Bạn có bao giờ xem một bộ phim kinh dị, tuy bản thân cảm thấy bị giật mình, nhưng lại nghe thấy tiếng cười vang vọng khắp rạp chưa? Điều này có vẻ trái ngược với trực giác – chúng ta cười khi vui vẻ, chứ không phải khi sợ hãi. Tuy nhiên, hiện tượng cười khi sợ này là một trải nghiệm phổ biến của con người, khiến các nhà khoa học và tâm lý học bối rối trong nhiều năm. Mặc dù không có câu trả lời duy nhất và chắc chắn, các nhà nghiên cứu đưa ra một số lý thuyết thuyết phục giúp làm sáng tỏ lý do tại sao con người lại cười khúc khích trước nỗi sợ hãi.
Các lý thuyết xã hội: Sự khuất phục và sự phủ nhận
Hai trong số những lý thuyết phổ biến nhất về tiếng cười sợ hãi bắt nguồn từ quan niệm rằng tiếng cười là một tín hiệu xã hội. Khi nhuẻn miệng, chúng ta thường gửi một thông điệp đến những người xung quanh và trong một tình huống đáng sợ, thông điệp đó có thể là một trong hai điều: sự khuất phục hoặc sự phủ nhận.
Một giả thuyết, được ủng hộ bởi nghiên cứu về loài khỉ của nhà linh trưởng học Signe Preuschoft, cho biết cười khi sợ là một hình thức phục tùng. Nghiên cứu của Preuschoft quan sát thấy khỉ sẽ phá ra hoặc mỉm cười khi nó cảm thấy bị đe dọa bởi một con khỉ đầu chó to con đang đứng trước mặt. Tiếng cười này, kèm theo ngôn ngữ cơ thể phục tùng, là một cách truyền đạt mong muốn tránh xung đột và thừa nhận nỗi sợ hãi của nó. Theo quan điểm này, tiếng cười do sợ hãi của nó ta cũng là một di sản tiến hóa tương tự, một cách để cho người khác thấy chúng ta không phải một mối đe dọa và nhận ra sự thống trị của họ hoặc sự nguy hiểm của tình huống. Đó là một sự cầu xin hòa bình nhưng không lời.
Mặt khác, một số chuyên gia tin cười khi sợ là một hình thức phủ nhận. Theo quan điểm này, bạn không thừa nhận nỗi sợ hãi của mình, mà đang cố gắng thuyết phục bản thân và người khác rằng bạn không sợ hãi.
Bác sĩ Alex Lickerman mô tả đây là một cơ chế phòng vệ “trưởng thành.” Theo ông lập luận, việc cười vào một khoảnh khắc đau thương hoặc đáng sợ báo hiệu niềm tin vào bản thân có khả năng chịu đựng tình huống đó – một hành động tự điều chỉnh cảm xúc, để lấy lại cảm giác kiểm soát và nói với não bộ rằng “mọi chuyện sẽ ổn thôi.” Tiếng cười này là một công cụ tâm lý mà con người sử dụng để đối phó với những cảm xúc dâng trào, một cách để nói “Chuyện này không tệ như mình tưởng.”
Lý thuyết điều tiết cảm xúc
Ngoài khía cạnh xã hội, một lý thuyết quan trọng khác cho thấy cười khi sợ hãi là một phương pháp điều tiết cảm xúc. Ý tưởng này gộp việc cười khi sợ với những phản ứng cảm xúc dường như không liên quan khác, chẳng hạn như khóc vì vui sướng khi tràn ngập hạnh phúc. Lý thuyết này cho thấy khi cảm xúc – dù tích cực hay tiêu cực – sắp trở nên quá tải, việc thể hiện trạng thái ngược lại đóng vai trò như một sự cân bằng.
Trong bối cảnh sợ hãi, một tiếng cười sảng khoái có khả năng giải tỏa căng thẳng và mang lại sự phục hồi cảm xúc rất cần thiết. Khi adrenaline của khoảnh khắc đáng sợ lên đến đỉnh điểm, tiếng cười giúp “làm dịu” nỗi sợ hãi dữ dội đó, khôi phục lại cảm giác cân bằng cảm xúc. Đây là lý do tại sao một khoảnh khắc “hahaha” sảng khoái sau một cảnh căng thẳng trong phim lại mang lại cảm giác giải tỏa đến vậy. Đó là cách cơ thể phóng thích căng thẳng bị dồn nén và đưa trạng thái cảm xúc trở lại mức dễ kiểm soát.
Sự phi lý và chồng chéo giữa hài hước và kinh dị
Có lẽ một trong những lời giải thích thú vị nhất cho trạng thái cười khi sợ nằm ở nguồn gốc tâm lý tương đồng giữa hài hước và kinh dị. Cả hai thường dựa trên sự phi lý và vi phạm.
Sự hài hước thường bắt nguồn từ điều gì đó bất ngờ hoặc đi ngược lại chuẩn mực xã hội – một trò đùa ngớ ngẩn hoặc một nhân vật làm điều gì đó ngây ngô. Nhưng trong một bối cảnh khác, những yếu tố tương tự này lại trông đáng sợ. Sự khác biệt giữa một khoảnh khắc hài hước và đáng sợ thường nằm ở việc sự phi lý đó là vô hại hay nguy hiểm.
Hãy nghĩ đến câu thoại nổi tiếng trong phim “The Silence of The Lambs” (1991): “Tôi ăn gan của anh ta với một ít đậu fava và một ly chianti ngon lành.” Một mặt, có một sự hài hước đen tối khi đặt cạnh nhau giữa một sự thưởng thức ẩm thực tinh tế với một hành động ăn thịt người kinh hoàng. Sự bất hợp lý này thật đáng chú ý. Nhưng đồng thời, ranh giới này cũng vô cùng đáng lo ngại bởi vì sự vi phạm quá nghiêm trọng. Tiếng cười mà chúng ta cảm thấy trong những khoảnh khắc này là phản ứng với sự chồng chéo kỳ lạ, một sự thừa nhận về sự phi lý và bất ngờ của tình huống, ngay cả khi đang kinh hãi.
Rốt cuộc, không có lý do duy nhất nào khiến con người cười khi sợ hãi. Nó có thể là sự kết hợp của những lý thuyết này, tùy thuộc vào từng cá nhân và tình huống cụ thể. Cho dù bạn đang cố gắng thể hiện sự khuất phục, phủ nhận nỗi sợ hãi, điều chỉnh cảm xúc hay chỉ đơn giản như phản ứng với sự chồng chéo kỳ lạ giữa hài hước và kinh dị, thì có một điều rõ ràng: cười khi sợ là một khía cạnh phức tạp và hấp dẫn của tâm lý con người.
