Khi trưởng thành và tự lập là con người sẽ loay hoay với tiền bạc, tài chánh. Làm thế nào cho đủ sống, nôm na là đủ sức cáng đáng các nhu cầu như thức ăn uống hằng ngày, quần áo, chỗ ngủ nghỉ…
Tiền bạc là vấn đề cá nhân, riêng tư nhưng kinh tế là bức tranh lớn hơn ngàn lần, biểu tượng của cả cộng đồng, xã hội. Đặc biệt là ngày nay, tin tức, báo chí, diễn đàn liên mạng nào cũng bàn luận chuyện kinh tế, người người không chỉ băn khoăn về tài chánh cá nhân mà còn bận tâm với kinh tế của xã hội, của thế giới.
Báo tiếng Việt hơi lạ là bá tánh dùng chữ “kinh tế” để chỉ tình trạng tài chánh cá nhân, “kinh tế của gia đình tôi đang khó khăn,” không biết cách dùng chữ ấy thay đổi từ bao giờ? Chữ “tài chánh” xem ra đã mất dấu?
Từ chuyên gia đến phó thường dân, băn khoăn lo âu nên bá tánh thu góp dữ kiện, phân tích rồi truyền bá ý nghĩ của mình và hầu như ai cũng đưa ra lời ước đoán, ngày sau sẽ ra sao như mấy thày bói, dựa trên kinh nghiệm riêng. Báo chí gọi lời ước đoán kinh tế ấy là “Economy predictor,” tạm dịch là “Chỉ số kinh tế.”
Chuyên viên tài chánh săm soi các con số từ sàn chứng khoán, lãi suất công khố phiếu, tiền bạc luân lưu vay mượn… để ước đoán xem kinh tế sẽ trồi sụt ra sao, xã hội có lâm vào tình trạng suy thoái không. Những ngành kỹ nghệ khác cũng theo sát nút, chăm bẳm các con số về sản xuất, tiêu thụ để ước đoán lượng chi thu, lời lỗ trong tương lai gần cũng như xa.
Người ta nhìn ngắm những dữ kiện nào? Tùy theo ngành kỹ nghệ, cách buôn bán làm ăn, giản dị cũng như phức tạp, mỗi ngành mỗi vẻ, bạn ạ!
Đọc mấy bài báo kể lể chuyện ước đoán, xem ra thú vị nhất là chuyện kể về cách ước đoán của kỹ nghệ giải trí mà báo chí đặt tên “Chỉ số nhà thổ” (tạm chuyển ngữ từ “The Brothel Index”), “Chỉ số thoát y.”
Theo bà Catherine De Noire, sinh viên cao học về “tổ chức nhân sự” (organizational psychology), đang quản trị một cơ sở bán dâm hợp pháp tại Âu châu, khi việc buôn bán bất ngờ giảm khách hàng là kinh tế đang lung lay!
Kinh tế tại Hoa Kỳ đang đi vào giông bão, và ảnh hưởng ấy lan qua bên kia Đại Tây Dương. Bà ấy thấy số thu nhập giảm sút ngay từ khi ông Trump thắng cử tổng thống cuối năm 2024 như thể mọi người đã ước lượng được cảnh bão tố sẽ xuất hiện!?
Ngành thoát y (Stripper) tại Hoa Kỳ cũng cảm nhận được sự thất thoát của hầu bao. Vũ công và người có ảnh hưởng trên liên mạng Vulgar Vanity lên tiếng rằng từ thủa vào nghề vũ thoát y năm 2022, bà ấy đã kiếm được cả trăm ngàn mỹ kim qua việc trình diễn chỉ vài mươi lần trong dịp lễ lạt lớn tại Austin như dịp “Formula 1 Grand Prix” và “South by Southwest.”
Năm nay thì khác lắm. Bà ấy chẳng thể nhảy múa trong chương trình “South by Southwest” vì ngay đêm đầu tiên, hội quán đã vắng teo bóng người và tất nhiên là vũ công chẳng có đồng nào! Và các đồng nghiệp cũng chịu chung số phần, tiền bạc kiếm được ít hẳn đi. Người đẹp cho rằng khách hàng không tặng thêm huê hồng vì tiền bạc đang hồi khó khăn, không rủng rỉnh để giải trí thường xuyên như trước, và như thế thì ta đang đi vào tình trạng suy thoái kinh tế. Riêng bà De Noire thì chắc mẩm là “Ngày Giải Phóng” [gia tăng thuế nhập cảng] sẽ khiến kinh tế xuống dốc nhanh hơn và suy trầm.
Hai phụ nữ kể trên là những người sắc sảo? Nhìn ngay ra việc làm ăn chậm lụt trong kỹ nghệ “mua vui”, từ chủ đến nhân viên đều chịu lỗ lã là những dấu hiệu suy thoái của kinh tế như những chuyên gia tài chánh? Tuy không phản đối nhưng bà Marta Norton, chief investment strategist tại Empower vẫn cho rằng sự suy thoái của kỹ nghệ “mua vui” trong giai đoạn kinh tế khó khăn chỉ là ngẫu nhiên; các dấu hiệu “vững chắc” hơn như mức lời lãi của các công ty lớn, mức mua bán chứng khoán… vẫn là những chỉ số đáng tin để ước đoán tình hình kinh tế. Và với các con số ấy, kinh tế Hoa Kỳ đang chậm lại nhưng không hẳn là “suy trầm”?
Về tình hình kinh tế, tin hay không tin vào những con số “đời thường” xuất phát từ các phó thường dân, các chỉ số ấy vẫn là đầu câu chuyện trên liên mạng và đáng ngẫm nghĩ. Và hình như chỉ có những tay nhà báo tò mò [như Dế Mèn] mới săm soi đến những chuyện đời thường như thế?
Chỉ số Nhà Thổ (The Brothel Index)
Thông thường, khách hàng thăm viếng chốn ăn chơi nhiều hơn sau Tết Tây, mọi hứa hẹn “tôi sẽ…” dường như bốc hơi sau vài thử thách và những cái “bill” tiêu xài trong dịp lễ lạt vừa trả xong.
Nhưng năm nay thì khác. Khách hàng cảm thấy kinh tế đang bấp bênh nên giữ chặt túi tiền, không rộng tay nữa. Và ngành nhà thổ đang kêu trời vì vắng khách mua hoa (mua thịt thì chính xác hơn?). Vắng khách nên chủ ít dám mặc cả cò kè thêm bớt như ngày trước. “Nhân viên” đắt hàng nhất cũng chỉ kiếm được khoảng 50% số tiền so với năm ngoái. Khách mua tiết giảm mức dịch vụ để… tiết kiệm, không cần bạn gái nguyên đêm như trước mà chỉ vài tiếng mua vui rồi mạnh ai nấy đi…
Theo tay phân tích Andrew Lokenauth của trang nhà BeFluentInFinance.com, trong quý thứ nhất năm 2025, mức thu nhập của ngành nhà thổ xuống khoảng 20% so với năm ngoái, từa tựa như sự tiết giảm mọi loại chi tiêu “theo ý muốn” (discretionary spending) khác, và đây là chỉ số đáng tin cậy về suy thoái kinh tế.
Chỉ số Thoát Y (The Stripper Index)
Vũ công thoát y thường là những người nhận ra sự suy thoái kinh tế sớm nhất vì việc thưởng lãm múa thoát y không nằm trong các tiết mục cần thiết của đời sống hằng ngày, và trong thời điểm khó khăn, bá tánh không xài nhiều tiền vào việc giải trí.
Ông David Kindness, một nhà kế toán và hoạch định tài chánh, cho rằng “chỉ số thoát y” đáng tin cậy khi ước đoán “sức khỏe” tài chánh. Công việc của ông ấy là theo dõi mức thu nhập của vũ công cũng như lượng thăm viếng của khách hàng. Khi các con số này đi xuống có nghĩa là bá tánh đang giữ chặt túi tiền.
Chỉ số Bia (The Beer Index)
Bia là thức uống phổ thông trong mục “theo ý muốn” và mục “giao tiếp”. Trong xã hội Âu Mỹ, ly rượu hay cốc bia thường là “đầu câu chuyện” lúc bá tánh rảnh rang tán gẫu, xem các trận đấu thể thao trên tivi… nên món bia nào được ưa chuộng, bán chạy được xem là chỉ số đáng tin cậy để ước đoán mức kinh tế [suy thoái].
Theo ông Jack Buffington, giáo sư phụ khảo ngành quản trị kinh doanh tại Daniels College of Business, University of Denver, bia rượu là món tiền tiêu xài khi rủng rỉnh nên lúc lo âu về tài chánh thì đây là món đầu tiên bị thu hẹp. Thoạt tiên là thức uống dựa trên giá đắt / rẻ. Một xâu bia sáu lọ rẻ hơn là ra hàng quán uống bia “thùng” hay “craft beer”; lúc kinh tế khó khăn, lượng bia “thùng” xút giảm đáng kể vì hành quán bớt mua bán.
Chỉ Số Quần Áo Lót của Nam Nhân (The Men’s Underwear Index)
Năm 2008, ông Alan Greenspan, cựu Thống Đốc Ngân Hàng đã đưa ra các con số mua bán về quần áo lót của nam nhân và khẳng định rằng khi các con số này sút giảm thì ta hiểu rằng kinh tế đang đi xuống vì nam nhân chỉ ngừng thay thế quần áo lót khi lo âu về tiền bạc!? Năm nay, 2025, mức mua bán [quần áo lót] đã sút giảm 6% nên ta đang đi vảo giai đoạn kinh tế suy trầm?!
Chỉ Số Son Môi (The Lipstick Index)
Chỉ số này không chỉ áp dụng với son môi mà dùng chung cho mọi món xa xỉ phẩm. Khi khó khăn, phụ nữ thường thay thế các món xa xỉ phẩm bằng cách chỉ mua một món như son môi [xa xỉ phẩm rẻ, dễ mua nhất] để cảm thấy “dễ chịu.”
Năm 2008 khi kinh tế suy trầm, sản phẩm trang điểm lại bán chạy hơn bình thường. Ông Kevin Shahnazari, chuyên viên phân tích [tài chánh] và chủ công ty FinlyWealth, cho rằng “chỉ số son môi” cho thấy những kiểu mẫu tiêu xài nghịch lý lúc kinh tế suy trầm. Phụ nữ thay vì làm một bộ móng tay thì mua một thỏi son. Người tiêu thụ thay vì ra nhà hàng ăn uống thì mua một hộp chocolat ngon. Đại khái là vẫn tiêu xài nhưng thay thế món đắt tiền bằng thứ ít tốn kém hơn.
Giả thuyết kể trên vẫn đứng vững từ 2008, hiện nay trong lúc người khôn của khó, kinh tế bấp bênh, mỹ phẩm vẫn bán rất chạy. Mức thu nhập của MAC và Sephora gia tăng khoảng 15% trong mấy tháng vừa qua. Đây là loại mỹ phẩm nhắm đến người tiêu thụ với túi tiền “chung chung” hay “lower-cost/ no-frills beauty,” không quá đắt giá.
Chỉ số “tìm bạn liên mạng” (The Online Dating Index)
Cách bá tánh tìm bạn hẹn hò cũng cho thấy một số yếu tố về kinh tế. Mấy trang nhà “tìm bạn liên mạng” thu tiền ghi danh đang mất dần hội viên; số người tham gia đang sút giảm đáng kể trong khi số người ghi danh trên các trang nhà tìm bạn miễn phí lại gia tăng khoảng 12%.
Món nào miễn phí thì thu hút bá tánh nghĩa là ta đang băn khoăn về các khoản tiêu xài và bắt đầu tiết kiệm. Đi xa hơn, ông Shahnazari còn cho rằng việc tiêu xài thời giờ để tìm người hẹn hò trên liên mạng là cách giải trí “rẻ” nhất, ít tốn kém nhất nên phổ thông.
Chỉ số gấu váy (The Hemline Index)
Gấu váy phụ nữ lên xuống theo thời trang, lúc ngắn lúc dài [qua đầu gối]; việc lựa chọn này cho thấy “tâm tình” của phụ nữ (?). Mặc váy ngắn lúc vui vẻ, tự tin; khi bất an ít khoe đầu gối và chọn váy dài hoặc quần!? Váy ngắn phổ thông trong thủa kinh tế phồn thịnh, váy dài là lúc lo âu (?). Như giai đoạn “Roaring Twenties”, phụ nữ mặc mini nhưng gấu váy dài hơn trong thời Kinh Tế Suy Trầm (Great Depression) những năm 1930.
Hiện nay, chỉ số gấu váy xem ra lộn xộn vì mấy tay thiết kế thời trang đưa ra thị trường cả váy ngắn lẫn váy dài nên các chuyên gia phân tích tài chánh lắc đầu, không sử dụng để ước đoán bức ảnh kinh tế nữa.
Chỉ số “tóc nâu” (The Brunette Index)
Khi không mấy các mái tóc vàng hay bạch kim xuất hiện chốn công cộng, thì tạm hiểu rằng quý bà quý cô không thăm viếng thường xuyên các cửa hàng nhuộm tóc nữa. Tóc nhuộm cần “cập nhật” thường xuyên kẻo chân tóc [dài] ra sẽ thấy nguyên bản!
Chuyên viên cắt tóc, uốn tóc, nhuộm tóc… là những người nhận ra dấu hiệu thay đổi của kinh tế. Khi khách hàng bắt đầu chọn mấy kiểu tóc ít “tân trang” thay cho những kiểu tóc cần “cập nhật” đều đều mỗi tháng thì ta hiểu rằng túi tiền họ đang eo hẹp(?) và các món tiền tiêu xài trong những cửa hàng này đang thu nhỏ, kinh tế bắt đầu suy thoái?
Đọc hết mấy bài phân tích tài chánh của các chuyên gia, ta nghiệm ra rất giản dị rằng khi tình trạng tài chánh cá nhân sút giảm, hầu như ai cũng bớt tiêu xài và khi đa số người tiêu thụ tiết giảm việc mua bán, sử dụng dịch vụ từ mua vui đến làm đẹp thì bức tranh kinh tế chung của xã hội xem ra u ám.
Ước đoán kinh tế qua các dữ liệu thu góp từ những công ty Fortune 500 đến các cửa hàng buôn bán lớn nhỏ đều dẫn đến một kết quả như nhau, bất kể ngành kỹ nghệ nào, nhu yếu phẩm, như thuốc men, thực phẩm, hay xa xỉ phẩm như giải trí, thời trang, làm đẹp…
