Bà Nguyễn Thị Phương Thảo, nữ tỷ phú duy nhất của Việt Nam, vừa kết thúc chuyến công tác tại Mỹ, nơi bà đã gặp gỡ ông Donald Trump và các lãnh đạo doanh nghiệp hàng đầu. Chuyến đi này, dù chưa mang lại thông tin cụ thể về các hợp đồng mới, vẫn thu hút sự quan tâm đặc biệt của giới kinh doanh.
Thực tế, chuyến công tác của bà Thảo chưa mang lại thông tin cụ thể nào có thể tác động đến hoạt động kinh doanh của Vietjet trong thời gian tới. Cổ phiếu VJC của công ty thậm chí còn không tăng hay giảm giá trong phiên giao dịch ngày 13 Tháng Giêng, cho thấy thị trường phản ứng khá bình thản trước thông tin này.
Vietjet, hãng hàng không do bà Thảo làm chủ tịch, vốn nổi tiếng với các thỏa thuận hợp tác quốc tế. Hãng thường xuyên làm việc với những “ông lớn” trong ngành sản xuất máy bay như Boeing và Airbus. Vì vậy, chuyến công du của bà Thảo lần này được kỳ vọng sẽ mở ra những cơ hội hợp tác mới, nơi Vietjet sẽ mua thêm các sản phẩm và dịch vụ từ các đối tác Mỹ.
Nếu những thương vụ này đủ lớn sẽ góp phần làm giảm thặng dư thương mại của Việt Nam với Mỹ, điều mà ông Donald Trump không mấy hài lòng. Theo dữ liệu từ FiinPro, thặng dư thương mại giữa hai nước tăng lên mức kỷ lục $104 tỷ vào năm 2024, một con số đáng kể so với $83.2 tỷ của năm trước đó. Ông Trump, với chính sách “Nước Mỹ trên hết,” có thể sẽ tìm cách giảm thặng dư này, thậm chí là áp thuế cao lên hàng hóa Việt Nam, như ông đã từng làm với Trung Quốc.
Tuy nhiên, ngay cả khi đạt thỏa thuận giữa Vietjet với các ông lớn của Mỹ, cánh én nhỏ vẫn không thể làm nên mùa xuân. Vietjet không phải lần đầu mua sắm từ Mỹ, hãng đã có các thỏa thuận trị giá gần $50 tỷ với những tập đoàn hàng đầu như Boeing, GE, CFM, Pratt & Whitney, Honeywell… và đang đàm phán thêm các hợp đồng khác trị giá $14 tỷ. $50 tỷ là một con số “siêu khủng,” gần bằng một nửa thặng dư thương mại Việt – Mỹ năm 2024, tương đương 1.25 triệu tỷ VNĐ.
Trong khi đó, tổng tài sản của Vietjet vào cuối quý III năm 2024 cũng chỉ đạt khoảng 94 nghìn tỷ VNĐ, con số nhỏ bé so với giá trị các thỏa thuận. Các hợp đồng mua bán, dù lớn đến đâu, cũng chỉ là thỏa thuận trên giấy, và để thực hiện, ghi nhận doanh thu – chi phí, hay chuyển tiền đi, thực hiện mua bán, là một chặng đường rất dài. Ví dụ, dù Vietjet đã ký nhiều bản ghi nhớ (MOU), thỏa thuận với Boeing hàng trăm máy bay được công ty công bố trong nhiều năm. Tuy nhiên, theo báo cáo thường niên của Vietjet, báo cáo dành cho các nhà đầu tư và được kiểm toán chi tiết, đội bay của công ty chỉ có 89 chiếc.
Để thực sự thu hẹp thặng dư thương mại, Việt Nam cần nhập khẩu nhiều hơn từ Mỹ, đặc biệt là các mặt hàng máy vi tính, điện tử, máy móc thiết bị, và thức ăn gia súc. Mặt hàng từ trước đến nay Việt Nam nhập khẩu từ Mỹ nhiều nhất là máy vi tính và các sản phẩm điện tử. Năm 2024, Việt Nam nhập hơn $4.3 tỷ các sản phẩm này từ Mỹ. Ngoài ra, máy móc thiết bị và thức ăn gia súc, mỗi loại nhập khẩu từ $1 – $1.1 tỷ. Nếu ngành sản xuất trong nước tăng trưởng lành mạnh, kim ngạch nhập khẩu các loại hàng hóa này sẽ tăng trong năm tới.
Đại Sứ Canada tại Washington, bà Kirton Hillman, tuyên bố Canada sẵn sàng tăng cường nhập khẩu hàng hóa từ Mỹ nhằm xoa dịu những quan ngại của Tổng thống đắc cử Donald Trump về thâm hụt thương mại, theo AP. Thông tin này đặt ra câu hỏi quan trọng: Tại sao động thái này lại có ý nghĩa với Việt Nam? Mục đích của Canada là giảm bớt căng thẳng với Mỹ, đặc biệt là với ông Donald Trump, người sắp nhậm chức tổng thống. Thặng dư thương mại giữa Canada và Mỹ đang ở mức $75 tỷ, trong khi con số này của Việt Nam với Mỹ đã lên đến $104 tỷ vào năm 2024. Sự chênh lệch đáng kể này cho thấy mức độ quan trọng của vấn đề đối với Việt Nam.
Năm 2023, Việt Nam nằm trong top 3 quốc gia có thặng dư thương mại lớn nhất với Mỹ, chỉ sau Trung Quốc và Mexico. Chuyến công tác của bà Nguyễn Thị Phương Thảo đến Mỹ có thể được xem là một nỗ lực truyền tải thông điệp về sự sẵn sàng của Việt Nam trong việc giảm thặng dư thương mại.
Thặng dư thương mại là một dấu ấn tích cực cho thấy năng lực cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế. Tuy nhiên, thương mại quốc tế không chỉ đơn thuần là tối đa hóa thặng dư, mà còn là sự cân bằng. Thặng dư thương mại quá lớn có thể dẫn đến những hệ quả tiêu cực cho chính ngành xuất khẩu của một quốc gia.
Nguyên tắc căn bản trong thương mại thế giới là sự cân bằng, dù trong thực tế, lợi thế cạnh tranh của mỗi quốc gia là khác nhau, tạo ra tình trạng thặng dư với nước này và thâm hụt với nước kia. Ví dụ, Việt Nam thặng dư với Mỹ nhưng lại thâm hụt với Trung Quốc. Tình trạng thặng dư thương mại giữa Việt Nam và Mỹ đã kéo dài và tăng lên qua từng năm, đưa Việt Nam vào nhóm các quốc gia có thặng dư thương mại lớn nhất với Mỹ, tạo ra những quan ngại không nhỏ cho phía Hoa Kỳ.
Sự lo ngại của Canada, một quốc gia láng giềng và cũng là đối tác thương mại lớn của Mỹ, đã thể hiện rõ qua phát ngôn mạnh mẽ của đại sứ tại Washington, cho thấy những rủi ro mà các chính sách thương mại của Mỹ dưới thời Tổng Thống Trump có thể mang lại. Thương mại dưới góc nhìn của chính quyền mới không chỉ đơn thuần là mua bán, mà còn là một công cụ để mặc cả và thỏa thuận.
Nếu Tổng Thống Trump có những động thái cứng rắn như áp thuế quan cao lên hàng hóa nhập khẩu, ngành xuất khẩu Việt Nam có thể phải đối mặt với những tổn thất nặng nề. Tổn thất không chỉ về mặt tài chính và ngoại tệ, mà còn ảnh hưởng đến hàng chục nghìn công nhân trong các ngành dệt may, thủy sản… khi đơn hàng sụt giảm.
Vietjet hiện đang nỗ lực đẩy nhanh các thỏa thuận mua máy bay từ các hãng sản xuất lớn, một động thái có thể giúp giảm bớt căng thẳng thương mại khi máy bay là một mặt hàng có giá trị cao. Bên cạnh đó, việc Lọc hóa dầu Bình Sơn dự kiến nhập khẩu 3 triệu thùng dầu từ Mỹ cũng là một tín hiệu cho thấy Việt Nam đang chủ động tìm kiếm các giải pháp giảm thặng dư.
Chủ động giảm thặng dư thương mại bằng cách tăng cường nhập khẩu, dù sẽ tạo ra những áp lực nhất định lên lạm phát và tỷ giá hối đoái, vẫn là một giải pháp ít tổn thương hơn so với việc phải đối mặt với các quyết định đơn phương về thuế từ phía Mỹ. Tuy nhiên, tăng cường nhập khẩu cũng có nguy cơ làm tăng lạm phát và tỷ giá đồng nội tệ Việt Nam, khi năng lực sản xuất và công nghiệp phụ trợ trong nước còn hạn chế dẫn tới phụ thuộc lớn vào nguyên liệu nhập khẩu.
