Các chủ nhân xe hơi điện (EV) không phải trả thuế xăng nên tiểu bang Michigan tìm cách lấy lại. Giải pháp là tính phí đoạn đường di chuyển tuỳ vào loại đường sá. Kế hoạch của tiểu bang là sử dụng các thiết bị Hệ thống Định vị Toàn cầu (GPS) theo dõi quãng đường đi và người lái xe sẽ đóng thuế dựa trên đoạn đường họ sử dụng.
Thất thu thuế xăng vì EV
Lời bài hát “Red Barchetta” năm 1981 của ban nhạc rock Canada Rush mô tả cảm giác hồi hộp khi đua xe bằng một chiếc roadster cổ điển trong tương lai lúc việc lái loại xe này là bất hợp pháp.
“Tôi phạm tội hàng tuần,” ca sĩ Geddy Lee hát. “Trong một thời đại được cai trị bởi ‘luật xe máy’ (motor law) và được giám sát bởi một chiếc xe hơi bay lấp lánh phía trên đầu”. Dự báo đen tối đó có vẻ không tưởng, nhưng những người lái EV ở Michigan sẽ không thấy nó viển vông chút nào khi nhìn vào kế hoạch thu thuế xe hơi mới của tiểu bang.
Ngân sách năm 2023 được Thống đốc Gretchen Whitmer (Dân chủ) ký ban hành vào ngày 31 Tháng Bảy dành ra $5 triệu để tiến hành cuộc khảo sát đánh giá thái độ của người tiêu dùng đối với dự luật thu thuế xe hơi. Câu trả lời chính quyền nhận được sẽ tuỳ vào cách đặt câu hỏi. Câu hỏi: “Bạn có muốn một nhân viên thu thuế ‘Big Brother’ ngồi ở ghế hành khách không?” chắc chắn sẽ nhận được phản ứng tiêu cực vì “vi phạm quyền tự do và riêng tư của người lái xe”.
Cuộc tranh luận về đề xuất mới là bài kiểm tra mức độ chấp nhận của công chúng đối với công nghệ giám sát và chắc chắn sẽ gây ra cuộc tranh cãi gay gắt. Nhiều năm qua, cơ quan phụ trách thu ngân sách của các tiểu bang đã bày tỏ sự lo lắng là số EV ngày càng lấn lướt xe xăng sẽ dẫn đến việc có ít tài xế nộp thuế xăng truyền thống hơn (khoản thu này dùng xây dựng và sửa chữa đường sá).
Tại Michigan, một báo cáo do chính quyền tài trợ cho thấy tiểu bang đã thất thu $50 triệu tiền thuế từ các chủ EV không còn nộp thuế xăng nữa tại trạm bơm xăng từ 2019 đến 2021. Dù đó chỉ là phần nhỏ trong số khoảng $1.5 tỷ số tiền thuế Michigan thu hàng năm từ nhiên liệu. Nhưng đến năm 2030 khoản lỗ có thể lên tới $470 triệu khi dự báo 1/4 số phương tiện lưu thông sẽ là EV.
Nếu EV khiến nguồn thu thuế xăng giảm mạnh, các tiểu bang sẽ phải tìm ra những phương cách mới để có tiền lấp ổ gà và trải lại mặt đường. Kinh phí có thể đến từ doanh thu đồng đều nhưng làm như thế, những người đi lại ít sẽ phải gánh cho những người đi lại nhiều. Một giải pháp là đặt các trạm thu phí, cách mà nhiều tiểu bang đã làm nhưng Michigan thì chưa. Chúng có thể hoạt động tốt trên đường cao tốc và cầu nhưng bất tiện trong thành phố, dù một số tiểu bang sử dụng bộ tiếp sóng (transponder) và camera biển số để thu phí.
Đề xuất tính thuế trên số dặm xe đi
Một ý tưởng khác là đánh thuế mua EV, điều mà Michigan định thực hiện bằng cách tính phí đăng ký $140 chung cho tất cả loại xe, không phân biệt cách lái xe. Thuế nhiên liệu thu kiểu cũ đã lỗi thời. Người lái những chiếc xe ngốn xăng dù ít sử dụng đường sá hơn vẫn phải trả nhiều thuế hơn người lái những chiếc xe tiết kiệm nhiên liệu lưu thông trên đường nhiều hơn.
Để giải quyết vấn đề này, hơn chục tiểu bang đang thử nghiệm cách áp dụng thuế dựa trên VMT, hay số dặm xe đã đi. Bằng cách sử dụng dữ liệu GPS, cơ quan quản lý có thể đếm số dặm với độ chính xác của máy đo đường và có thể phân biệt giữa việc di chuyển trên đường cao tốc liên bang, đường quận hạt, đất tư nhân và xuyên bang. Thuế đối với VMT có thể giống phí người dùng đường sá.
Trung tâm Chính sách Công Mackinac (Mackinac Center for Public Policy), cơ quan nghiên cứu thị trường tự do của Michigan, đã bác bỏ cảnh báo về sự giám sát của chính phủ và năm ngoái đã tán thành đề xuất sử dụng thiết bị theo dõi VMT như “phương pháp công bằng hơn và hiệu quả hơn để trả tiền sử dụng đường sá”.
Các tiểu bang có thể loại bỏ những lo ngại về quyền riêng tư bằng cách buộc phải xóa hồ sơ xe lưu thông sau một thời gian quy định hoặc yêu cầu cơ quan thực thi pháp luật phải có giấy phép mới được truy cập vào kho dữ liệu. Tuy nhiên, rất khó thực hiện các biện pháp này vì cảnh sát luôn có cớ truy cập khẩn cấp để bắt tội phạm. Các công ty bảo hiểm cũng nghiên cứu kho dữ liệu để thiết lập mức giá bảo hiểm.
Các quan chức y tế công cộng muốn được xem chúng để tiến hành lệnh phong tỏa khi cần, nêu lý do chống lây lan. Rồi chính quyền muốn biết ai đậu xe gần những cuộc biểu tình quấy rối. Mỗi sự nhượng bộ đều ảnh hưởng đến quyền tự do cá nhân. Giống như EV bị nghi ngờ về khả năng thay thế hoàn toàn xe chạy xăng, xe tự hành cũng bị một số người đặt câu hỏi về sự khôn ngoan khi để xe tự lái.
Công nghệ tự lái vẫn còn non trẻ và còn nhiều tranh cãi, nhưng chắc chắn sẽ được cải thiện. Xe tự lái đến một lúc nào đó sẽ an toàn hơn so với xe do người lái nhưng mất tập trung, buồn ngủ hoặc say rượu. Quyền tự do luôn bị thử thách và đôi khi tự do cần được điều chỉnh.
Nhưng lái xe trên con đường rộng mở với cửa sổ hạ xuống và bài hát yêu thích của bạn vang lên từ radio gần như là “quyền bẩm sinh” mà nhiều người Mỹ xem là bất khả xâm phạm.
