Mỗi tuần chỉ có một giờ học Âm nhạc, vậy mà cứ đến cái giờ này là cả lớp nghe tiếng cô Kim Loan, với chất giọng Quảng Nam, không nhẹ nhàng chút nào, eo éo trên loa phóng thanh của trường:
– Chiều nay, giờ Âm nhạc của thầy Hoàng Bích Sơn được nghỉ, yêu cầu các em ra phía sau văn phòng chơi.
Tính cho kỹ thì từ năm lớp Sáu cho đến năm lớp Chín, chúng tôi học không được bao nhiêu giờ nhạc với ông thầy duy nhất là thầy Hoàng Bích Sơn. Chỉ có mấy nốt đồ, rề, mi, fa, sol, la, si, đố… mà sao thuở ấy hình như các trường trung học đều thiếu giáo sư dạy nhạc, hay là đây chỉ là môn học “văn nghệ”, một thứ trang điểm không cần thiết giữa thời kỳ chiến tranh, khói lửa ngùn ngụt, đêm nào ngủ mà không thấy ánh hỏa châu rơi, không nghe tiếng đại bác từ xa vọng về là chuyện rất lạ.
Thầy Hoàng Bích Sơn là giáo sư dạy Âm nhạc chính bên trường Trung học Phan Châu Trinh ĐN, chỉ những giờ rảnh thầy mới dạy bên trường Nữ Trung Học của chúng tôi. Thầy là tác giả của bài hát “Phan Châu Trinh hành khúc” rất nổi tiếng, đã được chọn làm Hiệu đoàn ca của trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng.
Mấy năm làm học trò của thầy, không biết các bạn tôi còn có chút kiến thức gì về âm nhạc hay không, riêng tôi chỉ nhớ có mấy cách đánh nhịp, cánh tay quơ qua quơ lại, đưa lên đưa xuống như là… một hai, ba tư… Hôm nào may mắn có thầy dạy, vừa bước vào lớp là thầy đã quơ tay bắt nhịp. Thầy có kiểu dò bài rất độc đáo, học giỏi cỡ nào cũng ăn zero của thầy như chơi.
Với vóc người nhỏ thó, dáng dấp nhanh nhẹn, miệng hơi móm, trông có vẻ hiền nhưng lúc đó tôi thấy thầy… không hiền chút nào. Tôi nhớ có lần cả lớp đang mong chờ giọng oanh vàng của cô Kim Loan thông báo được nghỉ giờ nhạc, ai ngờ thầy bỗng xuất hiện. Thầy bước thật lẹ vào lớp, nhóm chúng tôi đang giỡn rần rật. Thầy lên bục bắt nhịp cho bài Quốc ca, cả lớp phải đứng lên vừa hát theo thầy vừa quơ tay theo nhịp. Chuẩn bị… “Này công dân ơi, đứng lên đáp lời sông núi… “ Bỗng nhiên… có tiếng cười rúc rích, rồi hai tiếng cười rúc rích… rồi cả đám cười rúc rích như tiếng chuột kêu… có đứa phải đưa tay lên bụm miệng.
Thầy nổi nóng bốc đại vài mạng lên xử, những em ngồi bàn đầu ngay trước mặt thầy là không thoát khỏi. Bất kể là mặc áo đầm hay áo dài cũng bị thầy quất cho hai roi… bụp, bụp, khiến vạt áo dài bay phần phật. Thầy làm cả lớp khiếp vía. Từ đó, đứa nào cũng mong cho thầy bận việc hoặc bị bịnh để được nghỉ giờ nhạc của thầy. Tôi là một nữ sinh hay góp mặt trong các chương trình văn nghệ Tất niên của lớp hằng năm vậy mà cách dạy dỗ của thầy khiến tôi không yêu giờ âm nhạc chút nào!
Sau Tháng Ba năm 1975, trường Nữ thành trại tỵ nạn cho đồng bào. Chúng tôi được sắp xếp qua học bên trường Phan Châu Trinh. Thời bấy giờ phong trào văn nghệ học đường sôi nổi hẳn lên, dù rằng trong trí nhớ của tôi hình như từ đó, thời khóa biểu chẳng có giờ học nhạc.
Chúng tôi học ca, học múa từ những “cán bộ văn nghệ” của lớp, chẳng phải từ thầy cô gì. Đầu mỗi buổi học thường có 15 phút tập hát. Vậy mà cũng thi đua, cũng trình diễn tưng bừng hoa lá. Màn múa nào cũng có chày cối, có cây lá giắt trên tóc, ăn mặc toàn là model miền núi… và một trăm phần trăm là những lời nhạc ca ngợi cái chế độ đã khiến cả miền Nam biết thế nào là bo bo, sắn lát. Những lời hát đỏ rực một màu “ám khí”. Mấy nốt nhạc đồ rề mi fa sol la sí… thăng trầm học từ thầy Hoàng Bích Sơn đã trở nên lỗi thời nên chẳng còn nằm lại trong trí nhớ của chúng tôi.
Tôi rời trung học, khăn gói đi thi đại học với mộng ước sẽ được trúng tuyển vào trường Đại học Tổng hợp Văn, thực hiện giấc mơ sau này trở thành một nhà báo. Nhưng thực tế cuộc đời không như trong trang vở. Chỉ mấy năm sau tôi mới nhận ra rằng đối với tôi … đó muôn đời là một ước mơ không bao giờ có thể thực hiện.
Tôi bước ra đời với chút tự ái của “con nhà có ăn có học”. Sau hơn mười năm lăn lộn ngoài đời, cục tự ái của tôi cũng bể tan, nát vụn. Nhờ có người quen giúp đỡ và xin xỏ mãi tôi mới kiếm được một chân rửa chén trong căng tin Bệnh viện Đa khoa Đà Nẵng. Mấy tháng sau nhờ cơ may hay có lẽ do cung “nô bộc” của tôi nở rộ mà tôi được giao phụ trách nấu nồi bún bò Huế trong nhóm phục vụ ăn uống của căng tin. Dần dà nhờ “cần cù bù thông minh” nên nồi bún ở căng tin bệnh viện càng ngày càng đắt khách. Tôi có được sự tín nhiệm của người chủ hợp đồng và sau đó tôi leo dần lên làm quản lý cả quầy ăn uống. Nơi đây tôi làm quen được với một đôi vợ chồng trẻ rất dễ thương, là “chuyên gia” phụ trách nấu phở và hủ tiếu từ Chợ Mới vào làm hợp đồng ở căng tin Bệnh viện.
Tôi chơi thân với họ được một thời gian thì mới biết đó là con trai và con dâu của thầy Hoàng Bích Sơn. Tôi thăm hỏi thì biết thầy không còn đi dạy nữa, cũng không có tiêu chuẩn hưu bổng gì, cuộc sống của thầy cô cũng không được no cơm ấm áo cho lắm. Thiệt ra đó là số phận chung cho hầu hết các vị giáo sư, rời khỏi môi trường giáo dục, các thầy cô còn biết làm gì để mưu sinh khi tuổi đời đã cao!
Sau khi hết hợp đồng, vợ chồng con trai thầy trở về mở một xe bán phở ban đêm ở vỉa hè, gần Chợ Mới. Những dịp lễ Tết buôn bán khá giả, Viễn, con trai thầy có nhờ tôi phụ với vợ chồng Viễn bán phở, bún. Thỉnh thoảng đông khách, thầy cũng có ra giúp.
Tôi thăm hỏi thì nghe kể sau 1975 Thầy không còn đi dạy; gánh vác cả gia đình đông con. Thầy trải qua nhiều nghề từ trồng sắn đến tự chế tạo “xà phòng kem” một sản phẩm xuất hiện vào thời kỳ bao cấp khốn khó. Thầy tự đi chào hàng luôn. Khoảng thập niên 80 ít còn ai biết thầy là một giáo sư dạy nhạc của hai trường lớn ở Đà Nẵng. Đa số chỉ biết người đàn ông nhỏ thó, nhẹ nhàng đó là một cụ ông chuyên đi bỏ mối xà phòng dạo.
Tôi rời Đà Nẵng ra đi khi công việc buôn bán đang có phần khá giả. Hai vợ chồng người con trai của thầy vẫn sống theo xe phở hằng đêm. Thầy sau này đã lớn tuổi nên không phụ giúp gì được, chỉ ở nhà trông cháu.
_____
Năm 2007, tôi sang California tham dự buổi Họp mặt Liên trường. Tôi xem thông tin thì biết kỳ này các anh chị lớp lớn có bảo trợ cho một số thầy cô xưa từ Việt Nam sang tham dự, vì đây cũng là dịp kỷ niệm 55 năm thành lập trường Trung học Phan Châu Trinh Đà Nẵng. Thầy Hoàng Bích Sơn cũng sẽ có mặt trong kỳ Đại hội này. Buổi picnic ở công viên Miles Square, tôi gặp lại thầy sau gần ba mươi năm. Thầy vẫn gầy gò, nét mặt có phần tươi. Tôi tự giới thiệu:
– Thưa thầy, em là học trò cũ của thầy ở Nữ Trung học Hồng Đức ĐN.
Thầy cười hiền hòa, giọng Huế chay:
– À, rựa à, răng, qua đây lâu chưa?
– Dạ em qua đây mới mười mấy năm
– Úi chà, khá hỉ?
Có vài anh chị học sinh cũ của thầy cũng xúm lại thăm hỏi, tôi tố thầy liền:
– Thầy ơi, hồi xưa thầy dạy nhạc mà răng thầy hay lấy roi quất học trò, y như thầy dạy võ rứa?
Thầy cười:
– Ừ… thì thương cho roi, cho vọt chợ răng?
– Thầy làm tụi em sợ khiếp, bữa mô cũng trông cho thầy bận việc để nghỉ giờ nhạc.
– Ui chào, hèn chi mậy o không trở thành nhạc sĩ được, làm biệng quá hè!
Thầy nói chầm chậm, cũng giọng Huế sao bây giờ lại nghe hiền khô.
Đêm chính của Đại hội, thầy Hoàng Bích Sơn được xướng danh vinh dự lên điều khiển cho bài hợp ca Phan Châu Trinh Hành Khúc. Thầy như trẻ ra, hai cánh tay nhịp nhàng điêu luyện “… Phan Châu Trinh người chiến sĩ quốc gia bất diệt, đã từng hy sinh tranh đấu cho nhân quyền…” lời ca hùng hồn, điệu nhạc réo rắt. Đến phần phát biểu thì thầy cảm động rưng rưng nước mắt, thầy nói trong nỗi xúc động đến nghẹn lời:
“Thầy rất mừng trước cảm tình của các em học sinh nhiều thế hệ đã ưu ái dành cho thầy. Thầy rất vui khi thấy các em thành công khi ra đời. Nay thầy tuổi đã cao, mắt mờ chân chậm, có được ngày gặp lại bạn bè xưa, học sinh cũ thật không có gì hạnh phúc cho bằng…”
Thầy nói chưa dứt lời thì những tràng vỗ tay đã vang lên rộn rã. Tôi nhìn hình ảnh thầy rạng rỡ trên sân khấu giữa giờ phút được thế hệ học trò cũ vinh danh. Trong khi đó, ban nhạc vẫn tiếp tục hòa tấu bài hát Hiệu đoàn ca Phan Châu Trinh. Nốt bổng nốt trầm, tiết tấu khi nhanh khi chậm, tạo nên một khúc ca hùng tráng. Tôi liên tưởng đến cuộc đời thầy Hoàng Bích Sơn cũng đã có lắm thăng trầm như thế.
Nếu những nốt thấp cao trong một bản nhạc tạo nên được sự thành công đáng kể cho bài hát, thì cuộc đời con người trải qua những lúc lên xuống gian nan cũng để lại những giá trị tuyệt vời. Học trò của thầy khi xưa đã từng bị thầy quở phạt, sau bao nhiêu năm cũng có lắm người đạt đến thành công đáng kể. Tôi biết có những anh học sinh cũ của thầy, xuất thân từ trường Phan Châu Trinh nay là những nhạc sĩ sáng tác khá nổi tiếng như nhạc sỹ Nhật Ngân, anh Nguyên Chương, anh Sony Phan, anh Phù Chí Phát, chị Phạm Thị Lộc… Các anh chị đã làm rạng danh ngôi trường cũ, xứng đáng là học trò của tác giả bài Hiệu đoàn ca Phan Châu Trinh – thầy Hoàng Bích Sơn.
Tôi nhớ lời thầy nói ban chiều “ Thương cho roi cho vọt”. Thầy ơi, đã hơn một nửa đời người, con mới biết, roi vọt của thầy thuở chúng con còn ngồi ở ghế nhà trường là để rèn cho chúng con nên người, chỉ có roi vọt của cuộc đời mới làm chúng con đau đớn, ngả nghiêng. Nhưng đó chính là những kinh nghiệm sống… ai chưa qua chưa thể là người!
Xin cám ơn những nốt thăng trầm của đời sống, trong bài ca và xin ước nguyện những ngày sau này của thầy chỉ sẽ toàn là những nốt thăng.
