Giám đốc điều hành công ty và các nhà kinh tế tin rằng thị trường lao động Mỹ vĩnh viễn thay đổi khi công việc của hàng triệu người Mỹ đang bị mất bởi xu hướng ứng dụng AI (trí thông minh nhân tạo) – Wall Street Journal cho biết.
Thị trường lao động Mỹ – nơi đầu tiên hứng chịu cơn bão A.I.
Atif Rafiq, cựu giám đốc kỹ thuật số của hai công ty McDonald’s và Volvo, nhận định: “Chúng ta đã ở đỉnh điểm nhu cầu lao động tri thức nhưng xu hướng là cần ít người hơn để làm những công việc tương tự”. Rất lâu sau khi robot bắt đầu đảm nhận một số công việc sản xuất và giật mất việc làm của lực lượng nhân công lao động (công-nhân viên “cổ xanh” – blue-collar worker), bây giờ AI đang đe doạ thế giới nhân viên văn phòng, kể cả những công việc chuyên biệt như kế toán viên, lập trình viên phần mềm, chuyên gia nhân sự, luật sư…, những ngành nghề vốn dường như không thể tự động hoá và được thay thế bằng máy móc.
Mark Zuckerberg, giám đốc điều hành (CEO) Meta Platforms, công ty mẹ của Facebook, đã cảnh báo sau đợt sa thải mới nhất: “Nhiều công việc sẽ không quay trở lại và thay thế chúng là các công cụ AI mới giúp công ty hoạt động hiệu quả và tinh gọn hơn”.
Gần đây, Arvind Krishna, CEO của International Business Machines (IBM), cho biết công ty ông có thể tạm dừng một số hoạt động tuyển dụng để sàng lọc xem loại công việc nào có thể chuyển cho AI. Ban lãnh đạo trong nhiều ngành nghề cho biết họ kỳ vọng AI sẽ đảm nhận một phần trong danh sách các công việc vốn dĩ lâu nay do con người đảm nhận.
Trong năm tài khoá kết thúc vào Tháng Ba 2023, số “công nhân cổ trắng” (white-collar worker – nhân viên văn phòng với trình độ chuyên biệt và chuyên nghiệp) bị thất nghiệp đã tăng khoảng 150,000 người, gồm cả những người làm trong các dịch vụ chuyên biệt, quản lý, máy tính, kỹ thuật và khoa học.
Làn sóng sa thải tăng tốc nhân viên cổ trắng (white-collar layoffs) trong thế giới công nghệ là hậu quả của việc tuyển dụng thừa mứa trong thời đại dịch, khi người Mỹ bị nhốt trong nhà hoặc phải làm việc từ xa. Tháng Tư qua, nhà bán lẻ Gap cho biết đợt cắt giảm nhân sự mới đây của công ty cũng là nhằm giúp giải thoát bộ máy cồng kềnh và kém hiệu quả. Mới đây, David Risher, CEO mới của công ty Lyft, cũng thông báo với các nhà đầu tư rằng công ty đang cắt giảm cấp quản lý từ tám xuống còn năm người và sẽ loại bỏ khoảng 1,000 công việc văn phòng trong đợt sa thải mới nhất.
Thế giới việc làm thường trải qua các chu kỳ bùng nổ và phá sản. Chỉ khác một điều: Đối tượng bị mất việc thay đổi. Trước đây, khi lãi suất tăng đưa nền kinh tế vào suy thoái, tình trạng mất việc thường xảy ra trong hai ngành nhạy cảm nhất với lãi suất tăng: Sản xuất và xây dựng. “Nhưng tôi không thấy điều tương tự vào lúc này. Có vẻ cấu trúc của nền kinh tế đang chuyển việc sa thải từ nhóm cổ xanh (thường được hiểu là lao động chân tay) sang cổ trắng (nhân viên văn phòng) – Preston Mui, nhà kinh tế tại Employ America chuyên theo dõi tình trạng mất việc làm của giới văn phòng, nhận định.
“Cổ xanh” lấn át “cổ trắng”
Bộ Lao động Hoa Kỳ cho biết, vào Tháng Ba, sau 14 tháng Fed liên tục tăng lãi suất, cơ hội việc làm đã giảm xuống mức thấp nhất trong gần hai năm qua. Số nhân viên cổ trắng bị sa thải trong lĩnh vực thông tin tăng 88% so với năm ngoái và tăng 55% trong hai lĩnh vực tài chính và bảo hiểm. Trái lại, số công việc mới tăng 25% trong lĩnh vực sản xuất ở cùng thời gian trên.
Các nhà kinh tế và chuyên gia nhân sự cho biết nhiều công ty hiện tập trung vào việc giữ chân nhân viên cổ xanh như phục vụ nhà hàng, nhân viên kho bãi, tài xế và những công việc cổ xanh đang thiếu hụt. Ngược lại, bị sa thải là các nhà quản lý cấp trung và những nhân viên văn phòng khác. Khi các công ty tìm cách cắt giảm chi phí, các nhà quản lý cấp trung sẽ phải xuống làm việc như những nhân viên thường. Những công ty như McDonald’s đã yêu cầu nhân viên cấp trung chấp nhận giảm mức bồi thường nếu muốn ở lại công ty. Trong những tuần gần đây Whole Foods và Walt Disney đã tuyên bố sa thải nhân viên, chủ yếu là nhân viên văn phòng, trong khi giữ lại các công việc dịch vụ khách hàng như nhân viên tạp hóa và phục vụ công viên giải trí.
Không có định nghĩa thật sự chặt chẽ về nhân viên cổ trắng trong dữ liệu của chính phủ Mỹ. Thuật ngữ này áp dụng rộng rãi cho những người làm việc trong văn phòng và có trình độ học vấn cao như bằng cử nhân hoặc tốt nghiệp một số trường cao đẳng danh tiếng. Cách nay không lâu, việc tuyển dụng các vị trí quản lý và chuyên môn vượt xa các công việc khác. Số lượng nhân viên quản lý và chuyên nghiệp đã tăng 150% trong 40 năm qua và 36% kể từ khi kết thúc cuộc suy thoái 2007-09 (theo dữ liệu của Bộ Lao động).
Những năm qua, nhu cầu cao đối với nhân viên lành nghề, và trả lương cao cho nhân viên có trình độ đại học, đã kéo giãn khoảng cách thu nhập giữa cổ trắng và cổ xanh. Tuy nhiên, sau đỉnh điểm của đại dịch Covid-19, tiền lương của những người cổ xanh có thu nhập thấp lại tăng nhanh nhất, làm đảo ngược khoảng 1/4 mức tăng bất bình đẳng tiền lương kể từ 1980 (theo một nghiên cứu của các nhà kinh tế bao gồm David Autor của Viện Công nghệ Massachusetts).
Dữ liệu bảng lương từ hơn 300,000 doanh nghiệp vừa và nhỏ cho thấy tiền lương công nhân viên nhìn chung đã giảm trong Tháng Tư so với một năm trước nhưng giảm nhanh nhất ở giới văn phòng như tài chính và bảo hiểm. Tăng nhanh nhất là các ngành dịch vụ và công nghiệp cổ xanh như du lịch, xây dựng và giải trí. AI sẽ còn loại bỏ hoàn toàn một số vị trí cổ trắng nữa. IBM cho biết sẽ có 30% trong khoảng 26,000 công việc không tiếp xúc với khách hàng của hãng sẽ bị thay thế bằng tự động hóa hoặc AI trong 5 năm tới.
Bộ Lao động dự đoán trong 20 ngành nghề tạo ra nhiều việc làm nhất cho đến năm 2031, khoảng hai phần ba sẽ là các công việc cổ xanh với mức lương năm khoảng $32,000 (gồm nhân viên chăm sóc sức khỏe tại nhà và chăm sóc cá nhân, đầu bếp nhà hàng, nhân viên bán hàng nhanh, công nhân thực phẩm, nhân viên phục vụ và vận chuyển hàng hóa). Các ngành nghề có triển vọng phát triển tốt nhất yêu cầu bằng đại học là chuyên viên phát triển phần mềm, quản lý vận hành và y tá có giấy phép. Những công việc này được trả khoảng $100,000 một năm và được dự báo sẽ được bảo vệ tốt hơn so với các công việc văn phòng khác trước sự đe doạ của AI.
