Cách nay nửa thế kỷ, tức 50 năm, ngày 11 Tháng Mười Một, 1975, nước Úc chứng kiến một trong những khoảnh khắc chính trị căng thẳng nhất lịch sử: Thủ tướng Gough Whitlam bị bãi nhiệm, và người dân Úc trên toàn quốc ngồi trước màn hình truyền hình, không biết khóc hay cười trước diễn biến như phim trinh thám.
Nhưng may mắn thay, giữa khung cảnh hỗn loạn, một “anh hùng không áo giáp” xuất hiện, Norman Gunston, nhân vật châm biếm của diễn viên hài Garry McDonald.
Nếu bạn là độc giả Mỹ, hãy hình dung thế này: Úc là một nền dân chủ nghị viện kiểu Anh. Thủ tướng giống như “tổng thống” thực tế – người điều hành chính phủ – nhưng quyền lực của ông phụ thuộc vào việc kiểm soát đa số trong Quốc hội.
Toàn quyền, đại diện của Nữ hoàng Anh, có quyền sa thải thủ tướng trong những tình huống cực kỳ hiếm, như kiểu… “tổng thống giám sát hiến pháp” mà Mỹ không có.
Vào thời điểm đó, chính phủ thiểu số của Whitlam không thể thông qua ngân sách vì phe đối lập dùng mọi thủ đoạn chặn lại.
Sir John Kerr, Toàn quyền Úc, quyết định sa thải Whitlam và bổ nhiệm lãnh đạo Đảng Tự do Malcolm Fraser làm thủ tướng tạm quyền. Đối với người dân Úc, đó là cú sốc lớn – giống như nếu Quốc hội Mỹ và Tòa Bạch Ốc rơi vào bế tắc, rồi một quan chức giám sát bất ngờ “truất phế” tổng thống.
Trên bậc thang Quốc hội Liên bang, Whitlam đứng giữa đám đông ủng hộ Đảng Lao động, giải thích lý do ông bị sa thải. Không khí nặng nề, căng thẳng và có phần… u ám.
Hàng triệu người dân theo dõi trên truyền hình, vừa phẫn nộ vừa bối rối. Và rồi – như thể vũ trụ cần một chút hài hước – Norman Gunston xuất hiện.
Gunston không phải là chính trị gia, không phải là nhà báo nghiêm túc, mà là một diễn viên hài với micro trong tay, chuyên tạo ra những khoảnh khắc khiến người khác vừa khóc vừa cười. Ông ta chen vào giữa các chính trị gia và người ủng hộ, hỏi một cách nghiêm túc nửa đùa: “Chuyện này là xúc phạm Hiến pháp hay chỉ là may mắn cho ông Fraser?”
Gunston còn đưa micro vào mặt Whitlam và các bộ trưởng khác, khiến họ không biết nên phản ứng thế nào.
Bob Hawke – lãnh đạo quyền lực trong công đoàn, sau này là thủ tướng – nói thẳng: “Chuyện này nghiêm trọng quá để đùa.”
Còn Bill Hayden, cựu bộ trưởng, chỉ biết nhìn Gunston với ánh mắt vừa bối rối vừa… muốn bật cười.
Trong khi Whitlam đang mất quyền lực, Gunston trở thành người hùng giải trí. Khoảnh khắc ông xuất hiện khiến sự kiện từng được gọi là “The Dismissal” bớt nặng nề, và chứng minh rằng trong chính trị Úc, đôi khi một chiếc micro còn quyền lực hơn cả nghị viện.
Về lịch sử, Whitlam là thủ tướng cải cách: giáo dục đại học miễn phí, y tế mở rộng, quan hệ gần gũi với Châu Á, nhưng cách vận hành chính phủ thiểu số khiến ông thất bại trong việc thông qua ngân sách.
Malcolm Fraser, thủ tướng tạm quyền, và liên minh Tự do – Quốc gia giữ quyền đến 1983. Nhưng dư âm của “đảo chánh” vẫn kéo dài trong dư luận và quan hệ Úc – Anh.
Gunston, dù là nhân vật hư cấu, chứng minh sức mạnh của châm biếm kiểu Úc. Trong bối cảnh căng thẳng, khi mọi người căng thẳng theo từng chữ phát biểu của Whitlam, một diễn viên hài đứng giữa, “phá bĩnh” mọi thứ, lại khiến cả nước vừa tức vừa buồn cười. Nó giống như một cảnh phim: chính trị căng thẳng đến mức bạn muốn khóc, và rồi một kẻ điên rồ xuất hiện để nhắc bạn rằng… đôi khi chỉ cần cười là mọi rắc rối xong hết.
Độc giả Mỹ có thể khó hình dung. Ở Mỹ, tổng thống không thể bị “truất phế” chỉ vì bế tắc ngân sách – phải qua Quốc hội và Tòa án.
Ở Úc, hiến pháp kiểu Anh cho phép Toàn quyền can thiệp trong tình huống cực đoan.
Và trong khoảnh khắc đó, Norman Gunston xuất hiện như một “vị cứu tinh hài hước,” làm dịu nỗi phẫn nộ của người dân và ghi dấu ấn trong lịch sử chính trị bằng… micro và sự bỡn cợt.
Ngày 11/11/1975 là minh chứng rõ ràng rằng trong chính trị, quyền lực không chỉ là luật pháp hay phiếu bầu, mà còn là cách bạn sử dụng sự hài hước để làm sáng lên những khoảnh khắc u ám. Norman Gunston, với hành động tưởng chừng nhỏ bé nhưng đầy chất giải trí, đã biến một trong những ngày căng thẳng nhất lịch sử Úc thành một câu chuyện khó quên.
Và cũng nhờ ông, người dân Úc, từ Canberra tới Melbourne, từ Sydney tới Perth, nhớ rằng trong thế giới chính trị nghiêm trọng, một chiếc micro, một gương mặt hài hước, đôi khi còn quyền lực hơn cả Quốc Hội.
