Các cử tri trẻ Mỹ đang thất vọng và tức giận – như được thuật từ CNN. Nhiều người trong số họ cảm thấy hệ thống chính trị Mỹ đã tan vỡ. Các quan chức quá già nua và mất khả năng chạm vào tâm tư của người dân. Bế tắc và “rối loạn chức năng chính trị” đã trở thành “bình thường” trong xã hội Mỹ hiện nay. Hết vấn đề này đến vấn đề khác, các cuộc khủng hoảng vẫn chưa thể giải quyết hoặc không được giải quyết đến nơi đến chốn.
Thế giới cằn cỗi của những ông già bà cả
Trong một bài viết gần đây của tờ The New York Times về cơn giận dữ âm ỉ của thế hệ trẻ trước cuộc bầu cử năm 2022, một cử tri ở độ tuổi 20 sau khi nghi ngờ năng lực của Tổng thống Joe Biden và các lãnh đạo đảng Dân chủ đã hỏi: “Làm thế nào một người có thể lãnh đạo chính xác đất nước của mình nếu đầu óc của bạn vẫn còn sống trong thời kỳ cách đây 50, 60 hay 70 năm?”. Nhiều người Mỹ trẻ tuổi từng góp tay đưa cựu Tổng thống Donald Trump ra khỏi chiếc ghế tổng thống cũng bất mãn sâu sắc với Biden.
Theo một cuộc khảo sát từ The New York Times và Siena College, chỉ 1% trong thành phần dân số từ 18 đến 29 tuổi tán thành mạnh mẽ cách Biden đang điều hành đất nước. Đáng lo hơn nữa là nhóm tuổi này nói rất có thể họ sẽ không bỏ phiếu cho Biden hoặc Trump trong một cuộc đối đầu tiềm năng vào năm 2024. Không có gì lạ khi người Mỹ thường nghe câu hỏi: “Cần làm gì để giới trẻ tham gia nhiều hơn vào chính trị?”.
Đây cũng là loại câu hỏi mà các giáo sư đại học phải đối diện trước sinh viên. Rồi, các trường có cần môn giáo dục công dân không? Có cần một số loại chương trình dịch vụ quốc gia không? Những tổ chức có nên tài trợ và trao học bổng cho những người Mỹ trẻ muốn làm việc trong khu vực công không?
Những câu hỏi này rất quan trọng, nhưng cũng cần nhìn lại và phân tích kỹ lưỡng những gì hệ thống chính trị Hoa Kỳ đang đi chệch hướng. Không có gì ngạc nhiên khi nhiều người Mỹ trẻ tuổi nhìn các quan chức công quyền ở thủ đô Washington và các thủ phủ tiểu bang với thái độ thất vọng nghiêm trọng. Cảm giác này hình thành khi giới trẻ trải nghiệm cuộc khủng hoảng khí hậu ngày càng tăng, bất công chủng tộc, rạn nứt các thể chế và chuẩn mực dân chủ, bất bình đẳng giới và mất an ninh kinh tế, những vấn đề từng được những công bộc của dân thảo luận nhiều nhưng hiếm khi được giải quyết. Nhiều người trong số người trẻ đã trưởng thành trong một đất nước liên tục xảy ra các cuộc “đấu súng” ở trường.
Không giống kiểu diễn tập trú ẩn hồi thập niên 1950 để chuẩn bị cho một cuộc chiến tranh hạt nhân chưa bao giờ xảy ra, nước Mỹ đang chứng kiến tiếng trống cảnh báo dai dẳng của các vụ xả súng trong khuôn viên trường học. Các lãnh đạo chính trị không thể đổ lỗi cho những người trẻ tuổi mất niềm tin vào một hệ thống chính trị dung dưỡng cho những thảm kịch như thế.
Nhìn lại những động lực trong thập niên 1960
Kể từ Tháng Ba, 2020, giới trẻ Mỹ đã trải qua một giai đoạn quan trọng khi phải “chiến đấu” để tồn tại trong một đại dịch toàn cầu và nhiều nhà lãnh đạo đưa ra các chính sách sơ sài, mâu thuẫn, nửa vời, trong khi những định chế cốt lõi, gồm cả trường học, phải đóng cửa. Người Mỹ từng trải qua những khoảnh khắc tồi tệ như thế này trước đây.
Thật vậy, ngay cả trước thời kỳ thường được xem là “một trong những kỷ nguyên đẹp nhất của nền chính trị Hoa Kỳ”, với sự ra đời của sáng kiến Great Society (Xã hội Vĩ đại) do Tổng thống Lyndon Johnson đề xướng, mà điểm sáng là một loạt đạo luật được ban hành để giải quyết các vấn đề nghèo đói, giáo dục, an sinh xã hội và hơn thế nữa; giới trẻ Mỹ của đầu thập niên 1960 cũng thất vọng với việc Washington không có khả năng hành động trước những vấn đề lớn ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày của họ.
Trớ trêu thay, lực cản lớn để đạt đươc tiến bộ lúc đó vẫn là… chế độ lưỡng đảng như hiện nay. Các học giả như James McGregor Burns đã viết về “sự bế tắc của nền dân chủ” khi các đảng viên Dân chủ và Cộng hòa miền Nam hợp tác để ngăn chính phủ giải quyết một số vấn đề cấp bách, từ phân biệt chủng tộc, mất quyền bầu cử, chăm sóc sức khỏe không đầy đủ, trường học thiếu kinh phí và môi trường xuống cấp. Lúc đó cũng có những lời phàn nàn gay gắt về độ tuổi của các nhà lãnh đạo cấp cao tại Quốc hội giống như hôm nay.
Đây là một phần lý do để sau giai đoạn khủng hoảng niềm tin này, nhiều người trẻ tuổi xúc động khi nghe bài phát biểu nhậm chức chấn động ở tuổi 43 của Tổng thống John F.Kennedy trong đó có câu: “Ask not what your country can do for you – ask what you can do for your country”. Tuy nhiên, lời hùng biện mang tính kêu gọi hành động này cũng chỉ làm hưng phấn thôi rồi tàn dần…
Nhà báo Richard Strout nhớ lại trên tờ Christian Science Monitor: “Kennedy đã phát triển nhiều đề xuất với các cố vấn của mình, chỉ để chứng kiến các ủy ban Quốc hội vẫn rơi vào tay các chủ tịch già nua quỷ quyệt từng chứng kiến các tổng thống đến rồi đi”.
Những ông bà già kiên trì giữ ghế không nghĩ ra được dự luật nào mang tính “cách mạng”, nhưng lại rất thành thạo trong việc phủ quyết. Tuy nhiên, vẫn có một số thay đổi. Quan trọng nhất trong các cuộc bầu cử từ năm 1948 đến 1964 là làn sóng các nhà lập pháp Dân chủ trẻ hơn, những người dám đưa các vấn đề nhạy cảm ra Quốc hội như quyền công dân, để đấu tranh chống lại sự cản trở của lưỡng đảng. Johnson giành chiến thắng thuyết phục trước Thượng nghị sĩ cực hữu Cộng hoà Barry Goldwater năm 1964, và những tiếng nói mới trẻ trung trong Quốc hội đã trấn áp được các “cận vệ già” của các ủy ban, đủ để thông qua rất nhanh các đạo luật cấp tiến mà cho đến hôm nay vẫn là một phần của cấu trúc xã hội Mỹ.
“Quốc hội mới trẻ hơn Quốc hội cũ!” – một bài viết vào Tháng Một 1965 trên tờ The Washington Post nêu. Độ tuổi trung bình của các nhà lập pháp giảm từ 52.7 xuống 51.9, trong khi độ tuổi trung bình của các chủ tịch ủy ban là 66 tại Thượng viện và 65 tại Hạ viện (cần biết, độ tuổi trung bình của Quốc hội thứ 117 hiện nay là 59.5 và Thượng viện hiện nay cũng… già nhất trong lịch sử Hoa Kỳ! Một bước lùi đáng kể).
Được thúc đẩy bởi những gương mặt mới trẻ trung này, Quốc hội thứ 89 đã làm việc với tốc độ đáng nể: Năm 1965 thông qua được các Đạo luật: Luật về Quyền Bầu cử để bảo vệ quyền bầu cử; Luật Sửa đổi An sinh Xã hội, Luật Medicare và Medicaid; Luật Giáo dục Tiểu học, Trung học và Luật Giáo dục Đại học (cả hai đạo luật này đều giúp đưa ngân sách liên bang vào giáo dục); Luật Chất lượng Nước và nhiều hơn nữa.
Tiếng nói thế hệ trẻ đương đại vẫn mạnh mẽ nhưng…
Nhưng những đột phá lập pháp này vẫn chưa thỏa mãn giới trẻ Mỹ và họ muốn nhiều hơn nữa. Các phong trào xã hội thập niên 1960 chiếm ưu thế cảnh quan chính trị Mỹ, nhờ nói lên tiếng nói của những người trẻ đòi hỏi có các chính sách mới về quyền công dân, công bằng kinh tế và giải phóng xã hội, văn hóa. Nhưng cuộc chiến thảm khốc của Johnson ở Việt Nam đã kéo chậm lại tiến độ mà đảng Dân chủ “thay máu” đang thực hiện cho đất nước; để rồi vụ bê bối nghe lén Watergate của Tổng thống Cộng hoà Richard Nixon chứng minh nỗi sợ hãi tồi tệ nhất của giới trẻ về lạm dụng quyền lực của giới cầm quyền là đúng.
Nhưng bất chấp những bất mãn dai dẳng về Watergate và cuộc chiến tàn khốc ở Đông Nam Á, một điều quan trọng mà người Mỹ cần nhớ là vào năm 1964 và 1965, những người Mỹ trẻ tuổi đã từng giúp đưa những khuôn mặt mới, trẻ trung đến Washington để giải quyết một số vấn đề chính trị và chính sách bị bế tắc trong hơn một thập niên. Những đạo luật cấp tiến mới thông qua đã tiếp thêm năng lượng cho mọi người và cho thấy áp lực xã hội và chính trị của cử tri có thể tạo ra sự khác biệt như thế nào.
Và mặc dù các cuộc biểu tình của sinh viên không thể chấm dứt vũng lầy ở Việt Nam trước năm 1973, các nhà hoạt động trẻ đã tạo ra mô hình đối thoại quốc gia và giành được sự ủng hộ cho phong trào phản chiến, đồng thời một lần nữa chứng minh sự tham gia của giới trẻ có ý nghĩa quan trọng. Họ đã thuyết phục các chính trị gia, gồm cả Thượng nghị sĩ Eugene McCarthy, đáp ứng các mối quan tâm của họ. Kết quả rất khả quan, từ năm 1971, độ tuổi bỏ phiếu được giảm từ 21 xuống 18.
Thượng nghị sĩ Ted Kennedy, một trong những động lực chính của sự thay đổi này, nói: “Đối với tôi, đây là nguyên tắc duy nhất và quan trọng nhất mà chúng ta có thể theo đuổi với tư cách là một quốc gia nếu chúng ta thành công trong việc đưa thanh niên tham gia đầy đủ và lâu dài vào thể chế chính phủ dân chủ của Hoa Kỳ”.
Năm 2022, nước Mỹ cũng cần một “khoảnh khắc lịch sử” khác như vậy. Vào lúc cao điểm của đại dịch, cả nước chứng kiến làn sóng mạnh mẽ những người trẻ biểu tình trên đường phố để phản đối vụ sát hại dã man George Floyd. Nhưng gánh nặng tạo ra sự thay đổi không nên dành riêng giới trẻ dấn thân mà phải đặt lên vai các nhà lãnh đạo chính trị. Họ nên bắt đầu lắng nghe, phản hồi và đối thoại với một thế hệ cử tri mới, những người cảm thấy chính hệ thống chính trị đã dẫn đến sự thất bại của họ.
