Thoáng đó mà đã ba mươi năm. Nhận được email của Hữu Việt mời về họp lớp, tôi nghe lòng nôn nao đến lạ. Cái nhớ Tam Kỳ đến quay quắt lại về. Tôi ước chi có thể về ngay Tam Kỳ để gặp lại bạn bè, thầy cô, để lòng vòng trong những ngõ hẻm tôi lang thang thuở học trò. Ngày xưa đọc câu thơ của Tế Hanh, “Tôi nhớ cả những người không quen biết…” chẳng thể hiểu ông ấy nói gì. Giờ thì mới thấm nỗi nhớ quê qua dòng thơ ấy.
Tam Kỳ cũng có một dòng sông. Mẹ tôi gọi là sông Ba ta và cấm tiệt chị em tôi bén mảng tới bờ sông vì sợ chúng tôi bị chết đuối. Năm học lớp sáu tôi trong lúc làm bàn tính trong nhóm có Uyên Phương và Quốc Việt, tụi tôi ra vườn dừa của nhà ngoại Quốc Việt gần mé sông để tìm cành cây làm thanh ngang cho bàn tính. Bà ngoại (?) của Quốc Việt la lớn, “Tuị bây đi vô nhà ngay chớ không dừa rớt xuống bể đầu.” Đó là lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng tôi tới gần mé sông Tam Kỳ.
Nhưng kỷ niệm về hoa và trái ở Tam Kỳ thì nhiều vô kể. Bạn sẽ nói, “Xạo quá! Tam Kỳ thời bấy giờ làm gì có hoa?” Hoa của tôi thường là hoa dại. Lúc nhỏ thì thường hái bông giấy trong xóm chơi đồ hàng. Nhà tôi ở trên ngã tư bà Thanh một chút. Lên thêm chút nữa là kho dược được bao bọc bởi những bụi cây dại với những cánh hoa dễ thương tôi chẳng biết tên. Lũ trẻ chúng tôi cứ gọi là chúng theo màu sắc hay hình dạng của hoa.
Nào là cây bông vàng, bông tím, bông nút áo, bông hút…. Gọi là bông hút vì chúng tôi thường rứt hoa ra và hút mật. Rồi chắp những bông hoa bé tí ti ấy thành vòng đeo tay hay chuỗi ngọc đeo cổ. Hoa phượng dĩ nhiên là không thể thiếu trong danh sách hoa của tôi. Lúc nhỏ thì chơi bán hàng với lá phượng, hoa phượng và trái phượng. Cánh phượng chúa có đốm vàng ăn có vị chua chua. Nhân của hạt phượng dẻo và có vị ngọt. Năm học lớp chín tôi “tập tành” mơ mộng ép cánh phượng đỏ thắm vào sách vở. Năm mười hai thoáng nhớ người bạn, xếp tên bằng lá phượng trên ghế đá sân trường…
Dẫu nghèo nhưng Tam Kỳ cũng có vài nhà có hoa kiểng. Từ nhà tôi xuống ngã tư bà Thanh, quẹo trái có nhà bà Trung. Nhà có cổng. Sân rải đá và có vài bụi hoa hồng. Mỗi lần đi ngang, tôi hay ngắm những cánh hoa qua song sắt và ngửi mùi thơm ngọt dịu của loài hoa quý phái. Năm tôi học lớp tám, anh họ tôi tìm được ở đâu mấy nhánh cúc vàng đem về trồng trên lan can.
Mùa thu hoa vàng nở đầy trên những mắt lá rũ xuống gần nửa thước. Bao nhiêu cái đầu ngoái nhìn hàng cúc vàng của anh họ tôi trên đường Huỳnh Thúc Kháng. Rồi có ai đó cho tôi một cây bông hồng bé tí tẹo. Tôi ngày ngày tưới nước và nói chuyện với cây như trong những cuốn truyện tôi đọc. Chị tôi bảo tôi nói nhảm. Nhưng một ngày kia, những nụ hồng xuất hiện trên cành cây. Và những bông hoa nhỏ màu hồng phấn nở dịu dàng trong nắng. Chị tôi bảo, “Tiền đây nè. Đi mua phân bỏ thêm vô cho bông bự lên.” Nhưng tôi thích những cánh hồng nhỏ ấy. Tôi gọi đó là những cánh hoa hàm tiếu.
Năm lớp mười đi bộ từ nhà tới trường Trần Cao Vân khá xa nên chúng tôi thường hay tìm những ngõ tắt. Có vài lần tôi băng qua đường ruộng phía sau nhà qua đến gần cống Bà Xèng. Từ đó đường Trần Dư đổi thành đường Nguyễn Thái Học. Đoạn đường này có nhiều cây nên mát hơn là đi xuống đường Phan Châu Trinh. Tôi nhớ phía bên trái có ngôi nhà có cửa kiếng với màn đỏ. Nhà lúc nào cũng đóng cửa.
Tôi tò mò tự hỏi có phải là những người trong nhà ấy rất lạ kỳ như tôi đọc trong truyện. Phía bên phải là những ngôi nhà với vườn cây phía trước. Hai bên lối đi vào nhà có những hàng chè tàu rất giống nhà cậu tôi ở trên quê. Đi tới một khúc nữa có con đường đất đỏ phía bên trái quẹo vô nhà ông Hợi y tá, có cô con gái là Kim Anh học chung với tôi năm lớp 9. Tôi chẳng biết tên đường. Tuị tôi cứ nói đường vô nhà Kim Anh. Đầu đường này có căn nhà với giàn ti gôn phía trước. Mỗi trưa lúc tụi tôi đi học ngang qua, chẳng biết vô tình hay cố ý, có một anh chàng đứng dưới giàn hoa kéo violon. Trời nắng, sợ trễ học nên tuị tôi chẳng bao giờ dừng chân thưởng thức bài nhạc. Tụi tôi chỉ nhìn nhau cười. Một nhỏ buột miệng, “Lãng tử!”
Nhớ có lần lên vườn của nhà Bích Thu ở gần ngã ba Trường xuân. Vườn có nhiều cây nhưng tôi nhớ nhất là bụi hoa ngâu và hoa lài. Mùi thơm thật dễ chịu. Lên chút xiú nữa ngỡ ngàng thấy người lớn nhảy trước sân nhà. Bạn tôi đùa họ đang nhảy lambada. Rồi sau đó giải thích đó là một công đoạn của một quy trình làm thuốc lá. Thuốc lá hái về để hong khô trong gió. Sau đó xắt sợi nhỏ rồi rải lên vỉ. Rồi dùng chân giậm lên vỉ thuốc cho nhựa chảy ra làm những sợi thuốc dính vào nhau thành miếng. Chẳng cần phải nghe các nhà khoa học khuyên bảo, tôi nghĩ có mà điên mới hút thuốc lá. (Xin lỗi các vị nghiện hút thuốc!)
Xuống gần dưới chợ Mai, có nhà ông Nghĩa trồng rất nhiều hoa kiểng. Tôi nhớ hình ảnh ông tước lá mai lúc gần Tết và những cánh mai vàng rực đón xuân. Thấp thoáng đằng sau hàng rào là những chậu thược dược. Nghe nói trong khu nhà đèn có nhiều nhà trồng hoa lay ơn để bán trong dịp Tết. Tôi nhớ cảm giác lạ kỳ khi lần đầu tiên tôi thấy bình lay ơn trong nhà. Năm ấy chị tôi buôn bán khấm khá nên mua về bình hoa chưng trong ngày Tết. Chẳng hiểu có phải là vì bình hoa hay chăng nhưng tôi thấy nhà mình sáng hẳn ra. Rồi những ngày Tết năm học lớp mười hai, đến thăm nhà bạn bè thấy có chậu cẩm chướng và cành cúc đồng tiền. Tôi ngây người trước sắc màu và kiểu dáng của các loài hoa. Thế là trồng cây hoa kiểng được thêm vào trong danh sách những ước mơ của tôi.
Tuổi học trò cuả tôi chả bao giờ có tiền dư giả để ăn quà vặt. Thường thì có ai đó đem vào lớp một vài thứ trái cây để nhấm nháp. Nhà tôi có cây mận trái màu hồng. Mùa mận trổ hoa tôi thường ra ngồi dưới gốc gom nhụy mận rơi trắng gốc để làm bún chơi đồ hàng. Mùi hoa mận thơm, hít vào tưởng chừng như ngọt xuống tận bụng. Lúc mận chín, tôi thường leo lên nóc nhà, ngồi kế một cành nhiều trái, vừa ăn, vừa đọc sách. Lúc mận chín màu đỏ rất đẹp mắt, có vị ngọt ngọt, chua chua. Đám con gái tha hồ nhâm nha. Minh Ánh có vài lần đem vào lớp mận trắng có vị ngọt nhưng ít nước hơn. Thanh Thuỷ có cho tôi vài trái vú sữa tím vườn nhà nó. Tôi nhớ hoài dòng sữa trắng đục và vị ngọt lịm nơi cổ.
Nhưng có lẽ tôi không thể nào quên vị chua của những trái khế. Có một lần chúng tôi đang chụm đầu nhóp nhép những trái khế chua, một tên con trai phán, “Khế chua lè, có chi mà ngon đâu.” Huyền Trân cầm trái khế nhảy chân sáo đến trước mặt hắn ta. Nàng hoa khôi của lớp tôi vừa nhấm nháp trái khế vừa nói, “ Nhìn nè. Khế chua chua. Chấm chút muối ớt vừa mặn, vừa cay. Đó thấy không? Thèm chảy nước miếng luôn thấy chưa.” Cái miệng Huyền Trân chép chép. Cặp mắt thì nheo nheo. Tên con trai chạy mất tiêu. Đám con gái tụi tôi được một trận cười thỏa thích. Đến bây giờ đã hơn ba mươi năm tôi vẫn không quên gương mặt quyến rũ đến chết người của Huyền Trân hôm ấy. Và cũng không thể nào quên những gương mặt bạn bè trong lớp 12/1 khóa 84-85 của trường Trần Cao Vân, thị xã Tam Kỳ. Kỷ niệm ở Tam Kỳ nhiều quá không viết hết ra đây được. Tam Kỳ vẫn hiện ra trong những giấc chiêm bao của tôi nhỏ bé, giản dị, thơ ngây. Hy vọng ngày tôi về Tam Kỳ, một vài chốn cũ vẫn còn để nhớ lại những ngày xưa.
Trên đây là bài viết “Hoa Trái Tam Kỳ và tuổi học trò của tôi.” Lúc viết bài đó vào năm 2015 tôi muốn xách giỏ về Tam Kỳ ngay lập tức để thăm lại những chốn cũ. Nhưng mãi đến 2024 tôi mới về thăm lại Tam Kỳ có mấy ngày ngắn ngủi vào cuối tháng 5. Mặc dù đã nghe nói trường cũ đã dời đi nhưng tôi nghĩ sẽ nhìn thấy lại một vài góc quen thuộc trên con đường đi học ngày xưa. Tôi đã không tìm được gì cả. Không thấy hoa phượng nở đỏ như tháng 5 của năm học lớp 12 và cũng không nghe tiếng ve kêu như thuở ấy.
Tam Kỳ bây giờ là thành phố sầm uất, “người xe mắc cửi, đường giăng bàn cờ.” Đi một khúc là gặp ngã tư, chẳng như ngày xưa chỉ có một ngã tư Bà Thanh nổi tiếng. Rồi thêm rất nhiều bùng binh rộng với những bồn hoa to giữa đường và xe cộ lớn nhỏ tấp nập trên phố. Tôi không thấy một Tam Kỳ bé nhỏ năm xưa và không tìm ra một góc nào của thời học trò như tôi đã viết trong bài viết trên. Đi đến đâu tôi cũng hỏi, “Đây là chỗ nào hồi xưa?” Người quen và bạn bè cho tôi những cái tên mà tôi chưa từng nghe trước đó.
Anh họ chở tôi đi lòng vòng Tam Kỳ chỉ cho tôi những chỗ ngày xưa. Tôi cảm thấy như mình đang đi thăm một thành phố nào đó chứ không phải về thăm thị xã Tam Kỳ của tôi thuở ấy. Anh dừng lại chỗ nhà cũ của tôi để cho tôi chụp vài tấm hình. Tôi chẳng thể nào nhìn ra cái xóm ngã tư cũ ngày xưa. Con đường Huỳnh Thúc Kháng ngày xưa nhỏ bé. Nhà bên này đường nhìn thấy tận bếp của nhà bên kia đường. Bây giờ đường Huỳnh Thúc Kháng đầy những nhà lầu có tường đá hoa cương bóng loáng với khung cửa sắt kéo kín. Tôi ngơ ngác đứng nhìn. Một người đàn ông đến hỏi, “Có chi không chị?” Tôi trả lời, “Chào anh! Hồi xưa tôi ở đây. Chừ về thăm lại nên muốn chụp vài tấm làm kỷ niệm.” “Chị ở đây năm mấy?” “Tôi rời Tam Kỳ năm 1985.” Người đàn ông khoát tay, “Lâu quá! Những căn nhà ở đây đã ba đời chủ từ năm 85 đến nay rồi. Mấy người thời chị hồi đó không còn ở đây nữa….” Tôi nghe mà ngỡ ngàng. Bạn tôi bảo, “Phải thay đổi chứ làm sao được. Mấy chục năm rồi nhà cửa cũ đi nên phải xây mới lại. Chẳng lẽ cứ lụp xụp như ngày xưa mãi sao?” Bạn tôi nói đúng nhưng tôi vẫn thấy thiếu một cái gì đó.
Tôi hẹn gặp một chị bạn, chị Thu, để đi nhà thờ Tam Kỳ. Chị Thu là người đã nâng đỡ đức tin của tôi trong những ngày mới biết đến Chúa. Cũng như Tam Kỳ, ngôi nhà thờ to lớn bây giờ cũng thật là lạ với tôi. Sân nhà thờ bằng với mặt đường chứ không trũng sâu xuống như xưa. Tôi không thấy bóng dáng của những phòng học của những lớp Trường Chúa nhật nơi tôi lần đầu tiên học biết lời Chúa. Không nhận ra được chỗ nào là cái hồ nơi tôi được làm lễ báp-têm. Chỉ gặp được chị và hai người nữa còn nhớ mang máng tôi là ai ngày xưa.
Lớp cô chú bác tôi biết thời đó thì dường như đã về với Chúa hay là già yếu chỉ nằm một chỗ giống như mẹ chị. Những người trong ban hát thiếu niên với tôi ngày ấy thì tứ tán mỗi người một ngả. Hội thánh nhóm lại trong ngôi nhà thờ lớn sang trọng và những hàng ghế đầy người mà tôi chưa bao giờ gặp. Mừng vì thấy hội thánh phát triển nhưng tôi cũng thấy lòng mình chùng xuống. Tự nhiên tôi nhớ lại câu nói của Hằng, một cô bạn đã cản khi nghe tôi kể dự định đi Việt nam. “Em bị mất quá khứ khi về Việt Nam. Cảnh khác quá làm mất hết những kỷ niệm ngày xưa. Em nghĩ là chị cũng vậy.”
May mắn là bạn bè đã cho tôi “một chút Tam Kỳ xưa” trong hai buổi gặp nhau ngắn ngủi. Cảnh vật đổi thay nhưng tình bạn vẫn còn đó. Một số bạn tôi gặp lúc về Tam Kỳ năm 2001 còn nhiều người tôi không gặp từ khi ra trường năm 1985. Tôi nhận ra hầu hết mọi người và cùng nhau cười vang khi nhắc về những kỷ niệm ngày xưa. Theo lời mời của Mỹ Trang, một người bạn tài hoa của lớp tôi ngày xưa, tôi đến thăm bạn vào đêm cuối cùng ở Tam Kỳ. Khoảng sân nhỏ trước nhà bạn phủ đầy cây đủ màu sắc và được sắp đặt rất nghệ thuật. Thứ thì rũ xuống từ trên mái che rất cao. Thứ thì bò lên dọc theo tường. Vài giò lan thòng xuống những chùm hoa vàng dài hơn một mét. Mùi hương hoa thoảng nhẹ trong gió. Một không gian lặng gợi nhớ thời hái hoa dại và ép bướm phượng ngày xưa. Mời tôi ngồi xuống ghế nơi phòng khách, bạn bắt đầu rảy một vài hợp âm trên cây đàn ghi ta. Tôi như thấy mình trở về thuở học trò mấy mươi năm trước. Chúng tôi hát những bài mình thích ngày xưa. Tiếng đàn ghi ta mộc mạc. Giọng bạn và tôi hòa nhau thật ăn ý. Rồi bạn chở tôi về trên xe máy. Xe chạy chậm trên phố khuya vòng ngang qua nhà cũ tôi rồi mới chạy về nhà anh họ. Tôi ngồi sau bạn, chân vắt chéo và tóc nhẹ bay trong gió. Cứ như là cảnh trong phim!
Đó là chuyến đi thăm Tam Kỳ lần cuối, bởi “Giờ thì không những cái thị xã Tam Kỳ trong ký ức ngày xưa không còn mà cái gọi là thành phố xanh Tam Kỳ cũng mất.” Có người bảo tôi như vậy. Từ Tháng Bảy, 2025 Tam Kỳ chỉ còn là một phường nhỏ thuộc thành phố Đà Nẵng với con đường Huỳnh Thúc Kháng nằm chính giữa. Phía dưới là sông Tam Kỳ cuối chợ Mai ngày xưa. Phía trên là Gò Trời. Biên giới bên trái là đường Trần Cao Vân và bên phải là con đường đất đỏ dẫn về trường Trần Cao Vân và bệnh viện Tam Kỳ ngày xưa.
Trường của tôi đã dời chỗ nhiều năm trước và con đường Nguyễn Du đầy kỷ niệm của bao lớp học trò thì nay không thuộc về Tam Kỳ. Nhà thờ Tam Kỳ và cầu Tam Kỳ chắc phải đổi tên vì không nằm trên đất Tam Kỳ nữa. Và cả vườn Cừa với những hàng sưa nổi tiếng cũng không còn dính dáng tới Tam Kỳ trên bản đồ của Việt nam ngày nay! Mười mấy năm trước có một bài báo viết “Cả Tam Kỳ vỡ oà trong vui mừng khi Tam Kỳ được lên cấp thành phố.”
Không biết ngày nay người ta có “khóc oà” khi Tam Kỳ bị cắt vòng quanh thành một cái phường bé tí không nhỉ? Thế hệ mai sau sẽ ngơ ngác khi nghe ông bà kể về một Tam Kỳ như một nơi không có thật. Đúng là “mất quá khứ” như bạn tôi đã nói.
Tôi cảm ơn Chúa đã cho tôi những người bạn rất tốt khi gia đình tôi sống trong khổ cực ở Tam Kỳ từ 1975 đến 1985. Những chân tình của các bạn làm tôi nhớ hoài dẫu cảnh xưa đã hoàn toàn biến mất. Những tình bạn thân thương đã dệt thành những câu hát trong bài Nhớ Hoài tôi chợt nghe vang lên trong đầu khi các bạn rủ về họp lớp hôm tháng 4 năm 2025. Tôi vội vàng hát ra và thu lại để không quên. Tôi không về được nên định gởi bài hát đi họp mặt thế. Nhưng khi nghe lại bản thu thấy ẹ quá nên tôi giấu biến phần nhạc và gởi lời nhờ Nhi Sa viết một bài hát. Nhi Sa trả lời, “Nhìn vào lời bài Nhớ Hoài chị gởi, rõ ràng là nó những dòng viết cho một bài hát vì cách ngắt câu và cấu trúc của nó. Chị có viết theo giai điệu nào không, kiểu như bài Yellow Bird? Nếu không, chị chắc cũng có một giai điệu riêng khi viết? Em hỏi cho vui chứ em cũng có điệu nhạc cho chị rồi, từ từ làm rồi sẽ gởi.”
Nhi Sa tài thiệt! Nhi Sa cũng đề nghị tôi đổi dòng cuối thành “Tìm về năm cũ nơi nào.” Tôi bảo Nhi Sa, “Các bạn chị sẽ họp lớp nơi hồi xưa tụi chị đi chơi nên chị dùng ‘tìm về nơi cũ năm nào’.” Giờ viết những dòng này, tôi thấy Nhi Sa nói đúng. Đi đâu để tìm lại những tháng năm cũ khi Tam Kỳ ngày xưa không còn nữa? “Tìm về năm cũ nơi nào?” có lẽ đúng hơn!
Mời mọi người cùng nghe “Nhớ Hoài” qua tiếng đàn ghi ta của Nhi Sa. Nếu ai có hát thì cho tôi nghe với nhé!
Nhớ Hoài
Lời: Thuỷ Như
Nhạc: Nhi Sa
Nhớ hoài! Thời học sinh thơ ngây đầy kỷ niệm
Nhớ hoài! Bạn bè vui trong sân trường đầy nắng
Tháng ngày, với biết bao vui buồn nơi lớp học
Với biết bao hy vọng mai sáng ngời
Rồi ta chia cách nơi nơi
***
Thời gian trôi qua, ngỡ ngàng
Thoáng đâu đây những ngày vui đến trường
Thấy trong mơ những ngày xưa rất đẹp
Giờ đây xa vắng phương nào.
***
Nhớ hoài! Ngày xa xưa chân vui nhẹ đến trường
Nhớ hoài! Mộng đời xinh như hoa hồng thắm
Tháng ngày, dẫu cách xa nhưng lòng luôn nhớ về
Thuở ấu thơ bao niềm mơ ước lạ
Giờ đây ta đến nơi này
***
Thời gian trôi qua, ngỡ ngàng
Thoáng đâu đây những ngày vui đến trường
Thấy trong mơ những ngày xưa rất đẹp
Tìm về nơi cũ năm nào.
