ro tiềm ẩn khi phụ thuộc vào TQ đối với các nguyên liệu đầu vào quan trọng.
Các công ty TQ đã thành lập ít nhất ba nhà máy chế biến nickel tập trung vào EV ở Indonesia những năm gần đây và đang triển khai thêm một số nhà máy nữa. Đầu năm nay, một nhà máy đã lên kế hoạch được Ford Motor đổ tiền vào trong khi một nhà máy khác đang được gã khổng lồ thép Hàn Quốc Posco Holdings xây dựng. Cả hai đều liên quan đến các công ty TQ.
Indonesia từ một nhà cung cấp nhỏ nickel cho pin EV trong năm 2017 nay trở thành nhà cung cấp hàng đầu, chiếm khoảng một nửa nguồn cung nickel toàn cầu trong năm 2022 và còn tăng nữa (dữ liệu của công ty kinh doanh hàng hóa thông minh CRU trụ sở tại London). Quốc gia quần đảo này nắm giữ một trong những trữ lượng nickel lớn nhất thế giới.
Hàng triệu năm trước, các mảng kiến tạo đã va chạm vào khu vực phía Đông của nước này, đẩy đáy đại dương giàu khoáng sản lên bề mặt, trong đó có nickel. Trong nhiều thập niên trước, quặng nickel của Indonesia (gọi là đá ong) rất khó xử lý nên chỉ được tinh chế chủ yếu phục vụ sản xuất thép không gỉ. Nhưng các công ty TQ đã tạo ra bước đột phá. Phương pháp họ sử dụng, được gọi là lọc acid áp suất cao (high pressure acid leach-HPAL) từng tồn tại hàng thập niên nhưng quá phức tạp nên không được quan tâm. Dựa vào nhiệt độ và áp suất cực cao, nó dễ làm hỏng thiết bị và cần tốn nhiều công sức sửa chữa.
Các nhà máy sản xuất nickel dùng HPAL ở Úc, New Caledonia ở Nam Thái Bình Dương và những nơi khác (do các công ty phương Tây và châu Á dẫn đầu) thường chậm trễ và chi phí tăng vọt. Một nhà máy do TQ điều hành ở Papua New Guinea cũng không thoát khỏi tình trạng này. Nhưng China ENFI Engineering chuyên thiết kế nhà máy xử lý nickel và các đối tác sản xuất của nó đã thành công trong các lần điều chỉnh khi có vấn đề phát sinh. Các nhà phân tích khai thác quặng cho biết, những điều chỉnh dù mỗi lần chỉ ở mức độ nhỏ, nhưng cũng giúp ổn định nhà máy, dẫn đến giải pháp vận hành mới để không gặp sự cố lớn.
Martin Vydra, phụ trách chiến lược của Nickel 28, công ty Canada có cổ phần trong nhà máy nickel ở Papua New Guinea, cho biết: “Các công ty TQ đã nhân rộng mô hình đó bằng cách đưa nhân viên hỗ trợ kỹ thuật có kinh nghiệm từ cơ sở ở Papua New Guinea đến Indonesia để chuyển giao kỹ năng và kiến thức”.
Trong số những công ty hưởng lợi có Lygend Resources and Technology của TQ. Năm 2018, công ty này đã hợp tác với công ty khai thác mỏ Harita Group của Indonesia để xây dựng nhà máy HPAL đầu tiên sản xuất nguyên liệu cho pin EV của Indonesia. Một giám đốc điều hành quen thuộc với hoạt động của Harita cho biết họ đã hợp tác với công ty thiết kế nhà máy ENFI ở Papua New Guinea. Vào Tháng Tư, ENFI, thuộc một tập đoàn nhà nước TQ cho biết trên trang web: “Thành công trong công nghệ HPAL đã giúp các công ty TQ bứt phá. Với tiến bộ này, việc xử lý đá ong chất lượng thấp trên quy mô lớn đã có thể thực hiện được và các doanh nghiệp TQ có cơ hội tiếp cận tốt hơn với nguồn tài nguyên quý giá này của Indonesia”.
Các liên doanh do TQ lãnh đạo khác đều được hưởng lợi. Các nhà máy áp dụng công nghệ cũ HPAL tưởng sắp phá sản nay tăng tốc nhanh nhờ công nghệ thay đổi. “Kết quả là quá trình lập dự án, phê duyệt, xây dựng và vận hành các nhà máy nickel diễn ra trong thời gian kỷ lục – Angela Durrant, nhà phân tích tại công ty nghiên cứu năng lượng Wood Mackenzie, viết trong một ghi chú vào Tháng Tư – Giải pháp HPAL của TQ rõ ràng là nhanh hơn và rẻ hơn phương Tây”.
Tuy nhiên, các nhà phân tích môi trường vẫn tiếp tục cảnh báo về những rủi ro đáng kể. Trước hết là các nhà máy HPAL sử dụng nhiều carbon và tung ra nhiều chất thải khó bảo quản an toàn ở các quốc gia thường xảy ra động đất, mưa nhiều như Indonesia. Năm 2019 người ta phát hiện dung dịch chưa qua xử lý từ nhà máy ở Papua New Guinea đã gây ô nhiễm vùng nước gần đó.
Đối với các nhà sản xuất EV phương Tây, nguồn nickel của Indonesia đã bảo đảm cung cấp ổn định loại khoáng chất này trong thời gian ngắn. Nhưng trong một môi trường địa chính trị ngày càng khó đoán, nó cũng ẩn chứa những phức tạp tiềm ẩn. Chính sách năng lượng sạch của Tổng thống Mỹ Joe Biden được đặc trưng bằng Đạo luật Giảm lạm phát được Quốc hội thông qua vào năm ngoái, đã ràng buộc việc trợ cấp EV với các yêu cầu về bảo vệ môi trường của nguồn khoáng sản. Điều đó có nghĩa là nơi nào khoáng sản được khai thác, được tinh chế và công ty nào tinh lọc cũng đều là những yếu tố rất quan trọng.
Để đủ điều kiện nhận trợ cấp, luật Mỹ yêu cầu pin EV sẽ phải chứa phần lớn khoáng sản từ Hoa Kỳ hoặc các quốc gia mà có ký hiệp định thương mại tự do với Mỹ (Indonesia không có). Sự tham gia của các công ty TQ vào hoạt động sản xuất nickel của Indonesia cũng bị giám sát để xem có đáp ứng các điều kiện quy định – Wall Street Journal cho biết.
