Khi ăn một bát soup bốc khói nghi ngút hoặc một miếng pizza nóng hổi, chúng ta theo bản năng sẽ mím môi và thổi, nhưng liệu thói quen phổ biến này có mang lại hiệu quả hay chỉ đang lãng phí hơi thở? Câu trả lời, bắt nguồn từ các nguyên lý vật lý, là một tiếng “có.” Việc thổi vào thức ăn và đồ uống nóng chắc chắn giúp thực phẩm nguội đi, nhờ sự kết hợp giữa đối lưu và làm mát bằng bay hơi.
Tác động kép của hơi thở
Hơi thở của bạn không chỉ đơn thuần là “thổi khí nóng.” Ở nhiệt độ cơ thể khoảng 98.6°F, không khí bạn thở ra mát hơn đáng kể so với hầu hết các loại thực phẩm nóng nguy hiểm. Theo đại học University of Washington, việc uống chất lỏng trên 110°F có nguy cơ gây kích ứng và nhiệt độ khoảng 160°F sẽ làm bỏng ngay lập tức.
Khi bạn thổi qua bề mặt của một vật nóng, bạn đang sử dụng sự đối lưu, quá trình truyền nhiệt thông qua chuyển động của chất lỏng (trong trường hợp này là không khí). Các phân tử không khí nóng lơ lửng ngay phía trên thực phẩm đang mang nhiệt ra khỏi bề mặt. Bằng cách thổi, bạn đang quét luồng không khí ấm hơn này đi và thay thế nó bằng luồng khí mát từ phổi. Hành động này làm tăng chênh lệch nhiệt độ giữa bề mặt thực phẩm và không khí xung quanh, từ đó tăng tốc đáng kể tốc độ truyền nhiệt.
Hãy tưởng tượng việc di chuyển một vật ấm từ phòng ấm sang phòng lạnh: chênh lệch nhiệt độ càng lớn, vật đó sẽ nguội càng nhanh. Hơi thở của bạn tạo ra môi trường cục bộ, “lạnh hơn” ngay tại nơi cần làm mát nhất.
Làm mát bay hơi: Sức mạnh của độ ẩm
Hiệu ứng làm mát được khuếch đại đáng kể đối với thực phẩm hoặc chất lỏng có độ ẩm cao, chẳng hạn như soup, cà phê hoặc trà nóng, thông qua một quá trình làm mát bay hơi.
Các phân tử nước trên bề mặt của chất lỏng nóng liên tục chuyển động và biến thành hơi nước. Các phân tử khí này mang một lượng nhiệt năng đáng kể ra khỏi chất lỏng. Khi bạn thổi vào bề mặt, bạn đang di chuyển lớp hơi nước hiện có ra xa, để lộ lớp chất lỏng bên dưới. Điều này cho phép nhiều phân tử nước bốc hơi nhanh, với mỗi phân tử thoát ra đều mang theo nhiệt. Vì quá trình này rất hiệu quả trong việc loại bỏ nhiệt năng, bạn thường thấy làm mát chất lỏng dễ hơn so với thực phẩm rắn.
Cơ chế tác động kép này cũng là lý do tại sao việc bẻ nhỏ thực phẩm rắn, như bánh quy hoặc miếng gà, thành những miếng nhỏ giúp thực phẩm nguội nhanh. Những miếng nhỏ có diện tích bề mặt lớn so với thể tích, tạo ra nhiều điểm tiếp xúc cho cả quá trình đối lưu và dẫn nhiệt tự nhiên (truyền nhiệt vào bề mặt và không khí xung quanh) hoạt động hiệu quả.
Hiệu quả tối đa của việc thổi hơi nóng xảy ra khi thức ăn ở trạng thái nóng nhất, vì chênh lệch nhiệt độ càng lớn thì tác động làm mát càng mạnh. Nếu thức ăn chỉ hơi ấm, chênh lệch nhiệt độ sẽ quá nhỏ để việc thổi hơi tạo ra sự khác biệt đáng chú ý.
Trớ trêu thay, mong muốn tránh bị bỏng thường mâu thuẫn với mong muốn có hương vị tối ưu. Nhiều loại thực phẩm, đặc biệt như soup, món hầm và nước sốt, được chế biến để có hương vị ngon nhất khi dùng nóng. Nhiệt độ ảnh hưởng sâu sắc đến cách chúng ta cảm nhận hương vị. Ví dụ như vị umami trong nước dùng sẽ trở nên rõ rệt khi nóng, trong khi cảm nhận về vị mặn thường tăng lên khi thức ăn nguội đi. Một số chuyên gia ẩm thực tin vùng hương vị tuyệt vời nhất của soup nằm trong khoảng từ 136°F đến 162°F, nhưng đáng tiếc thay, vị giác lý tưởng lại nằm ngay sát vùng nguy hiểm gây kích ứng miệng.
Bảo vệ miệng
Nếu bạn ăn quá nhanh, tổn thương do nhiệt có thể từ mẩn đỏ nhẹ, vị giác tê liệt tạm thời đến phồng rộp đau đớn. Để giảm bớt cảm giác bỏng nhẹ, hãy nhấp một ngụm nước mát và bảo đảm vệ sinh răng miệng tốt. Đối với những trường hợp nghiêm trọng, cần được đánh giá y tế chuyên nghiệp.
Bằng cách hiểu được nguyên lý vật lý của quá trình truyền nhiệt – đối lưu và bay hơi – chúng ta có thể chủ động trong việc làm mát thực phẩm, cân bằng giữa nhu cầu ăn hoặc uống ngay lập tức với mục tiêu thiết yếu nhằm ngăn ngừa bỏng miệng.
