Vào đêm ngày 3 Tháng Mười Hai, nền dân chủ non trẻ của Nam Hàn trải qua một cú sốc chính trị chưa từng có tiền lệ kể từ những năm 1980.
Tuyên bố thiết quân luật của Tổng Thống Yoon Suk Yeol, gợi nhớ đến thời kỳ cầm quyền của Chun Doo-hwan, cựu tổng thống Nam Hàn lên nắm quyền từ năm 1980 đến 1988 sau một cuộc đảo chính quân sự, gây ra làn sóng hoang mang lo lắng trong người dân.
Khoảng 22:40 giờ địa phương, Tổng Thống Yoon Suk-yeol bất ngờ ban bố tình trạng thiết quân luật thông qua một bài phát biểu được truyền hình trực tiếp trên toàn quốc. Lý do được đưa ra nhằm “bảo vệ nền tự do của Đại Hàn Dân Quốc trước các mối đe dọa từ lực lượng cộng sản Bắc Hàn, đồng thời loại bỏ những phần tử chống phá nhà nước.”
Được biết, ông Yoon vốn có lập trường cứng rắn hơn đáng kể đối với Bắc Hàn, so với những người tiền nhiệm, và từng cáo buộc phe đối lập ủng hộ Bắc Hàn, mà không đưa ra bằng chứng cụ thể.
Tuyên bố này đã gây ra sự hoài nghi và bàng hoàng trong đại bộ phận người dân, với nhiều người bày tỏ sự bất ngờ và lo lắng trên mạng xã hội. Trên nền tảng X (Twitter) tính đến 11:40 tối thứ Ba, các từ khóa “thiết quân luật” với khoảng 280,000 bài đăng và “bãi bỏ thiết quân luật” với 31,000 bài đăng nhanh chóng trở thành xu hướng tìm kiếm hàng đầu, phản ánh rõ sự quan tâm và lo ngại sâu sắc của công chúng trước tình hình biến động chính trị. Sự thiếu minh bạch trong thông tin từ các quan chức chính phủ, cùng với những tuyên bố thiếu căn cứ từ phía tổng thống, càng làm gia tăng thêm bầu không khí bất ổn và hoang mang trong xã hội.
Ngay sau tuyên bố trên, một vị tướng lĩnh quân đội được trao quyền chỉ huy thiết quân luật đã lập tức ra lệnh cấm các hoạt động tụ tập và biểu tình, đình chỉ hoạt động của các đảng phái chính trị, và đặt báo chí dưới sự kiểm soát chặt chẽ của quân đội. Tuy nhiên, chưa đầy sáu tiếng sau, Tổng Thống Yoon Suk-yeol buộc phải tuyên bố rút lại lệnh thiết quân luật và hiện đang phải đối mặt với nguy cơ bị phế truất.
Vậy những yếu tố chủ chốt nào góp phần giúp nền dân chủ của Hàn Quốc vượt qua thử thách đầy bất ngờ từ lá bài thiết quân luật của người đứng đầu đất nước?
Hệ thống đảng đối lập có tổ chức
Chỉ vỏn vẹn 150 phút sau khi Tổng Thống Yoon Suk-yeol ban bố tình trạng thiết quân luật, một diễn biến phản kháng nhanh chóng đến đáng kinh ngạc diễn ra khi 190 trong tổng số 300 nghị sĩ Quốc Hội Nam Hàn nhanh chóng tập trung tại tòa nhà lập pháp bất chấp thời điểm diễn ra vào đêm khuya. Điều đáng chú ý hơn cả là tất cả các nghị sĩ có mặt đều bỏ phiếu đồng thuận tuyệt đối, không một ý kiến phản đối, nhằm phủ quyết lệnh thiết quân luật của người đứng đầu đất nước. Theo Hiến Pháp Nam Hàn, Quốc Hội chỉ cần đạt đa số phiếu là đủ để phủ quyết quyết định thiết quân luật của tổng thống. Chính vì vậy, hành động dứt khoát và nhất trí của Quốc Hội tạo nên một cơ sở pháp lý vững chắc, biến bất kỳ nỗ lực nào nhằm áp đặt thiết quân luật trở thành hành vi vi hiến.
Mặc dù Đảng Dân Chủ (Democratic Party) đối lập đang nắm giữ một lực lượng áp đảo trong Quốc Hội với 192 ghế, nhưng trong số 190 nghị sĩ hiện diện và kiên trì bám trụ tại tòa nhà lập pháp suốt đêm cho đến sáng hôm sau, có cả sự tham gia của các thành viên thuộc đảng Đảng Sức Mạnh Nhân Dân (People Power Party) cầm quyền, mà Tổng Thống Yoon Suk-yeol là thành viên. Sự kiện này cho thấy một liên minh bất ngờ và đầy ý nghĩa đã được hình thành, vượt qua ranh giới đảng phái. Chủ tịch của cả hai đảng, bất chấp những khác biệt chính trị thường thấy, cùng bắt tay nhau trong một sự đồng thuận hiếm hoi để chống lại quyết định đơn phương được cho là mang tính độc đoán của tổng thống.
Trước thời điểm diễn ra biến cố chính trị này, Đảng Dân Chủ đã nhiều lần lên tiếng cảnh báo về những dấu hiệu đáng ngờ, cho thấy một âm mưu tiềm tàng nhằm tái lập chế độ thiết quân luật từ phía chính quyền đương nhiệm. Trong các phiên chất vấn về việc thay đổi nội các diễn ra vào Tháng Chín, các nghị sĩ đối lập chỉ ra những mối liên hệ bất thường giữa Tổng Thống Yoon Suk-yeol, bộ trưởng Bộ Quốc Phòng, và chỉ huy Cơ Quan Phản Gián Quốc Phòng. Cả ba nhân vật quyền lực này đều là bạn học cùng trường trung học, làm dấy lên những nghi ngại về khả năng lạm quyền và thông đồng. Thêm vào đó, Tổng Thống Yoon Suk-yeol cũng từng nhiều lần công khai chỉ trích các thành viên đối lập, gán cho họ cái mác “phần tử chống phá nhà nước.”
Vào thời điểm đó, những nghi ngờ của phe đối lập bị xem nhẹ và bị gạt bỏ như “thuyết âm mưu” thiếu căn cứ. Tuy nhiên, sự kiện bất ngờ trong đêm 3 Tháng Mười Hai phần nào chứng minh cho những lo ngại trước đó của Đảng Dân Chủ, đồng thời đặt ra những câu hỏi nghiêm trọng về động cơ thực sự đằng sau quyết định ban bố thiết quân luật của tổng thống.
Tổng Thống Yoon Suk-yeol, 64 tuổi, nhậm chức tổng thống Nam Hàn từ năm 2022. Là thành viên của People Power Party, ông đã giành chiến thắng sít sao trong cuộc bầu cử tổng thống với tỷ lệ chênh lệch chỉ vỏn vẹn 0.7 điểm phần trăm so với đối thủ Lee Jae-myung. Đây được ghi nhận là cuộc bầu cử có cách biệt nhỏ nhất kể từ khi Nam Hàn chính thức áp dụng thể chế bầu cử trực tiếp vào năm 1987.
Kể từ sau cuộc bầu cử Quốc Hội gần đây, khi phe đối lập giành được chiến thắng áp đảo, ông Yoon rơi vào thế “vịt què” về mặt chính trị, gặp khó khăn trong việc thông qua các dự luật quan trọng theo ý mình và thay vào đó, chủ yếu tập trung vào việc phủ quyết các dự luật do phe đối lập đề xuất.
Bên cạnh đó, ông Yoon cũng đang phải đối mặt với một loạt bê bối, chủ yếu liên quan đến vợ ông, người bị cáo buộc tham nhũng và lạm dụng quyền lực để trục lợi cá nhân. Phe đối lập đã và đang nỗ lực khởi động một cuộc điều tra đặc biệt nhằm làm rõ những cáo buộc này.
Việc ban bố thiết quân luật diễn ra trong bối cảnh căng thẳng leo thang sau cuộc tranh cãi về dự luật ngân sách khi trong tuần này, phe đối lập tại Quốc Hội Nam Hàn quyết định cắt giảm ngân sách được đề xuất bởi chính phủ và đảng cầm quyền – một động thái mang tính chiến lược mà Tổng Thống Yoon Suk-yeol không có quyền phủ quyết. Đồng thời, phe đối lập cũng đang tích cực tiến hành các thủ tục cần thiết để luận tội một số thành viên nội các, đặc biệt nhắm vào người đứng đầu cơ quan kiểm toán chính phủ. Cáo buộc được đưa ra là người này đã không thực hiện đầy đủ trách nhiệm điều tra các cáo buộc tham nhũng và lạm dụng quyền lực nhắm vào Đệ nhất phu nhân. Những diễn biến này đã tạo nên một bầu không khí chính trị căng thẳng, được cho là tiền đề dẫn đến quyết định gây tranh cãi về việc ban bố thiết quân luật.
Chuyên gia Leif-Eric Easley từ Đại học Ewha tại Seoul đánh giá hành động tuyên bố thiết quân luật của “Tổng Thống Yoon Suk-yeol dường như đang ở trong tình thế của một chính trị gia bị vây hãm, buộc phải thực hiện một bước đi liều lĩnh và tuyệt vọng để đối phó với những bê bối ngày càng nghiêm trọng, sự cản trở từ các thể chế, và cả những lời kêu gọi luận tội đang ngày một gia tăng. Tất cả những yếu tố này đều có khả năng sẽ tiếp tục leo thang trong thời gian tới.”
“Tuyên bố thiết quân luật của ông Yoon dường như vừa là hành động vượt quá thẩm quyền pháp lý lại vừa là một tính toán chính trị sai lầm, gây rủi ro không cần thiết cho nền kinh tế và an ninh của Nam Hàn Quốc.”
Một xã hội dân sự năng động
Trong khi cuộc đấu tranh chính trị căng thẳng diễn ra bên trong tòa nhà Quốc Hội, với các nghị sĩ đối lập kiên quyết bảo vệ nền dân chủ, thì bên ngoài, hàng ngàn người dân nhanh chóng tập trung biểu tình bất chấp cái lạnh buốt giá xuống đến 0 độ C và lệnh cấm tụ tập được ban hành bởi quân đội. Họ thể hiện một tinh thần đoàn kết mạnh mẽ và một quyết tâm không lay chuyển. Giống như các nghị sĩ đã túc trực xuyên đêm trong Quốc Hội, những người dân này cũng kiên trì bám trụ biểu tình suốt đêm dài, không chỉ yêu cầu tổng thống rút lại lệnh thiết quân luật mà còn đưa ra yêu cầu mạnh mẽ hơn, khi yêu cầu cách chức tổng thống. Họ xem hành động ban bố thiết quân luật là một sự phản bội đối với nền dân chủ và một sự xúc phạm đến quyền tự do của người dân.
Không chỉ người dân xuống đường, mà các tổ chức xã hội cũng đồng loạt lên tiếng phản đối mạnh mẽ quyết định của tổng thống. Liên đoàn Công đoàn Nam Hàn – tổ chức nghiệp đoàn lớn nhất Nam Hàn, ngay lập tức tuyên bố một cuộc bãi công vô thời hạn, thể hiện quyết tâm không khoan nhượng cho đến khi Tổng Thống Yoon Suk-yeol từ chức. Đây là một động thái gây sức ép đáng kể lên chính quyền, cho thấy sự bất mãn sâu rộng trong xã hội. Cùng lúc đó, nhiều tổ chức xã hội dân sự khác như Tổ Chức Đoàn Kết Nhân Dân Vì Dân Chủ Tham Gia (PSPD), Liên Minh Công Dân Vì Công Lý Kinh Tế (CCEJ) và Trung Tâm Nhân Quyền Quân Đội cũng đồng loạt lên tiếng phản đối, chỉ trích hành động của tổng thống là “vi hiến,” là một “cuộc tấn công vào nền dân chủ,” và khẳng định rằng “người dân sẽ không bao giờ tha thứ cho thiết quân luật phản dân chủ.” Những lời lên án mạnh mẽ này cho thấy một sự đồng lòng hiếm có trong xã hội Nam Hàn, cùng nhau bảo vệ những giá trị dân chủ mà họ đã dày công xây dựng.
Người dân Nam Hàn không còn xa lạ với việc đứng lên chống lại các nhà lãnh đạo bị cáo buộc lạm quyền. Ký ức về cuộc biểu tình rầm rộ cuối năm 2016 vẫn còn in đậm trong tâm trí họ. Khi đó, hàng triệu người đã xuống đường yêu cầu Tổng Thống Park Geun-hye từ chức vì dính líu đến các cáo buộc tham nhũng. Cuộc biểu tình kéo dài và lan rộng, tạo nên một làn sóng phản đối chưa từng có, cuối cùng dẫn đến việc bà Park bị Quốc Hội phế truất vào đầu năm 2017. Một năm sau, bà bị kết án 24 năm tù vì các tội danh nhận hối lộ và lạm dụng quyền lực. Chính lịch sử đấu tranh dân chủ này đã hun đúc nên một tinh thần phản kháng mạnh mẽ trong lòng người dân, sẵn sàng đứng lên bảo vệ nền dân chủ non trẻ khi đất nước bị đe dọa. Sự kiện lần này cho thấy người dân Nam Hàn học được những bài học quý giá từ quá khứ và sẵn sàng hành động để ngăn chặn lịch sử lặp lại.
Báo chí làm đúng chức năng giám sát
Mặc dù lệnh thiết quân luật đã được ban bố, kèm theo đó là sự kiểm soát chặt chẽ của quân đội đối với toàn bộ hệ thống báo chí, nhưng đáng chú ý là các tờ báo lớn và uy tín của Nam Hàn, như Chosun Ilbo, và Yonhap News Agency vẫn kiên định hoạt động một cách độc lập và chuyên nghiệp. Bất chấp những áp lực và nguy cơ tiềm tàng, họ vẫn tiếp tục cập nhật tin tức liên tục, chính xác và khách quan, đóng vai trò như một cầu nối thông tin quan trọng không chỉ với người dân trong nước mà còn với cộng đồng quốc tế. Sự dũng cảm và tận tâm của giới báo chí góp phần đáng kể vào việc duy trì sự minh bạch thông tin trong suốt cuộc khủng hoảng chính trị này.
Không chỉ báo chí trong nước, các hãng tin lớn trên thế giới cũng nhanh chóng phản ứng trước tình hình biến động, họ ngay lập tức thiết lập các chuyên mục cập nhật diễn biến trực tiếp tại hiện trường, đồng thời phối hợp kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, tạo nên một hành lang thông tin thông suốt và đáng tin cậy. Điều này đã giúp hạn chế tối đa sự hỗn loạn và hoang mang vốn thường xảy ra trong các cuộc khủng hoảng chính trị, đồng thời đảm bảo rằng cộng đồng quốc tế có được cái nhìn chính xác và toàn diện về tình hình đang diễn ra. Sự hợp tác và phối hợp chặt chẽ giữa báo chí trong nước và quốc tế đã đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát và phản ánh trung thực diễn biến của sự kiện, góp phần vào việc duy trì trật tự và ổn định xã hội.
Quân đội trưởng thành cùng với nền dân chủ của đất nước
Vai trò trung lập và phi chính trị của quân đội, nói riêng, và lực lượng an ninh, nói chung, được xem là một yếu tố then chốt giúp Nam Hàn tránh khỏi một thảm họa chính trị tiềm tàng. Sự chuyên nghiệp và tuân thủ pháp luật của lực lượng vũ trang đã đóng góp đáng kể vào việc duy trì trật tự và ổn định trong suốt cuộc khủng hoảng.
Khi lệnh thiết quân luật được ban bố, lực lượng quân đội đã được điều động đến chiếm giữ tòa nhà Quốc Hội, với mục đích ngăn chặn các nghị sĩ tập hợp và phủ quyết quyết định của tổng thống. Tuy nhiên, đối mặt với tình huống này, các nhân viên bên trong tòa nhà Quốc Hội đã nhanh chóng sử dụng bàn ghế và các vật dụng khác để dựng rào chắn, ngăn cản quân đội tiếp cận phòng họp. Các phương tiện truyền thông địa phương phát sóng trực tiếp từ hiện trường, ghi lại một số vụ xô xát nhỏ giữa người biểu tình và cảnh sát tại cổng tòa nhà Quốc Hội. Bất chấp sự hiện diện của quân đội, căng thẳng đã không leo thang thành bạo lực.
Mặc dù được trang bị vũ khí kỹ càng và chỉ phải đối phó với những người không có vũ khí, quân đội Nam Hàn thể hiện sự kiềm chế đáng khen ngợi, không sử dụng vũ lực quá mức để trấn áp. Điều này cho thấy sự chuyên nghiệp và kỷ luật của lực lượng an ninh trong việc kiểm soát tình hình.
Các nhà lập pháp, với quyết tâm bảo vệ nền dân chủ, đã vượt qua các chướng ngại vật, thậm chí đi qua hàng ngũ quân đội, để vào phòng họp và tiến hành bỏ phiếu. Ngay sau khi Quốc Hội chính thức phủ quyết lệnh thiết quân luật, quân đội lập tức rút lui một cách trật tự và kỷ luật. Sau phiên bỏ phiếu lịch sử này, Chủ Tịch Quốc Hội Woo Won-shik công khai khen ngợi quân đội vì đã hành động đúng theo chức trách và tuân thủ pháp luật, chứng tỏ mình là một lực lượng “trưởng thành cùng với nền dân chủ của đất nước.” Sự kiện này khẳng định vai trò quan trọng của một quân đội trung lập và tôn trọng pháp luật trong việc bảo vệ và củng cố nền dân chủ.
Mặc dù cuộc khủng hoảng đã qua, nhưng những bài học kinh nghiệm rút ra từ sự kiện này sẽ còn tiếp tục được nghiên cứu và phân tích, góp phần củng cố và hoàn thiện hệ thống chính trị Nam Hàn trong tương lai. Sự kiện này cũng là một lời nhắc nhở mạnh mẽ về tầm quan trọng của sự cảnh giác và tham gia tích cực của người dân trong việc bảo vệ và gìn giữ nền dân chủ.
