Chỉ gần một thập niên trước, tiền của Trung Quốc (TQ) đổ vào thế giới phương Tây với tốc độ đáng nể. Các nhà đầu tư TQ xúc tiến những thương vụ bom tấn và tranh giành những tài sản có khả năng sinh lời như tranh… chiến lợi phẩm; từ các biệt thự sang trọng, khách sạn năm sao ở New York đến một công ty hóa chất của Thụy Sĩ và một gã khổng lồ chuyên sản xuất người máy của Đức. Nhưng thời kỳ “tiền tươi” đó đã qua rồi.
Dấu hiệu của căng thẳng địa-chính trị và giảm toàn cầu hóa
Đầu tư của TQ đang rút khỏi phương Tây khi sự thù địch giữa nền kinh tế lớn thứ hai thế giới này và phương Tây ngày càng tăng. Thay vào đó, các công ty TQ chuyển sang đổ tiền nhiều hơn vào các nhà máy ở Đông Nam Á, các dự án khai thác mỏ và năng lượng ở châu Á, Trung Đông, Nam Mỹ.
Theo ước tính sơ bộ về các khoản đầu tư mới của TQ do Viện Doanh nghiệp Mỹ (American Enterprise Institute-AEI, một tổ chức tư vấn), quốc gia nhận đầu tư lớn nhất của TQ từ đầu năm đến nay là Indonesia, nơi có trữ lượng niken lớn (thành phần quan trọng trong nhiều loại pin được sử dụng để cung cấp năng lượng cho xe hơi điện-EV). Sự chuyển hướng dòng đầu tư cho thấy cách TQ “trả đũa” mối quan hệ xấu đi với phương Tây do Hoa Kỳ lãnh đạo, đồng thời tăng cường liên kết thương mại và đầu tư với các khu vực khác trên thế giới với ý đồ nắm chuỗi cung ứng quan trọng của nền kinh tế toàn cầu để sẵn sàng cho “đứt gẫy” khi cần.
Việc tiền TQ tháo chạy khỏi phương Tây có thể dẫn đến việc tạo ra ít việc làm hơn ở một số quốc gia, đồng thời làm giảm nguồn vốn mà các doanh nhân khởi nghiệp ở những trung tâm công nghệ như Silicon Valley có thể tìm đến. Không chỉ chuyển địa chỉ đầu tư, mà TQ suy yếu về kinh tế cũng tước đi một động lực tăng trưởng của thế giới. Nói rộng hơn, đây là dấu hiệu của một thế giới bị suy giảm quy mô toàn cầu hoá trong khi căng thẳng địa chính trị đe dọa nguy cơ đối đầu.
Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của TQ đến phần còn lại của thế giới đã giảm 18% so với 2022 và giảm 25% so với đỉnh cao 2016 mà nguyên nhân là do hoạt động mua bán và sáp nhập ở nước ngoài của TQ giảm mạnh và Bắc Kinh thắt chặt luật đầu tư để hạn chế dòng vốn “chảy máu” qua một số biện pháp mới ban hành gần đây.
Bất chấp việc Bắc Kinh nới lỏng các hạn chế do đại dịch Covid-19 từ năm ngoái, TQ khó có thể quay trở lại thời kỳ hoàng kim với các thương vụ lớn ở nước ngoài, mà nguyên nhân là do căng thẳng địa-chính trị gia tăng với Mỹ và các đồng minh của Mỹ khiến nhiều khoản đầu tư của TQ bị ngăn chăn vì lý do an ninh quốc gia, đặc biệt là trong lĩnh vực mạng viễn thông.
Ở TQ, đồng nội tệ đang yếu đi, khu vực tư nhân gặp khó khăn và việc Bắc Kinh tập trung hơn vào củng cố kinh tế trong nước theo hướng tăng cường khả năng tự cung tự cấp đã làm giảm dòng vốn đầu tư ra nước ngoài. Louis Kuijs, nhà kinh tế trưởng về châu Á-Thái Bình Dương tại S&P Global Ratings, nhận định: “Nói chung, khả năng TQ chuyển hướng đầu tư sang các nền kinh tế lớn đang bị thu hẹp. Từ ba đến năm năm tới, dòng vốn đầu tư ra nước ngoài của TQ sẽ không tăng đáng kể”.
Wall Street Journal cho biết, tập đoàn sản xuất xe hơi TQ BYD vừa công bố kế hoạch đầu tư hơn $600 triệu vào một số nhà máy ở Brazil. Theo một số nhà kinh tế, việc TQ giảm đầu tư vào các nền kinh tế phương Tây có một số mặt tích cực. Ví dụ, không còn hành vi đầu cơ làm tăng giá bất động sản, như đã xảy ra ở Canada, Hoa Kỳ và Úc trước đại dịch. Jim Costello, nhà kinh tế trưởng tại công ty nghiên cứu bất động sản MSCI Real Assets giải thích:
“Khi người TQ mua nhà đất, họ đã thao túng thị trường, dẫn giắt trò chơi theo cách của họ, tạo khan hiếm giả tạo và đầy giá lên cao”.
Các nhà đầu tư TQ từng châm ngòi cho cơn sốt đầu cơ tại các thị trường như New York City vào giữa thập niên trước. Năm 2015, công ty bảo hiểm Anbang đã mua khách sạn Waldorf Astoria với giá $1.95 tỷ, và đây là giá mua cao nhất cho một khách sạn ở Hoa Kỳ. Anbang đã được chính phủ TQ tiếp quản vào năm 2018 trước khi người sáng lập bị kết án 18 năm tù vì tội gian lận tài chính và lạm quyền. Kế hoạch chuyển đổi Waldorf Astoria thành căn hộ cao cấp vẫn chưa được hoàn thành.
Chuyển địa chỉ
Nói chung, đầu tư trực tiếp ra nước ngoài gần đây yếu hơn trên toàn thế giới, không chỉ từ TQ. Tất cả các quốc gia, gồm cả Hoa Kỳ, đầu tư ra nước ngoài đã giảm 14% vào năm 2022 so với năm 2021. Lạm phát, lo ngại suy thoái kinh tế và bất ổn thị trường tài chính đã khiến hoạt động đầu tư nước ngoài bị đình trệ (dữ liệu từ Hội nghị Liên Hợp Quốc về Thương mại và Phát triển-United Nations Conference on Trade and Development).
Nhưng sự suy giảm đầu của TQ mạnh mẽ hơn và kéo dài hơn, đặc biệt là tại các nước phát triển khi TQ muốn tách rời khỏi kinh tế phương Tây. Dữ liệu của Liên Hợp Quốc cho thấy, năm 2022 đầu tư ra nước ngoài của TQ đã giảm xuống còn khoảng $147 tỷ, giảm 18% so với một năm trước đó (đạt đỉnh $196 tỷ vào năm 2016). Trước năm 2016, Bắc Kinh tích cực khuyến khích các công ty TQ đầu tư ra nước ngoài để giúp chính phủ mở rộng ảnh hưởng kinh tế. Các tập đoàn như HNA và Dalian Wanda rót tiền vào các ngân hàng toàn cầu, chuỗi khách sạn và rạp chiếu phim hàng đống tiền.
Chiến dịch mua lại này được so sánh với hoạt động mua cấp tập của các công ty Nhật Bản ở Mỹ vào thập niên 1980, từ nhà máy thép, khách sạn nổi tiếng đến hãng phim. Tuy nhiên, đến năm 2016, những lo ngại về “chảy máu vốn” và căng thẳng tài chính tại các tập đoàn TQ đã buộc Bắc Kinh phải thắt chặt kiểm soát vốn và tăng cường giám sát hoạt động đầu tư nước ngoài của các công ty. Gần đây hơn, cái nhìn về hoạt đông “mua mão” của TQ càng tiêu cực hơn khi quan hệ của TQ với phương Tây do xấu đi. Washington và các đồng minh đã đối đầu với Bắc Kinh về nhiều vấn đề, từ an ninh quốc gia, thương mại không công bằng và Đài Loan.
Ngoài ra, TQ đang suy nghĩ lại về Sáng kiến Vành đai và Con đường (Belt and Road Initiative) mà trọng tâm là xây dựng cơ sở hạ tầng đường sá, cảnh biển tại các nước đang phát triển. Chính phủ TQ muốn những chủ nợ TQ thận trọng hơn với các dự án mới sau khi các khoản vay hàng tỷ đôla không phát huy hiệu quả.
Năm 2016, các công ty và tổ chức nhà nước TQ đã thực hiện 120 khoản đầu tư vào G-7 (Nhóm 7 nền kinh tế tiên tiến), 63 trong số đó vào Hoa Kỳ. Trong số thương vụ đầu tư có việc một nhóm công ty TQ mua công ty sản xuất máy tính-máy in Lexmark của Mỹ và công ty Midea của TQ mua công ty sản xuất robot Kuka của Đức. Tuy nhiên năm 2022, chỉ có 13 đầu tư của TQ vào các nước G-7. Năm 2016, $84 tỷ được các công ty TQ đầu tư vào G-7, chiếm khoảng một nửa tổng đầu tư ra nước ngoài nhưng đến năm 2022, G-7 chỉ còn nhận được tổng cộng $7.4 tỷ, tương đương 18% đầu tư ra nước ngoài của TQ trong năm đó.
Theo một báo cáo của công ty nghiên cứu Rhodium Group có trụ sở tại New York và Viện Nghiên cứu TQ Mercator, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Berlin, năm 2022, đầu tư trực tiếp nước ngoài của TQ vào châu Âu cũng đạt mức thấp nhất trong một thập niên, tương đương $8.8 tỷ. Ngành công nghiệp EV là điểm sáng hiếm hoi thu hút đầu tư của TQ vào phương Tây, dù quy mô không đủ lớn để bù đắp cho các giao dịch bị thu hẹp ở những nơi khác.
Các công ty và tổ chức nhà nước TQ hiện tập trung đầu tư vào châu Á, Nam Mỹ và Trung Đông; năm ngoái, đạt tổng cộng $24,5 tỷ, tăng 13% so với 2021, trong đó lớn nhất là $1.9 tỷ của gã khổng lồ dầu khí nhà nước TQ CNOOC đầu tư vào Brazil và đầu tư của hai tập đoàn sản xuất xe hơi Great Wall Motor và BYD vào Thái Lan. Tổng quát, trong nửa đầu năm nay, đầu tư nước ngoài của các công ty TQ đạt tổng cộng 29.5 tỷ (theo ước tính sơ bộ của AEI), chỉ tăng khiêm tốn dù đại dịch không còn.
