Nhiệm kỳ tổng thống của Joe Biden chỉ mới hơn 100 ngày, nhưng tại thời điểm này, hy vọng về sự tan băng giữa Mỹ và Trung Quốc đang nhanh chóng biến mất ở Washington và Bắc Kinh. Về bản chất, chính sách về Trung Quốc của chính quyền Biden khác với chính sách của người tiền nhiệm. Chính quyền của Biden coi Trung Quốc là đối thủ địa chính trị nguy hiểm nhất của Mỹ. Không cần phải nói, nhận thức về mối đe dọa như vậy hoàn toàn được đáp lại ở Bắc Kinh. Trên Nikkei Asia, chuyên gia người Mỹ gốc Hoa Bùi Mẫn Hân (Minxin Pei) đã phân tích tại sao và như thế nào Bắc Kinh đang biến họ thành kẻ thù của chính họ.
Rất ít nhà lãnh đạo Trung Quốc phủ nhận rằng Mỹ là mối đe dọa hiện hữu đối với Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) cũng như tham vọng trở thành một cường quốc toàn cầu của Trung Quốc. Câu hỏi duy nhất là làm thế nào để đặt một tầng bên dưới mối quan hệ song phương ngày càng thù địch và tránh một vụ va chạm quân sự trực tiếp. Trong cuộc đối đầu chiến lược không có hồi kết với Mỹ, các nhà lãnh đạo Trung Quốc chắc chắn sẽ rút ra những bài học từ Chiến tranh Lạnh, cũng như những người đồng cấp của họ ở Washington.
Sẽ không mất nhiều thời gian để cả hai bên đạt được những đánh giá rộng rãi tương tự. Trung Quốc sẽ được khuyến khích – nhưng không sai – khi thấy rằng họ sở hữu một loạt các thế mạnh mà Liên Xô cũ từ chối. Về mặt kinh tế, Trung Quốc có một hệ thống kinh tế hỗn hợp hiệu quả hơn nhiều so với nền kinh tế chỉ huy tập trung của Liên Xô. Vị trí trung tâm của Trung Quốc trong nền kinh tế toàn cầu, vừa là nhà cung cấp hàng hóa sản xuất lớn nhất vừa là thị trường nhập khẩu lớn thứ hai – 2 nghìn tỷ USD vào năm 2020 – khiến Mỹ cực kỳ khó thực hiện kiềm chế kinh tế hoàn toàn. Xét về cán cân quyền lực tương đối, bất chấp sự yếu kém đáng kể của Trung Quốc về công nghệ trong một số lĩnh vực quan trọng, sức nặng định lượng của nước này là không thể phủ nhận. Tính theo sức mua tương đương, nền kinh tế Trung Quốc lớn hơn Mỹ. Tính theo đồng đôla, nó hiện gần bằng 75% của Mỹ. Vào thời kỳ đỉnh cao, nền kinh tế Liên Xô chỉ bằng 50% của Mỹ.
Quan trọng hơn, vì Trung Quốc vẫn có động lực tăng trưởng mạnh hơn Mỹ, nên nhiều khả năng nền kinh tế của nước này sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ và vượt qua nền kinh tế Mỹ tính theo đồng đôla trong vòng một thập niên. Nếu Liên Xô bị phá sản bởi một cuộc chạy đua vũ trang không có khả năng chi trả so với Mỹ, thì một chiến lược tương tự để làm khô máu Trung Quốc có thể mất nhiều thời gian hơn – nếu nó có hiệu quả – vì Trung Quốc có nhiều nguồn lực hơn để tiếp tục cuộc chơi.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc có lẽ sẽ cảm thấy vui mừng hơn nữa bởi hoàn cảnh địa chính trị thay đổi lớn từ cuối những năm 1940 đến ngày nay. Vào cuối Thế chiến thứ hai, việc xây dựng một liên minh chống Liên Xô rộng rãi ít thách thức hơn vì Moscow đặt ra một mối đe dọa hiện hữu đối với các nước láng giềng và tích cực thúc đẩy chủ nghĩa cộng sản trên toàn thế giới. Ngày nay, mối đe dọa do Trung Quốc gây ra ít nhiều mơ hồ hơn. Chắc chắn, nhiều nước dân chủ lo ngại sâu sắc về sự phát triển của một quần thể độc tài, nhưng các nước đang phát triển dường như cũng chào đón một đối thủ cạnh tranh với quyền bá chủ của Hoa Kỳ. Trong khi Trung Quốc gây ra mối đe dọa an ninh ngay lập tức đối với một số nước láng giềng, đặc biệt là Nhật Bản, Ấn Độ và Đài Loan – mà Bắc Kinh coi là một phần lãnh thổ của mình – thì các quốc gia lớn khác không nhìn nhận Trung Quốc như vậy. Thật vậy, một số người trong số họ thậm chí có thể coi cuộc thập tự chinh địa chính trị mới của Washington chống lại Trung Quốc chẳng qua là một nỗ lực nhằm duy trì vị thế bá chủ của nước này, và do đó sẽ miễn cưỡng đứng về phía nào.
Những yếu tố nghiêm trọng này sẽ khiến Mỹ khó sử dụng lối chơi cũ của Chiến tranh Lạnh để kiềm chế Trung Quốc. Trớ trêu thay, những hoàn cảnh thuận lợi như vậy có thể mang lại cho Bắc Kinh cảm giác cường điệu về sức mạnh, với những hậu quả tai hại có thể xảy ra. Đặc biệt, niềm tin của Bắc Kinh rằng ít quốc gia có đủ khả năng tách khỏi nền kinh tế Trung Quốc có thể khuyến khích các hành động gây hấn khiến các bên trung lập rơi vào vòng tay của Mỹ.
Ví dụ, hành động gây hấn gần đây nhất của Trung Quốc ở Biển Đông – tập trung các tàu đánh cá xung quanh một bãi đá ngầm mà Philippines tuyên bố chủ quyền – đã khiến Manila tức giận và nếu hành vi gây hấn của Trung Quốc tiếp tục, có thể sẽ tạo ra một sơ hở chiến lược cho sự trở lại của Hải quân Mỹ. Sự trở lại của Mỹ đến Vịnh Subic sẽ là điều có thể làm “thay đổi cuộc chơi” và là một thất bại của chính Trung Quốc. Tương tự, quan điểm cứng rắn của Trung Quốc đối với nhân quyền đã khiến vị thế trung lập chiến lược của EU ngày càng trở nên không thể đạt được. Tháng trước, Brussels đã trừng phạt một số quan chức Trung Quốc vì vai trò của họ trong việc đàn áp người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Thay vì im lặng, Bắc Kinh áp đặt các biện pháp đáp trả khiến hiệp ước đầu tư được đánh giá cao của Trung Quốc với EU đối mặt nguy cơ bất thành.
Sự tự tin thái quá thậm chí có thể hủy hoại những cải cách rất cần thiết ở trong nước. Trên bề mặt, Bắc Kinh vừa đưa ra một kế hoạch chi tiết – kế hoạch 5 năm mới của họ – để định hướng lại nền kinh tế quốc gia và đạt được khả năng tự cung cấp công nghệ. Nhưng thành công của họ còn lâu mới được đảm bảo. Những cải cách mạnh mẽ, đặc biệt là những cải cách đòi hỏi giảm bớt vai trò của các doanh nghiệp nhà nước và huy động khu vực tư nhân – vốn đòi hỏi phải giảm bớt sự kiểm soát của đảng – sẽ thách thức và làm giảm niềm tin cốt lõi của Tập Cận Bình vào chủ nghĩa tư bản nhà nước và quyền tối cao của đảng. Nếu Tập nghĩ rằng Trung Quốc đủ mạnh để không tiến hành những cải cách như vậy thì sẽ chẳng có cải cách nào cả. Hậu quả là Trung Quốc có thể rơi vào tình trạng trì trệ, giống như Liên Xô bắt đầu từ giữa những năm 1970.
Khả năng sự ngạo mạn sẽ khiến Bắc Kinh phạm một loạt sai lầm chiến lược không chỉ là thực tế mà là rất cao. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc đưa ra các quyết sách, được đánh dấu bởi sự tập trung quá mức quyền lực và thiếu thông tin bất đồng và trái ngược, là mảnh đất màu mỡ cho những suy nghĩ viển vông và những giả định sai lầm.
