Nếu đúng như thông tin trên báo chí Nga thì Putin đang muốn đổi vận động viên Mỹ Brittney Griner lấy Viktor Bout (biệt danh “Merchant of Death”), kẻ đang ngồi tù vì buôn bán vũ khí bất hợp pháp.
Lần đầu tiên kể từ khi ngôi sao bóng rổ Brittney Griner bị bắt cách nay gần ba tháng, Nga dường như đã công khai đề nghị cái giá phải trả cho sự tự do của cô, bằng cách trao đổi tù nhân, và tù nhân mà Nga cần đổi có thể là Viktor Bout. Bout là người cung cấp vũ khí khét tiếng cho các cuộc nội chiến đẫm máu ở châu Phi và Trung Đông. Hắn bị bắt trong một chiến dịch đặc biệt ở Thái Lan vào năm 2008, bị dẫn độ sang Mỹ và bị kết án 25 năm tù vì tội “âm mưu giết công dân Mỹ, vận chuyển tên lửa phòng không và cung cấp vũ khí cho một tổ chức khủng bố”. Sau khi Bout bị bắt, Mỹ cáo buộc “kẻ bảo trợ” Nga của hắn đã cố ngăn việc dẫn độ y từ Thái Lan sang Mỹ bằng cách hối lộ các nhân chứng quan trọng để họ phản cung và khai man.
Kể từ khi bị kết án năm 2012, Bout luôn nằm đầu danh sách mà Nga muốn trao đổi tù nhân với Mỹ. Nhưng đến nay kế hoạch giải thoát cho “kẻ buôn thần chết” vẫn chưa trở thành hiện thực. Mới đây, ngày 11 Tháng Năm, Đại sứ Mỹ tại Nga John Sullivan đã đến Bộ Ngoại giao Nga ở Moscow, nhưng Bộ Ngoại giao Mỹ không tiết lộ những gì hai bên đã thảo luận. Người phát ngôn của Bộ Ngoại giao Mỹ cũng từ chối bình luận khi được hỏi liệu cuộc đàm phán về việc trả tự do cho Griner có được tiến hành không và liệu Nga có gợi ý trao đổi với Bout hay không.
Trong khi một bản tin trên truyền thông nhà nước Nga dẫn lời một nguồn tin giấu tên nói “một cuộc trao đổi Griner lấy Bout là có thể xảy ra”, các chuyên gia ngoại giao Nga vẫn úp mở, không bác bỏ cũng không xác nhận. Nhưng William Pomeranz, giáo sư về luật Nga và quyền giám đốc Viện Kennan, xem các bản tin nên xem là tín hiệu cho thấy Nga thực sự muốn thực hiện cuộc trao đổi tù nhân dù chưa gửi tín hiệu chính thức cho Mỹ.
Griner phải ngồi sau song sắt kể từ ngày 17 Tháng Hai lúc cô vừa đáp xuống sân bay Moscow trước ngày quân Nga tràn vào Ukraine. Theo hải quan Nga, họ đã tìm thấy hộp vape chứa dầu băm (hashish oil) trong hành lý của Griner. Bị truy tố vì tội vận chuyển ma túy quy mô lớn, Garner có thể toà án Nga kết án 10 năm tù nếu xét có tội. Griner đã xuất hiện tại một phiên chất vấn ở phòng xử án bên ngoài Moscow vào ngày 13 Tháng Năm và bị gia hạn thời gian tạm giam thêm một tháng trước khi ra toà. Các bức ảnh được chụp tại buổi chất vấn cho thấy Griner rời phòng xử án với tay bị còng, đầu che kín bởi mũ trùm đầu của một chiếc áo len màu cam và mặc chiếc quần dài đặc trưng.
Tháng trước, Mỹ và Nga đã hoàn tất việc trao đổi tù nhân dù quan hệ giữa hai nước đang xấu đi vì cuộc chiến Ukraine. Trevor Reed, cựu Thủy quân lục chiến mà Mỹ cho rằng bị Nga giam giữ sai trái trong gần ba năm, đã trở về nhà. Đổi lại, Konstantin Yaroshenko, một phi công Nga bị kết tội buôn bán ma túy cũng về nước. Hiện còn ít nhất hai công dân Mỹ bị Mỹ xem là Nga đang giam giữ tuỳ tiện: Griner và Paul Whelan, một cựu Thủy quân lục chiến bị kết án 16 năm về tội làm gián điệp. Vụ việc của họ thuộc quyền giải quyết của Văn phòng Đặc phái viên của Tổng thống về Các vấn đề Con tin (Special Presidential Envoy for Hostage Affairs), nơi chuyên đàm phán thả các con tin người Mỹ và những người bị cho là phải ngồi tù vô cớ ở nước ngoài.
Viktor Bout là tù nhân nổi tiếng hơn nhiều so với Yaroshenko, người từng là “nguyên mẫu” của nhân vật do Nicolas Cage đóng trong bộ phim “Lord of War” năm 2005. Cựu quan chức cấp cao nhất Ngũ Giác Đài Evelyn Farkas hy vọng chính quyền Biden sẽ xem xét kỹ tất cả các lựa chọn để đưa Griner và Whelan về nhà, nhưng bà cũng cảnh báo mặt trái của việc trao đổi tù nhân, đặc biệt là khi không tương xứng. Farkas, hiện là Giám đốc điều hành của Viện McCain, giải thích: “Đây là tình huống mà chúng ta muốn tránh, bởi vì người Nga sẽ tiếp tục bắt người Mỹ vô tội làm mồi trao đổi nếu chúng ta cứ đồng ý với những đề nghị của họ!”.
________
