Ngày 31 Tháng Tám, 1959, tại Cung Điện Hoàng Gia Campuchia, một vụ nổ bom bất ngờ cướp đi sinh mạng của Hoàng thân Norodom Vakrivan – người đứng đầu bộ phận nghi lễ của Hoàng gia Campuchia.
Gói bưu kiện chứa chất nổ ban đầu được gửi đến cho Thái Tử kiêm Thủ Tướng Norodom Sihanouk. Vụ việc chấn động dư luận khu vực và quốc tế. Từ kết quả điều tra của Campuchia, các nhà quan sát nhanh chóng hướng mũi dùi vào ông Ngô Đình Nhu – em trai Tổng Thống Ngô Đình Diệm của Việt Nam Cộng hòa.
Trong nhiều tài liệu sau này, hành động này được xem là một phần của chiến dịch răn đe mà ông Ngô Đình Nhu khởi xướng nhằm vào Sihanouk – một nhà lãnh đạo mà ông coi là tay sai trá hình của cộng sản quốc tế, tiếp tay cho cuộc chiến tranh du kích phá hoại miền Nam Việt Nam. Mặc dù hành động này có thể bị xem là trái với thông lệ ngoại giao, cần đặt nó trong bối cảnh lịch sử và an ninh quốc gia để hiểu vì sao ông Ngô Đình Nhu đã hành động như vậy – và tại sao ông có lý?
Sihanouk – “nhà trung lập” tiếp tay cho cộng sản
Norodom Sihanouk là một nhân vật đặc biệt trong lịch sử Đông Nam Á. Ông vừa là thủ tướng, và từng là quốc vương Campuchia. Sau khi giành được độc lập từ Pháp, ông lựa chọn con đường trung lập giữa hai khối tư bản và cộng sản. Tuy nhiên, dưới vỏ bọc “trung lập” đó, Campuchia dưới quyền Sihanouk dần trở thành hậu phương chiến lược cho lực lượng cộng sản.
Ngay từ giữa thập niên 1950, tình báo Nam Việt Nam và Mỹ đã phát hiện quân Bắc Việt xâm nhập qua biên giới Campuchia, thiết lập các trạm hậu cần, bệnh viện dã chiến và kho vũ khí. Đặc biệt, các nhánh của đường mòn Hồ Chí Minh được xây dựng xuyên suốt dọc biên giới Campuchia – Lào – Việt Nam. Dưới mắt Việt Nam Cộng hòa, Campuchia không còn là nước láng giềng trung lập, mà là đồng lõa với kẻ thù cộng sản.
Mặc dù Sihanouk luôn phủ nhận, nhưng sự im lặng và nhắm mắt làm ngơ của ông ta là bằng chứng ngầm cho thấy ông đã chọn phe. Cái gọi là “trung lập” chỉ là vỏ bọc để Sihanouk tranh thủ quan hệ với cả Mỹ, Bắc Kinh và Hà Nội.
Ông Ngô Đình Nhu không phải là một chính trị gia thông thường. Là một chiến lược gia sắc sảo và người xây dựng hệ thống an ninh của Việt Nam Cộng hòa, ông hiểu rõ rằng nếu để các tuyến tiếp vận cộng sản được an toàn ở Campuchia, thì cuộc chiến tại miền Nam sẽ không bao giờ kết thúc.
Trong bối cảnh đó, ông Nhu đã xem Sihanouk là kẻ thù gián tiếp của Việt Nam Cộng hòa. Mọi lời đàm phán ngoại giao, mọi thông điệp cảnh báo đều bị Sihanouk phớt lờ hoặc đáp trả bằng thái độ ngạo mạn, thậm chí là công khai ủng hộ lập trường của Bắc Việt tại các hội nghị quốc tế.
Do đó, hành động cứng rắn – mà đỉnh điểm là vụ bom năm 1959 – có thể được nhìn nhận như một thông điệp chiến lược: “Đừng tưởng Việt Nam Cộng hòa sẽ đứng yên nhìn ông tiếp tay cho cộng sản giết hại dân miền Nam.”
Lời cảnh cáo chính trị
Nhiều học giả cho rằng vụ nổ bom trong cung điện Campuchia không hẳn là một âm mưu ám sát, mà là một đòn cảnh cáo đầy tính toán của ông Ngô Đình Nhu. Bởi ông thừa hiểu rằng:
-Sihanouk không bao giờ trực tiếp mở quà – việc này luôn do các quan chức lễ tân đảm nhiệm.
-Việc đặt bom không chắc chắn giết được Sihanouk, nhưng chắc chắn làm rung chuyển nền chính trị Campuchia, và khiến ông ta phải suy nghĩ lại về mức độ an toàn của mình.
-Đây là một dạng cảnh cáo ngoại giao” – gửi đi thông điệp rằng “chúng tôi biết ông đang làm gì và có thể hành động chống lại ông bất cứ lúc nào, bất cứ ở đâu.”
Như vậy, đây không phải là một vụ khủng bố mù quáng, mà là một đòn cảnh cáo chiến lược, đúng với phong cách chính trị lạnh lùng và thực dụng của ông Ngô Đình Nhu.
Dù bị phản ứng quốc tế chỉ trích, các phân tích cho thấy Mỹ và nhiều tướng lĩnh miền Nam chia sẻ quan điểm với ông Nhu về mối đe dọa từ Campuchia. Vào cuối thập niên 1960, CIA và quân đội Mỹ đã thuyết phục chính quyền Sài Gòn rằng Sihanouk không còn là đối tác tin cậy, mà là trở ngại cần loại bỏ.
Đến năm 1970, khi Sihanouk ra nước ngoài, Tướng Lon Nol – người thân Mỹ – tiến hành đảo chính. Chính phủ mới tuyên bố trục xuất quân cộng sản ra khỏi lãnh thổ Campuchia, và Campuchia chính thức đứng về phía Việt Nam Cộng hòa và Mỹ trong cuộc chiến chống cộng sản.
Sau khi bị lật đổ, Sihanouk không chọn giải pháp ôn hòa. Thay vào đó, ông hợp tác với Khmer Đỏ – lực lượng cộng sản cực đoan do Pol Pot lãnh đạo, đang hoạt động bí mật trong rừng núi.
Dưới danh nghĩa “Mặt Trận Đoàn Kết Dân Tộc Cứu Nguy Tổ Quốc,” Sihanouk trao tính chính danh cho Khmer Đỏ, giúp họ tuyển quân, nhận viện trợ từ Trung Quốc, và tiến hành chiến tranh chống chính phủ Lon Nol.
Năm 1975, khi Khmer Đỏ chiếm Phnom Penh, Sihanouk tưởng sẽ được khôi phục quyền lực. Nhưng ngay lập tức, ông ta bị quản thúc tại hoàng cung, và Campuchia bước vào giai đoạn đen tối nhất: hơn 1,7 triệu người bị giết dưới chế độ Khmer Đỏ.
Nếu Sihanouk không hỗ trợ Khmer Đỏ, nếu ông không để cộng sản Bắc Việt xâm nhập đất nước, có thể Campuchia đã tránh được cuộc diệt chủng kinh hoàng ấy.
Nhìn lại, ông Ngô Đình Nhu, người thường bị chỉ trích là độc tài, tàn nhẫn, thực chất đã nhìn thấy trước hiểm họa mà Sihanouk đem lại không chỉ cho Việt Nam Cộng hòa mà còn cho cả chính nhân dân Campuchia.
Chống lại Sihanouk, với ông Ngô Đình Nhu, không phải vì thù oán cá nhân, mà là để bảo vệ miền Nam khỏi vòng vây cộng sản đang xiết chặt từ Lào và Campuchia. Trong chiến tranh, đôi khi những quyết định cứng rắn, thậm chí gây tranh cãi, lại là điều cần thiết để tồn tại.
Hành động cứng rắn của ông Ngô Đình Nhu năm 1959 không thể tách rời khỏi hoàn cảnh chiến tranh lạnh, nơi Việt Nam Cộng Hòa đang bị bao vây từ ba phía bởi các lực lượng cộng sản. Campuchia dưới thời Sihanouk không phải là một quốc gia trung lập vô hại, mà là một hành lang sinh tử cho chiến tranh xâm lược của CSBV, đe dọa hàng triệu người dân miền Nam.
Sihanouk phải chịu một phần trách nhiệm trong việc CSBV chiếm được Miền Nam. Sihanouk phải chịu một phần trách nhiệm trong việc Polpot giết hại hơn 1.7 triệu người Khmer vô tội.
(Melbourne)
