Số người nhập cư bất hợp pháp giảm làm thay đổi lực lượng lao động tại các trang trại ở tiểu bang California. Do nguồn cung lao động thiếu, những chủ trang trại phải chuyển sang thuê các lao động thị thực ngắn hạn thời vụ (H-2A) và phải tự động hóa những gì họ có thể. Nhiều cây trồng thâm canh lao động phải chuyển sang Mexico vì không còn giải pháp nào khác!
Hai thay đổi thấy rõ nhất tại các trang trại Hoa Kỳ
Trông giống như một bức tranh nông trại có từ hàng thế kỷ qua ở California: Vài chục lao động người Mexico khom mình nhổ củ cải trên mặt đất và buộc lại thành từng bó. Đó là các công nhân nông nghiệp thời hiện đại trên mảnh đất trồng củ cải của trang trại Sabor Farms, cách sông Salinas khoảng một dặm về phía Nam. Họ đại diện cho hai sự thay đổi mang tính bước ngoặt trong cuộc cách mạng cách nông dân Mỹ sản xuất thực phẩm trên mảnh đất của mình.
Đầu tiên là thay đổi về công nghệ khi những lao động trẻ nhổ củ cải được làm việc cùng với cỗ máy chưa từng có cách nay 10 năm. Họ khom mình phía sau một nông cụ giống máy kéo nhưng được trang bị thêm công nghệ đóng gói thu nhỏ và đặt những bó củ cải lên băng chuyền trong tầm tay để chúng rửa lạnh trước khi đóng gói cho vào thùng và chuyển đến các điểm phân phối bằng xe tải đông lạnh.
Thứ hai, tinh tế hơn, nhưng không kém phần cách mạng: Không có công nhân nào ở Sabor Farms là bất hợp pháp mà tất cả đều thuộc diện H-2A. Cả hai sự thay đổi này đều được thúc đẩy bởi cùng một động lực: Sự suy giảm nguồn cung lao động nhập cư bất hợp pháp trẻ từ Mexico, lực lượng lao động chính thu hoạch nông sản ở California kể từ thập niên 1960 – theo bài viết mới đây trên New York Times (ngày 28-5-2022).
Thực tế nhân khẩu học mới đã khiến các chủ trang trại phải tranh nhau thu hút lao động từ bên ngoài bằng cách trả lương cao hơn và xin cho họ qui chế thị thực lao động tạm thời. Để giải quyết bài toán thiếu lao động, tự động hóa bắt đầu xuất hiện tại bất cứ công đoạn sản xuất nào có thể đề máy làm thay người. Thậm chí các cây trồng mới ít cần lao động hơn cũng được tính đến. Bà Vanessa Quinlan, Giám đốc nguồn nhân lực tại Sabor Farms, nói: “Ngày trước, thuê nhân công lành nghề rất dễ dàng. Ngày nay, không nhiều lắm. Khoảng 90% công nhân thu hoạch của Sabor đến từ Mexico theo thị thực tạm thời”.
Trong khi nhiều người lo lắng về số người nhập cư lậu tăng (người Mexico chiếm đa số và phần lớn làm công nhân nông nghiệp) thì số nhập lậu hiện nay lại không nhiều. Có bốn nguyên nhân: Dân số già dần của Mexico có nghĩa là lượng người còn sức lao động vào Mỹ cũng ít. Sự ổn định tương đối của Mexico sau cuộc khủng hoảng tài chính thập niên 1980 và 1990 khiến số người bị áp lực vào Mỹ kiếm sống giảm. Và cuối cùng, bong bóng nhà đất ở Mỹ xì hơi đã kéo giảm nhu cầu thuê công nhân xây dựng. Việc bảo vệ biên giới chặt chẽ hơn, đặc biệt là dưới thời chính quyền Trump cũng làm chậm thêm dòng chảy lao động.
Giải pháp H-2A
Theo hai nhà kinh tế Gordon Hanson và Craig McIntosh, làn sóng di cư từ Mexico đến Mỹ đã lên đỉnh điểm cách nay nhiều năm. Tổng số người nhập cư trái phép vào Mỹ đạt đỉnh trong năm 2007 rồi giảm nhẹ từ đó. California bị ảnh hưởng đầu tiên. Từ năm 2010 đến 2018, số người nhập cư trái phép vào California giảm khoảng 10%, chỉ còn 2.6 triệu người khiến nguồn cung lao động trẻ lương thấp làm nông và thu hoạch mùa màng cũng giảm.
Thống kê của chính quyền California cho thấy, từ năm 2010 đến năm 2020, số công nhân nhập cư làm việc tại các trang trại ở California đã giảm từ 170,000 xuống 150,000. Tính riêng số lao động nhập cư không có giấy tờ mức giảm còn nhanh hơn.
Các công nhân nhập cư H-2A không thể lấp đầy lỗ hổng lao động trang trại vì giá đắt hơn những công nhân nhập cư trái phép. Mức lương tối thiểu kể cả bù đắp “tác động bất lợi” cho H-2A ở California hiện nay là $17.51, cao hơn nhiều so với mức lương tối thiểu $15 mà nông dân phải trả cho công nhân Mỹ.
Cuộc Điều tra Công nhân Nông nghiệp Quốc gia (National Agricultural Workers Survey) gần đây nhất do Bộ Lao động thực hiện cho thấy trong hai năm 2017, 2018, người nhập cư trái phép chỉ chiếm 36% số công nhân trồng trọt được các trang trại ở California thuê, giảm từ 66% so với cuộc khảo sát cách nay 10 năm. Tuổi của lao động nhập cư cũng cao dần. Theo một cuộc khảo sát, năm 2017 và 2018, 43 là tuổi trung bình của công nhân trồng trọt được thuê làm việc tại các trang trại ở California, già hơn tám tuổi so với cuộc khảo sát từ năm 2007-2009! Tỷ lệ lao động dưới 25 tuổi chỉ còn 7% so với 25% trước đó.
Tuyệt vọng với nguồn cung lao động, các trang trại phải quay lại giải pháp mà họ đã xa lánh nhiều năm qua: Xin thị thực H-2A cho lao động nhập cư ngắn hạn vài tháng mỗi năm. Thị thực H-2A được tạo ra trong cuộc cải cách nhập cư năm 1986 và được xem là sự nhượng bộ những nông dân phàn nàn là nếu hợp pháp hóa hàng triệu người nhập cư trái phép thì họ sẽ bỏ nông nghiệp để tìm kiếm các việc làm khác tốt hơn. Nhưng các chủ nông thấy giải pháp H-2A là quá đắt. Theo quy định, họ phải cung cấp nhà ở cho công nhân H-2A, phương tiện di chuyển đến cánh đồng và cả bữa ăn.
Ngoài ra còn phải trả thêm cái gọi là “khoản lương do tác động bất lợi” (adverse effect wage rate) do Bộ Nông nghiệp tính toán. Hiện có khoảng 35,000 lao động có thị thực H-2A trên khắp California, cao gấp 14 lần so với năm 2007. Khi vào mùa thu hoạch, họ sống chen chúc trong các nhà nghỉ cấp thấp nằm rải rác tại các thị trấn nông trại của California. Một nhà lưu trú 1,200 giường dành riêng cho công nhân H-2A vừa được mở ở Salinas. Tại thị trấn King, cách đó khoảng 50 dặm về phía Nam, một nhà kho chế biến cà chua cũ được sửa chữa thành nhà ở công nhân.
Tự động hoá canh tác nông nghiệp
Các chủ trại đang tìm kiếm thiếu hụt nguồn lao động bằng giải pháp cơ giới hoá. Sabor Farms đã sử dụng máy móc để thu hoạch salad trộn trong nhiều thập niên qua. Walt Duflock, người điều hành Trung tâm Công nghệ và Đổi mới của Các nông dân phía Tây (Western Growers’ Center for Innovation and Technology) ở Salinas, nhận định: “Thực phẩm chế biến chủ yếu được tự động hóa, nơi các doanh nhân công nghệ gặp gỡ nông dân. Xu hướng đang tăng mạnh”. Táo được trồng nhiều trên giàn để dễ thu hoạch tự động. Bông cải xanh được biến đổi gen với thân dài cao hơn để có thể thu hoạch bằng máy. Việc cắt, tỉa nhánh, dây leo cũng được tự động hóa.
Tia laze được dùng làm cỏ. “Băng thực vật” có thể phân hủy sinh học được dùng bọc hạt, chất dinh dưỡng để nảy mầm trong vườn ươm không cần đất và cây non được trồng bằng những cỗ máy khổng lồ. Tại Sabor Farms, chủ trại dùng chiếc máy thu hoạch củ cải tự động lạ mắt mua từ Hà Lan. Được vận hành bởi ba công nhân, nó nhổ từng củ cải rồi “phun” vào thùng của chiếc xe tải chạy bên cạnh. Nhưng tự động hóa cũng có mặt hạn chế.
Thu hoạch sản phẩm ăn tươi không bị bầm tím hoặc dập vẫn là thách thức lớn với robot. Một cuộc khảo sát của Trung tâm Đổi mới và Công nghệ cho thấy khoảng 2/3 nông dân trồng các loại cây đặc sản như trái cây tươi, rau và các loại hạt đã đầu tư vào tự động hóa trong ba năm qua. Tuy nhiên, họ chỉ hy vọng khoảng 20% rau diếp, táo và bông cải xanh sẽ được tự động hóa thu hoạch vào năm 2025. Vì diện tích dành cho các loại cây trồng như ớt chuông, bông cải xanh và cà chua tươi đang giảm nên lượng nhập khẩu rau quả tươi và đông lạnh đã tăng gần gấp đôi trong năm năm qua, lên $31 tỷ vào năm 2021.
