Trên Telegram và các nền tảng mạng xã hội độc lập khác, những vết nứt trong các bản tin chính thức của Nga về cuộc xâm lược Ukraine đang được phô bày. Nhạy cảm với “sự thật” nhất chính là giới trẻ.
Trong khi quân đội của Tổng thống Nga Vladimir Putin bao vây Kyiv, bộ máy tuyên truyền của ông ta ở quê nhà cũng tiến hành một cuộc chiến bất khả thi để che giấu, bóp méo thông tin và biện minh cho cuộc xâm lược Ukraine. Dù nổi tiếng là “nhà chiến lược truyền thông bậc thầy”, Putin và chính phủ của ông ta đang thất bại nhanh đến bất ngờ trong cuộc chiến tuyên truyền.
Lãnh đạo Nga rất thích tuyên truyền cho những câu chuyện lịch sử diễn giải theo cách của mình trên báo đài nhà nước. Ngày nay, các kênh truyền hình xã hội và truyền hình của nhà nước Nga cũng làm việc cật lực để lan truyền những câu chuyện “không bị thách thức bởi kiểm chứng độc lập” để chống lại những “thông tin sai lệch”. Trên các chương trình chính trị phổ biến phát sóng suốt ngày đêm (và trên các kênh Telegram của các tổ chức tin tức nhà nước Nga như RIA Novosti), người Nga đang bị “bỏ bom” bởi những câu chuyện “cổ tích” về “sứ mệnh chống đế quốc” của đất nước mình.
Người dẫn chương trình truyền hình tự hào về ưu thế hạt nhân của Nga so với NATO. Bài phát biểu trước cuộc xâm lược của Putin được phát ra rả trên các kênh nhà nước, gần như tách rời khỏi thực tế lịch sử, dàn dựng, bóp méo và rất “kỳ quái” dưới mắt các học giả phương Tây. Chúng được phát đi phát lại liên tục theo kiểu “lời nói dối được lặp lại nhiều lần sẽ trở thành… sự thật!”. “Tấn công tuyên truyền kiểu này là đơn điệu với vô số các tham chiếu về cái gọi là “chiến dịch quân sự đặc biệt”, một thuật ngữ mới trong tiếng Nga cũng như tiếng nước ngoài để chỉ một hành động xâm lược.
Khi ám khí chiến tranh lan tràn, từ “chiến tranh” lại không bao giờ được nói đến trên truyền thông nhà nước mà lái thành “Cuộc xung đột giữa phương Tây âm mưu áp bức chống Nga, giữa bọn phát xít và những người dân vô tội Ukraine”. Những người Nga lớn tuổi, chủ yếu lấy tin tức từ truyền hình và các mạng xã hội do chính phủ kiểm soát như VK, ủng hộ chiến tranh một cách vô điều kiện. VK có đến 97 triệu người dùng (theo công bố của họ), bị kiểm soát bởi tay chân Putin từ năm 2014. Nhập cụm từ “# нетвойне” (không tham gia chiến tranh, một khẩu hiệu được hơn 430,000 lượt đồng tình trên Instagram) vào hộp tìm kiếm của VK chỉ có 1,700 kết quả hiển thị.
Nếu nhìn ra ngoài biên giới truyền thông nhà nước và thân Putin, người dân Nga sẽ thấy các “vết nứt tuyên truyền” xuất hiện ngày càng nhiều. Thăm dò mới nhất cho thấy chỉ có 47% người trẻ Nga ủng hộ chiến tranh. Trên các nền tảng xã hội độc lập hoặc thuộc sở hữu nước ngoài như Instagram và dịch vụ nhắn tin Telegram, giới trẻ còn bày tỏ sự ủng hộ đối với Ukraine và tìm đọc các ý kiến chống chính phủ. Telegram, cho phép ẩn danh hoàn toàn và cung cấp mã hóa mạnh mẽ, đã được chứng minh là “không thể chặn được”. Trong những năm gần đây, nó ngày càng được sử dụng như một nơi để tổ chức các cuộc biểu tình chống chính phủ ở nhiều quốc gia.
Từ ngày Nga xâm lược Ukraine đã có rất nhiều kênh Telegram tiếng Nga được mở. Có kênh số người đăng ký đến hàng triệu, giúp người dân dễ dàng tiếp cận với các nguồn thông tin đa chiều. Có kênh phát những video đồ họa mô tả các cuộc tấn công tàn ác của lính Nga vào Ukraine và thương vong thường dân đã thu hút hàng trăm ngàn lượt xem. Video Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky phát biểu trực tiếp với người dân Nga cũng được lan truyền rộng rãi trên các kênh đối lập như Nexta TV. Trong khi đó, trên Instagram, nhiều người nổi tiếng nói tiếng Nga ở cả hai bên biên giới đã lên tiếng phản đối chiến tranh.
Nếu Putin bắt Ukraine phải khuất phục bằng cách san bằng các thành phố và giết hết dân chúng bằng những quả bom nhiệt áp, bom chùm và dàn tên lửa phóng bừa bãi, như quân đội Nga từng làm ở Aleppo, Syria để chiến thắng ngay lập tức, thì nó sẽ trở thành “một thảm họa tuyên truyền”. Thương vong dân thường sẽ rất lớn.
Không như Syria, nơi người Nga và các nạn nhân có rất ít điểm chung, người Ukraine và người Nga chia sẻ ngôn ngữ, gia đình, lịch sử và văn hóa. Vài ngày qua, dự báo về một cuộc tấn công tàn sát để thắng nhanh được truyền qua Instagram và Telegram vào Nga đã tác động rất lớn lên tâm tư người dân. Nhưng nếu chiến tranh kéo dài và các lực lượng Ukraine tiếp tục phản công lực lượng chiếm đóng, làm tăng số thương vong và các lệnh trừng phạt bắt đầu phát huy hiệu quả, chính phủ Putin sẽ phải làm nhiều hơn nữa để kiểm soát thông tin.
