Cuối năm 2021, truyền thông Mỹ đã bớt đưa tin về vấn nạn tấn công người châu Á, nhưng bước sang năm 2022 lại có một tin tức kinh hoàng: Một người đàn ông châu Á 62 tuổi bị thương nặng và chết sau khi bị tấn công ở New York và cái chết của Michelle Go sau khi bị xô xuống đường ray tàu điện ngầm ở Quảng trường Thời đại, thành phố New York. Nạn nhân Mỹ gốc Thái Vicha Ratanapakdee, 84 tuổi, bị chết sau cuộc tấn công vào đầu năm ngoái cũng được nhắc lại. Chủ Nhật này, cộng đồng châu Á và các nhà hoạt động nhân quyền đã tổ chức tuần hành tại sáu thành phố lớn để vinh danh các nạn nhân của “chủ nghĩa phân biệt chủng tộc chống người châu Á”.
Trường hợp của Vilma Kari
Vào một buổi sáng mùa Xuân năm ngoái, bà Vilma Kari, 65 tuổi đang đi dạo qua khu trung tâm Manhattan của thành phố New York trên đường đến nhà thờ thì bất ngờ bị một kẻ lạ mặt hành hung. “Mụ không thuộc về nơi đây vì mụ là người châu Á!” – kẻ tấn công giải thích, chửi bới và đánh đập nạn nhân dữ dội đến mức bà bị thương nặng ở xương chậu.
Sau đó, Vilma nhìn thấy đoạn video khoảnh khắc kinh hoàng lan truyền trên mạng internet và lập tức, bà trở thành tâm điểm của cơn bão truyền thông về nạn bạo hành chống người châu Á trong đại dịch Covid-19.
Được quay từ camera an ninh bên trong khu chung cư Midtown, video cho thấy một gã trung niên đá vào Vilma từ phía sau, khiến bà gục xuống vỉa hè. Có hai bảo vệ bên trong tòa nhà chứng kiến vụ việc, một người đóng cửa kính và họ đợi cho hung thủ rời đi một phút mới bước ra ngoài. Có hai người khác ra vào tòa nhà, nhưng chỉ đi ngang qua Vilma nằm bất động mà không giúp đỡ.
Sở Cảnh sát thành phố New York (NYPD) cho biết không có ai gọi số 911 để báo cáo sự việc. Cảnh sát gặp nạn nhân khi lái xe tuần tra. Theo chủ tòa nhà, hai bảo vệ “vô tâm” đã bị sa thải.
Con gái Elizabeth của Vilma vội vã đến bệnh viện sau khi cô nhận được tin nhắn từ một người bạn kèm đường link video và câu hỏi: “Đây có phải là mẹ của bạn không?”. Elizabeth nhớ lại: “Lúc đầu, tôi không tin đó là mẹ tôi vì bà bị đánh quá dã man!”. Tuần sau đó, các kênh tin tức phát lại đoạn video và các phóng viên tập trung bên ngoài nhà của nạn nhân. Bạn bè, đồng nghiệp và nhiều người xa lạ bày tỏ sự đồng cảm qua điện thoại, tin nhắn. Elizabeth cố gắng giữ riêng tư cho mẹ mình nhưng không thành công.
Trong số những người quan tâm có cả những nhà hoạt động nhân quyền nổi tiếng, các tổ chức Người Mỹ gốc Á và Đảo Thái Bình Dương (Asian American and Pacific Islander-AAPI), và một số nhà hoạt động trên khắp thế giới. “Các tin nhắn chia sẻ và muốn giúp đỡ đã mang đến cho tôi sự thoải mái trong thời gian mẹ tôi phục hồi. Tôi cảm ơn mọi người trên thế giới đã có những lời đẹp đẽ an ủi gia đình tôi”.
Trong số các tin nhắn mà Vilma nhận được có nhiều câu chuyện cá nhân của những người cũng từng đối mặt với sự phân biệt đối xử, bị quấy rối, hành hung. Vilma, nhập cư từ Philippines khi còn là sinh viên tuổi 20, cho biết: “Mỗi ngày tôi đều tự nhớ lại những gì đã xảy ra với mình”.
Bà và con gái Elizabeth nằm trong số hàng ngàn gia đình trên khắp nước Mỹ đang khốn khổ trước làn sóng bạo lực chống người châu Á gia tăng do thông tin về nguồn gốc coronavirus từ châu Á. Theo số liệu chính thức, tội phạm thù hận tăng rõ nhất ở thành phố New York, nơi có hơn 14% dân số là người châu Á-Thái Bình Dương.
Và những điển hình khác
AAPI cho biết hiện nước Mỹ không còn an toàn cho cộng đồng châu Á và các nguyên nhân cơ bản dẫn đến sự thù hận vẫn chưa được giải quyết. Stop Hate AAPI, trung tâm theo dõi các báo cáo về phân biệt chủng tộc và kỳ thị đối với người Mỹ gốc châu Á-Thái Bình Dương phỏng vấn hơn 1,000 thành viên AAPI từ Tháng Chín đến Tháng Mười. Kết quả cho thấy, khoảng 1/5 đã bị tấn công ít nhất một lần trong 12 tháng qua.
Tại Thành phố New York, cảnh sát cho biết số báo cáo về tội ác căm thù đã tăng đáng kể từ năm 2019, đạt 28 vụ vào năm 2020 và nhảy vọt lên 131 vụ vào năm ngoái. Nhưng theo các chuyên gia, con số thực còn cao hơn, vì nhiều vụ tấn công không được cảnh sát xếp vào loại tội phạm thù hận do thiếu bằng chứng cho thấy chủng tộc là yếu tố chính dẫn đến bạo hành.
Rào cản ngôn ngữ và mất lòng tin vào luật pháp trong thời gian dài khiến nhiều nạn nhân im lặng. Các nạn nhân và các chuyên gia đều khẳng định cộng đồng châu Á đang mất lòng tin và những người lớn tuổi sợ đi ra ngoài hơn trước.
Shirley Ng, một nhà tổ chức cộng đồng thuộc nhóm dân quyền Asian American Legal Defense and Education, nhận định: “Bạn vẫn thấy một vài người cao tuổi đi dạo quanh Khu Phố Tàu trong đêm, nhưng họ thận trọng hơn. Một số doanh nghiệp cũng đóng cửa sớm từ đầu năm ngoái để nhân viên có thể về nhà an toàn trước khi đêm xuống”.
Bà Minerva Chin, 68 tuổi, một giáo viên người Mỹ gốc Hoa và là nhà hoạt động cộng đồng chưa bao giờ đắn đo trước khi đi dạo buổi tối hoặc làm một số việc vặt vào ban đêm bên ngoài nhà. Nhưng Tháng Bảy năm ngoái, suy nghĩ này đã thay đổi khi bà bị một kẻ lạ đấm ngã nhào trên đường lúc đang đi bộ qua một khu phố bà biết rõ. Chin bất tỉnh, bị chấn động nhẹ còn kẻ tấn công biến mất trong đám đông và không bao giờ bị bắt.
Luôn theo dõi tin tức về phân biệt chủng tộc, nên sau khi chính mình trở thành nạn nhân bà tin là sự căm ghét chống người châu Á sẽ không bao giờ biến mất. “Nó đã đến khu vực của tôi và ở lại đây vĩnh viễn!” – Chin nói. Vì vậy, bà luôn cân nhắc kỹ mỗi khi cần đi ra ngoài sau 10 giờ tối, cảm thấy bất an hơn trong đám đông và luôn tránh những vỉa hè hẹp để không bị ai đến quá gần. “Nhìn chung, mọi người đã trở nên cảnh giác hơn” – bà nói.
Nếu đi chơi về muộn họ cùng đi chung về nhà”. Tommy Lau, 63 tuổi, người Mỹ gốc Hoa biết rất rõ cảm giác này. Làm tài xế xe buýt hơn một thập niên, ông gặp vô số hành khách phát ngôn hung hăng về chủng tộc. Nhưng tần suất và cường độ đã tồi tệ hơn từ đại dịch. “Khi Covid-19 tấn công, mọi người gần như phát điên. Khi Donald Trump nói bệnh cúm châu Á là do Trung Quốc gây ra, và gọi nó là ‘cúm kung’, người ta càng điên hơn nữa!”.
Ngày 23 Tháng Ba, một tuần trước khi bà Vilma bị tấn công, ông chứng kiến tận mắt một người đàn ông lao vào cắn một cặp vợ chồng lớn tuổi người châu Á để cướp. Khi Lau cố gắng can thiệp, hắn ta đã đấm vào mặt ông, lăng mạ chủng tộc rồi nhổ nước bọt vào mặt!
Lau bị chấn động não, phải nghỉ nửa năm không lương và phải vật lý trị liệu nhiều tháng. Nay, thỉnh thoảng ông lại thấy chóng mặt đến mức không thể đứng vững. “Vấn đề còn tệ hơn khi Cơ quan Giao thông Đô thị (MTA) không trả cho tôi bất kỳ khoản bồi thường nào, nêu lý do tôi bị tấn công vào giờ nghỉ trưa chứ không phải trong giờ làm việc. Tôi đang kiện đòi sự công bằng”.
Lau lái xe trở lại vào Tháng Mười sau khi hồi phục hoàn toàn và nhận được lời khen ngợi vì hành động can đảm, trong đó có một tấm bảng ghi công chống ăn cắp đặt tại khu vực 62 NYPD. Nhưng mỗi khi ngồi sau tay lái ông lại sợ đối mặt với những kẻ hung hãn mà ông không muốn gặp.
Tự cứu nhưng lực bất tòng tâm
Trước khi vụ tấn công xảy ra, Vilma sống một mình ở Chicago và dự định trở về Philippines thăm anh chị em. Hiện bà sống ở New York với Elizabeth, con duy nhất. Sự đồng cảm của mọi người đã truyền cảm hứng để Elizabeth mở một trang web có tên AAP (I Belong), nơi cô chia sẻ những câu chuyện phân chủng nhận được.
Một số thành viên của cộng đồng AAPI có cách tiếp cận trực tiếp hơn: Tổ chức những đội tuần tra tình nguyện khu phố, mở các lớp dạy kỹ năng tự vệ và mở cuộc vận động “can đảm báo cáo tội ác” để chính quyền nắm đúng qui mô của vấn nạn.
Chính quyền New York cam kết hỗ trợ và Tháng Tư năm ngoái quốc hội tiểu bang thành lập “quỹ chống phân biệt đối xử” $10 triệu. Cho đến nay, $3.5 triệu đã được phân phối cho 11 tổ chức cộng đồng. Tháng Năm qua, Thị trưởng thành phố cấp thêm $3 triệu “chống tội phạm thù hận”, được phân bổ cho sáu tổ chức đại diện cho các nhóm dân tộc khác nhau. NYPD cũng thành lập “Lực lượng đặc nhiệm tội ác căm thù châu Á”, tổ chức một số diễn đàn cộng đồng và tăng cường tuần tra mật tại các khu vực có dân số châu Á Đông.
Nhưng theo các nhà hoạt động quyền công dân, bất chấp những nỗ lực trên, sự thù hận chủng tộc vẫn tiềm ẩn và các vấn đề hệ thống dẫn đến các vụ tấn công vẫn chưa được giải quyết căn cơ. Một số người muốn tước quyền bảo lãnh cho các tội phạm bạo lực và kéo dài án tù cho chúng bên cạnh việc hỗ trợ nhiều hơn sức khoẻ tâm thần cho các nạn nhân. Họ cũng muốn NYPD mở rộng hơn định nghĩa về tội ác thù hận.
Theo NYPD, trừ khi có bằng chứng rõ ràng về động cơ (ví dụ, kẻ tấn công xổ ra một ngôn từ tục tĩu về chủng tộc), một vụ tấn công sẽ không được xem là tội ác thù hận và thủ phạm có thể được tuyên mức án nhẹ hơn. Trường hợp của Chin không được xem là tội ác thù hận, trong khi Vilma được công nhận và kẻ bạo hành bị hai tội danh tấn công cấp độ hai và một tội danh cố ý tấn công cấp độ một nhưng y không nhận tội.
Vilma cho biết bà rất muốn về thăm gia đình ở Philippines, nhưng quá trình hồi phục vẫn chưa xong. Hiện đã tạm đủ sức khỏe để ra ngoài đi dạo, nhưng bà chỉ đi khi có bạn bè hoặc người thân bên cạnh, và tuyệt đối tránh quay lại nơi bị tấn công. “Nỗi sợ hãi dai dẳng như không bao giờ hết. Tôi không thực sự cảm thấy thoải mái khi đi bộ bên ngoài một mình” – bà nói.
