Hôm nay, 29 Tháng Hai, là ngày nhuận (leap day) của năm nhuận – niềm vui đối với những người đam mê lịch và toán học. Vậy mọi chuyện bắt đầu như thế nào và tại sao?
Hãy xem xét một số con số, lịch sử và truyền thuyết đằng sau hiện tượng (không hoàn toàn) cứ bốn năm một lần sẽ thêm ngày 29 vào Tháng Hai. Theo AP.
Theo lịch Gregorius – loại lịch tiêu chuẩn hiện nay được dùng trên hầu khắp thế giới thì những năm nào chia hết cho 4 được và không chia hết cho 100 được coi là năm nhuận, ví dụ năm 2100 không phải là năm nhuận, 2104 là năm nhuận.
Trong năm nhuận, Tháng Hai có 29 ngày thay cho 28 ngày. Cứ bốn năm lại thêm 1 ngày vào lịch năm dương lịch, năm đó dài khoảng 365 ngày và 6 giờ.
Ngoài ra, vẫn có một số ngoại lệ đối với nguyên tắc này vì một năm dương lịch ngắn hơn 365,25 ngày một chút. Những năm chia hết cho 100 sẽ được coi là năm nhuận nếu chúng cũng chia hết cho 400.
Ví dụ, 400, 800 và 1200 là các năm nhuận nhưng 100, 200, 300, 500,… 1500 không phải năm nhuận theo lịch Gregory đón trước; 1600 và 2000 là các năm nhuận nhưng 1700, 1800 và 1900 không phải năm nhuận.
Tương tự như vậy, 2100, 2200, 2300, 2500, 2600, 2700, 2900 và 3000 không phải năm nhuận nhưng 2400 và 2800 là các năm nhuận.
Theo nguyên tắc này thì trung bình một năm có 365 + 1/4 − 1/100 + 1/400 = 365,2425 ngày, tức là 365 ngày 5 giờ 49 phút và 12 giây.
Lý do nằm sau quy tắc này như sau: Lịch Gregory được tạo ra để bảo đảm ngày xuân phân ở Âu châu rơi vào ngày 21 Tháng Ba, và để bảo đảm ngày Lễ Phục Sinh có thể điều chỉnh theo ngày xuân phân một cách rõ ràng hơn.
Một năm xuân phân (tính giữa hai điểm xuân phân kế tiếp nhau) là khoảng 365,242375 ngày.
Quy tắc tính năm nhuận theo lịch Gregory lấy một năm trung bình là 365,2425 ngày.
Sự sai khác rất nhỏ này (trên 0,0001 ngày) có nghĩa là sai số thời gian sẽ tích lũy đủ một ngày trong khoảng 8.000 năm. Nhưng trong thời gian của 8.000 năm, độ dài của một năm xuân phân cũng sẽ thay đổi theo một lượng mà người ta không thể dự báo chính xác trước. Vì thế quy tắc tính năm nhuận của lịch Gregory là đủ thỏa mãn.
Điều cần biết là năm nhuận tồn tại phần lớn là để giữ cho các tháng đồng bộ với các sự kiện hàng năm, bao gồm cả điểm phân và điểm chí, theo Phòng thí nghiệm Sức đẩy Phản lực (Jet Propulsion Laboratory -JPL) tại Viện Công nghệ California (California Institute of Technology – CIT).
Đó là sự điều chỉnh để phản bác lại thực tế rằng quỹ đạo Trái đất không chính xác là 365 ngày một năm. Theo Bảo tàng Hàng không và Vũ trụ Quốc gia (National Air & Space Museum) việc bốn năm một lần có thêm một ngày nhuận sẽ khiến lịch dài hơn 44 phút.
Sau đó, trên một cuốn lịch chưa ra đời, người ta ra quyết định rằng những năm chia hết cho 100 không tuân theo quy tắc ngày nhuận bốn năm, trừ khi chúng cũng chia hết cho 400, JPL lưu ý.
Trong 500 năm qua không có ngày nhuận vào các năm 1700, 1800 và 1900 nhưng năm 2000 lại có ngày nhuận. Trong 500 năm tới, nếu thực hiện theo thông lệ này thì sẽ không có ngày nhuận vào các năm 2100, 2200, 2300 và 2500.
Các năm nhuận tiếp theo là 2028, 2032 và 2036.
Younas Khan, giảng viên vật lý tại University of Alabama ở Birmingham, cho biết: “Nếu không có năm nhuận, sau vài trăm năm nữa chúng ta sẽ có mùa hè vào Tháng Mười Một, Giáng Sinh sẽ nhằm mùa hè, sẽ không có tuyết, sẽ không có cảm giác Giáng Sinh.”
Các nền văn minh cổ đại đã sử dụng vũ trụ để lên kế hoạch cho cuộc sống của họ và có những loại lịch có từ thời Đồ Đồng. Chúng dựa trên các giai đoạn của mặt trăng hoặc mặt trời, giống như nhiều loại lịch ngày nay. Thông thường là cả hai, âm và dương.
Kỳ lạ thay, ngày nhuận lại đi kèm với truyền thuyết về việc phụ nữ đặt ra câu hỏi kết hôn với đàn ông. Đó chủ yếu là niềm vui lành tính, nhưng nó đi kèm với một điều thú vị là củng cố vai trò giới tính.
Có văn hóa dân gian Âu châu xa xôi. Theo nhà sử học Katherine Parkin trong một bài báo năm 2012 trên Tạp chí Lịch sử Gia đình, một câu chuyện đặt ra ý tưởng về việc phụ nữ cầu hôn ở Ireland vào thế kỷ thứ V, với việc Thánh Bridget cầu xin Thánh Patrick cho phụ nữ cơ hội cầu hôn đàn ông. Không ai thực sự biết mọi chuyện bắt đầu từ đâu.
Năm 1904, nhà báo chuyên mục Elizabeth Meriwether Gilmer, hay còn gọi là Dorothy Dix, đã tóm tắt truyền thống theo cách này: “Tất nhiên mọi người sẽ nói… rằng đặc quyền về năm nhuận của phụ nữ, giống như hầu hết các quyền tự do của phái yếu này, chỉ đơn thuần là một sự chế nhạo.”
Dù nghiêm túc hay trò đùa, có thể việc trao quyền cho phụ nữ chỉ đơn thuần là hình thức, khuôn mẫu. Những lời cầu hôn lẽ ra được thực hiện thông qua bưu thiếp, nhưng thay vào đó, nhiều tấm thiệp như vậy đã lật ngược tình thế và chế diễu phụ nữ.
Quảng cáo đã duy trì trò chơi hôn nhân vào năm nhuận. Một quảng cáo năm 1916 của Ngân hàng Công nghiệp Mỹ và Công ty Tín thác có nội dung như sau: “Hôm nay là ngày của năm nhuận, chúng tôi đề nghị các cô gái nên nói ba mẹ mở một tài khoản tiết kiệm đứng tên mình trong ngân hàng của chúng tôi.”
Sinh vào năm nhuận vào ngày nhuận chắc chắn là một điểm đáng nói. Nhưng nó có thể là một vấn đề khó khăn trong thủ tục giấy tờ. Một số cơ quan hành chính yêu cầu phải điền vào các biểu mẫu cho dù là ngày 28 Tháng Hai hay ngày 1 Tháng Ba. Công nghệ đã giúp những đứa trẻ sanh trước hoặc sau này 29 Tháng Hai để mọi chuyện dễ dàng hơn.
Có khoảng 5 triệu người trên toàn thế giới có chung ngày sinh nhật nhuận trong số khoảng 8 tỷ người trên hành tinh. Shelley Dean, 23 tuổi, ở Seattle, Washington, chọn thái độ lạc quan khi mình sinh đúng ngày nhuận. Lớn lên, cô có những bữa tiệc sinh nhật bình thường mỗi năm, nhưng lại đặc biệt hơn vào năm nhuận. Vì khi trưởng thành, cô đánh dấu vào giữa ô 28 Tháng Hai và 1 Tháng Ba bằng một chữ “Ồ”.
Năm nay thì khác. Dean sẽ có sinh nhật bên gia đình, sau tám năm “dùi mài kinh sử” bên New York. “Năm nay rất quan trọng đối với tôi,” Dean nói.
