Bà Olena Zelenska, Đệ nhất phu nhân Ukraine, thường đi ngủ muộn vào thời điểm trước cuộc xâm lược của Nga. Hai đứa con của bà đã ngủ từ lâu trong khu vực có Dinh tổng thống ở phía Nam Kyiv, một biệt thự rộng lớn bằng đá vàng mà gia đình luôn cho rằng hơi quá phô trương. Họ đã chuyển đến đó vào năm 2020 vì khu dinh thự xây tường rào kiên cố có một tòa nhà “gia đình”, nơi an ninh được bảo đảm.
__________
Những điều chưa kể về Đệ nhất phu nhân Olena Zelenska
__________
Một đêm không thể nào quên
Trong nhiều ngày sau khi Nga xâm lược, Đệ nhất phu nhân cảm thấy các vệ sỹ luôn ở trong tình trạng căng thẳng. Bà nói: “Chiến tranh có thể cảm nhận ở khắp mọi nơi, lơ lửng cả trong không khí!”. Chính phủ Kyiv đã kêu gọi dân thường không hoảng sợ, nhưng không dễ chút nào khi người Nga tập trung lực lượng bao vây Ukraine ở phía Bắc, Đông và Nam. Các blog tràn ngập lời khuyên dành cho cư dân nào muốn đi lánh nạn. Các chương trình tin tức hướng dẫn những thứ cần mang theo khi có lệnh di tản.
Vào đêm trước cuộc xâm lược, Olena cũng chuẩn bị một chiếc vali cho gia đình nhưng bà chưa bao giờ sử dụng nó. Chồng bà, Tổng thống Volodymyr Zelensky, cũng thế. Ông xem các báo cáo tình báo về ảnh vệ tinh, việc điện thoại bị chặn và lưu lượng cấp tập tín hiệu radio cho thấy rõ ràng người Nga đã sẵn sàng tấn công. Nhưng ông không tin Putin manh động nên không thúc vợ sẵn sàng những thứ cần thiết. Khi gia đình đi ngủ vào ngày 23 Tháng Hai, Đệ nhất phu nhân không thể ngờ đây là lần cuối cùng họ ngủ cạnh nhau trong nhiều tháng.
Cuộc tấn công của Nga bắt đầu trước bình minh ngày hôm sau, và nó cũng làm phân tán gia đình Tổng thống Ukraine như nhiều gia đình Ukraine khác. Zelensky ở lại nơi làm việc ở trung tâm Kyiv để lãnh đạo đất nước, trong khi vợ cùng hai đứa con đi lánh nạn. Các dự án của Olena nhằm cải thiện giáo dục và chăm sóc sức khỏe phải tạm dừng, cũng như việc biên kịch. Được bảo vệ nghiêm nhặt, bà hiếm khi biết chắc nơi mình sẽ ngủ vào ban đêm. Nhưng 10 tuần sau cuộc xâm lược, Zelenska bất ngờ xuất hiện từ nơi ẩn náu, và kể từ đó bà đã cất tiếng nói như một thủ lĩnh thời chiến theo cách của bà.
Trong khi chồng tập trung việc huy động vũ khí và viện trợ từ phương Tây, Đệ nhất phu nhân dồn hết tâm sức giúp đất nước đối phó với những tổn thương tập thể và cá nhân. Vào Tháng Năm, bà đề xuất một chương trình chính phủ hỗ trợ sức khoẻ tâm thần cho mọi người dân bằng cách đào tạo các chuyên gia tư vấn chấn thương, thiết lập đường dây nóng về sức khỏe tâm thần và liên lạc với các chuyên viên nước ngoài để hỗ trợ lâm sàng.
Chương trình khởi động tốt. Số người bị chấn thương tâm thần là quá lớn. Bộ Y tế Ukraine ước tính có 15 triệu người (gần một phần ba dân số) cần được chăm sóc sức khỏe tâm thần. Khoảng tám triệu người mất nơi ăn chốn ở vì chiến tranh, phần lớn là phụ nữ và trẻ em. Số binh lính tăng gần gấp ba kể từ khi bắt đầu cuộc chiến vệ quốc, với hơn 700,000 người, và nhiều người trong số họ có thể bị chấn thương khi chiến đấu.
Gia đình chia tay
Ngày 20 Tháng Sáu, Olena nói với tạp chí TIME trong cuộc phỏng vấn tại Dinh Tổng thống: “Sẽ là hậu quả to lớn đối với đất nước chúng tôi sau chiến tranh nếu cứ để những chấn thương tâm thần không được điều trị đến nơi đến chốn”. Trước mắt, các lực lượng vũ trang cần giúp kiểm tra các dấu hiệu chấn thương tâm thần của binh lính. Thuyết phục người dân hãy tìm kiếm sự chăm sóc nếu thấy có dấu hiệu tâm thần bất thường cũng là một thách thức. Khi Olena, 44 tuổi, nói về những nỗ lực của mình trong lĩnh vực này, bà thường mượn cụm từ tiếng Anh “mental health” (sức khỏe tâm thần) vì triệu chứng y tế này khó diễn tả bằng tiếng Ukraine.
Cuộc chiến đến với Olena trước bình minh ngày 24 Tháng Hai, khi những tiếng nổ ầm ầm làm bà thức giấc, bước xuống giường và thấy chồng ở phòng bên cạnh trong trang phục làm việc. Bà nhớ lại: “Trông anh ấy giống như dây đàn đang căng, căng đến mức có thể đứt bất cứ lúc nào. Nhưng không hề có sự sợ hãi hay bối rối mà anh ấy rất tập trung”. Họ chỉ trò chuyện vài câu. “Zelensky nói chiến tranh đã bắt đầu và không nói gì nữa. Tôi không biết phải hỏi gì” – bà nhớ lại. Tổng thống hứa sẽ gọi cho vợ vào cuối ngày để hướng dẫn những việc cần làm tiếp theo.
Lúc đó bọn trẻ đã tỉnh, và dường như chúng hiểu chuyện gì đang xảy ra. Kyrylo, 9 tuổi, im lặng vâng lời mẹ nhét một vài món cá nhân vào chiếc ba lô nhỏ: một số bút đánh dấu, một cuốn sách xếp hình và bộ Lego. Con gái Oleksandra, 17 tuổi, liên lạc với bạn bè thông qua mạng xã hội để biết thêm những gì đang xảy ra bên ngoài. Vào một thời điểm sáng hôm đó, khi Đệ nhất phu nhân đứng bên cửa sổ Dinh Tổng thống, một chiếc máy bay chiến đấu gầm thét trên bầu trời, bay đủ thấp để bà cảm nhận âm thanh trong lồng ngực.
Các vệ sỹ đề nghị gia đình bà cần đi ngay xuống tầng hầm vì người Nga sẽ ném bom Dinh Tổng thống. Nhưng Zelenska và các con không muốn chạy trốn. Nhận điện của chồng, bà nói ở nhà an toàn hơn là ở một địa điểm bí mật nào đó và cũng không muốn bỏ lại hai con chó, một con mèo và con vẹt Kesha. Nhưng đề nghị của bà không được đáp ứng vì Dinh Tổng thống là mục tiêu quá dễ bị oanh tạc.
Ẩn náu
Đệ nhất phu nhân đành đóng gói những thứ cần thiết vào một chiếc vali và xe đưa họ đến nơi làm việc của Tổng thống để chào tạm biệt. Khi họ đến, Tổng thống đã quyết định ở lại Kyiv và đang cùng các cộng sự hối hả thiết lập một trung tâm chỉ huy ngay trong phòng làm việc của ông và trong Phòng Tình huống trên tầng hai.
Cuộc chia tay bất thường khi gia đình không bước vào phòng riêng để nói chuyện mà chỉ ôm nhau trên hành lang, trao đổi vài lời vội vã. Olena nhớ lại: “Cuộc trò chuyện khá êm đềm vì chúng tôi muốn cho các con thấy là không có lý do gì để hoảng sợ dù cả hai đều nhận thức rõ sự nguy hiểm”. Lúc đó, các cơ quan tình báo phương Tây cảnh báo Zelensky rằng người Nga âm mưu giết hoặc bắt ông.
Để giảm thiểu nguy cơ bị ám sát, Đệ nhất phu nhân và các con của bà rời Dinh Tổng thống mà không mang theo bất cứ thiết bị di động nào và tuyệt đối không đăng nhập vào tài khoản mạng xã hội. Nhưng trước khi rời khu dinh thự, Olena cho đăng một thông điệp trên Facebook, gửi người dân Ukraine. “Hôm nay tôi không hề hoảng sợ và khóc. Tôi sẽ bình tĩnh và tự tin. Các con tôi đang quan sát tôi”.
Bạn bè ở châu Âu đề nghị được giúp gia đình nhưng bà và các con không muốn ra nước ngoài. Họ cũng không bị nhốt bên trong một hầm bí mật nào đó dưới lòng đất. Họ ở lại Ukraine, nhưng buộc phải di chuyển khi cần để tránh nguy cơ bị ám sát. Do lo ngại về an ninh, họ không được phép liên lạc với Tổng thống bằng gọi video. Trong nhiều tuần, họ chỉ được dùng các đường dây điện thoại an toàn và được sắp xếp trước. Tuy nhiên, Olena có thể thấy chồng hàng đêm khi ông phát biểu trên truyền hình quốc gia. Bà nói: “Các con tôi biết bố vẫn đi làm và vẫn ổn”.
__________
Những điều chưa kể về Đệ nhất phu nhân Olena Zelenska
__________
Bước ra khỏi bóng tối
Chương trình cải thiện bữa ăn trưa cho học sinh phải tạm dừng vì các trường học đóng cửa. Việc biên kịch cho các chương trình hài kịch mà bà vẫn tiếp tục làm khi còn là Đệ nhất phu nhân cũng tạm ngưng. Zelenska luôn cố thể hiện sự lạc quan cho đến khi người Nga tràn qua các khu vực rộng lớn ở miền Nam, miền Đông Ukraine, và xe tăng của họ di chuyển về phía Nam để bao vây thủ đô. Hàng triệu người Ukraine phải chạy trốn chiến tranh, bà hiểu mình nên đối diện với thực tế chứ không thể chạy trốn nó.
Olena gặp khó khăn khi không thể biết những người thân yêu đang ở đâu, thậm chí còn sống hay không. “Đó có lẽ là lần đầu tiên tôi khóc, lần đầu tiên tôi thả trôi cảm xúc” – bà nhớ lại. Đến tuần thứ hai, Zelenska và lũ trẻ đã dần quen với kiểu sống thời chiến. Kyrylo dành hàng giờ để vẽ. Nhưng thay vì những bản phác thảo thông thường về Người Dơi và Người Nhện, cậu bé mô tả những cảnh chiến tranh và tàn phá. Bà Oleksandra, gia đình gọi là Sasha, giúp nấu ăn cho gia đình. Việc cấm sử dụng mạng xã hội không gây khó khăn cho cô gái 17 tuổi.
Theo thời gian, các qui định bảo mật nới lỏng đủ để cho phép gia đình truy cập internet. Đệ nhất phu nhân có thể theo dõi những tuyên bố của chồng và các nguồn thông tin khác về cuộc chiến trong tiếng còi báo động không kích. “Đó là một thói quen mới” – bà nói. Hàng triệu người Ukraine đã sống theo cách đó trong nhiều tháng, chứng kiến những điều kinh hoàng và bi kịch qua màn hình của họ.
Rồi đến đầu Tháng Năm, bà đọc được vài trang trong cuốn nhật ký của một cậu bé tám tuổi sống sót sau cuộc vây hãm của Nga ở Mariupol, một thành phố cảng trên Biển Đen bị đạn pháo Nga biến thành đống đổ nát. “Hai con chó của tôi đã chết – cậu bé viết – Bà tôi Galya cũng vậy, và cả thành phố yêu dấu của tôi”.
Đệ nhất phu nhân nói: “Hãy tưởng tượng nó có thể ảnh hưởng thế nào đến tâm lý của một đứa trẻ bình thường. Có hàng ngàn trẻ em như thế. Sẽ là thử thách lớn để giúp chúng hàn gắn vết thương sau cuộc chiến”. Olena cố gắng đối đầu với thử thách đó theo cách của mình.
Ngày 8 Tháng Năm, Ngày của Mẹ, Zelenska kết thúc những ngày ẩn náu để gặp Jill Biden, Đệ nhất phu nhân Mỹ, tại một trường học ở miền Tây Ukraine. Lần xuất hiện này đánh dấu sự khởi đầu một vai trò mới. Bà tập trung tăng quyền cho các tổ chức chuyên điều trị chấn thương tâm thần và kết nối họ với các cơ quan nhà nước, như Bộ Y tế để chăm sóc vô điều kiện cho những ai cần.
Sau hơn hai tháng ở ẩn, Olena bù đắp khoảng thời gian đã mất với vô số bài phát biểu, cuộc họp, thảo luận và phỏng vấn. Bạn bè từ khắp nơi trên thế giới muốn được giúp đỡ. Đệ nhất phu nhân Israel Michal Herzog giúp Zelenska mở các chương trình đào tạo chuyên viên chấn thương. Đệ nhất phu nhân Ba Lan Agata Kornhauser-Duda hợp tác chặt chẽ với bà để hỗ trợ người tị nạn Ukraine. Nhưng Đệ nhất phu nhân và chồng vẫn sống xa nhau.
Olena hiểu rằng gia đình có rất ít hy vọng sớm trở lại cuộc sống bình thường. Khi gia đình đoàn tụ một thời gian ngắn vào Tháng Năm, những đứa trẻ bám lấy Zelensky, tận hưởng cơ hội được ôm bố lần đầu tiên sau nhiều tháng. Olena nhớ lại: “Thật là cảm động nhưng chúng tôi chưa thể xem phim và ăn uống cùng nhau”…
Olena Zelenska trong cuộc gặp Đệ nhất phu nhân Jill Biden
U.S. first lady Jill Biden made an unannounced trip to Ukraine and met the country's first lady Olena Zelenska. The two visited a school serving as a temporary shelter for more than 160 Ukrainians, including nearly 50 children https://t.co/Kg298dqlz5 pic.twitter.com/2pF3LaubC3
— Reuters (@Reuters) May 9, 2022
__________
Những điều chưa kể về Đệ nhất phu nhân Olena Zelenska
__________
