Có cơ sở khoa học chứng minh động vật cảm nhận được sớm trận động đất mới ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria? Các nhà nghiên cứu đang tìm câu trả lời…
Từ những video lan truyền trên mạng
Những con chim bay thành đàn bất thường trên những tòa nhà phủ đầy tuyết. Đàn chó bỗng tru lên inh ỏi. Vài giây sau, một trận động đất kinh hoàng đã san bằng các tòa nhà và giết chết nhiều ngàn người. Đó là sự thật xảy ra ở Thổ Nhĩ Kỳ và Syria, theo những người dân địa phương.
Những người dùng mạng xã hội tin rằng động vật có khả năng cảm nhận trước trận động đất mạnh 7.8 độ Richter và cả các dư chấn nghiêm trọng sau đó. Dù The Washington Post không thể xác minh ngay các đoạn phim đang lan truyền mạnh trên mạng, nhưng những đồn đãi về việc động vật có thể phát hiện những trận động đất tàn khốc trước con người đã là những giai thoại và truyền thuyết có từ thời cổ đại, hoặc trước nữa.
Một số nghiên cứu khoa học hỗ trợ giả thuyết này lập luận: “Giống như cách máy địa chấn thu nhận những chấn động mà con người không thể phát hiện được, động vật được “trang bị” tốt hơn chúng ta để cảm nhận được cả những chấn động nhỏ di chuyển qua Trái đất vài giây trước khi trận động đất mạnh ập đến”. Thậm chí, một số nghiên cứu còn dự đoán: Động vật có thể linh tính được động đất cả trước khi nó hình thành!
Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (U.S. Geological Survey-USGS) nhận định: “Hành vi bất thường của động vật trong vài giây trước một trận động đất có thể giải thích là do sự khác biệt giữa hai dạng sóng địa chấn. Sóng sơ cấp (Primary wave) hay P, là sóng đầu tiên toả ra từ một trận động đất, di chuyển với tốc độ vài dặm một giây từ tâm chấn. Sóng này nhạy cảm với động vật hơn con người nhiều. Theo sau sóng P là sóng thứ cấp (secondary wave), hay sóng S, mạnh hơn, làm rung chuyển mặt đất bằng chuyển động lăn (rolling motion).
Con người hầu như không nhận thấy sóng P yếu, truyền nhanh từ tâm chấn và đến trước luồng sóng S vốn mạnh hơn, nhưng nhiều loài động vật có giác quan nhạy bén cảm nhận được sóng P vài giây trước khi sóng S đến. Trong khi đó, hệ thống cảnh báo sớm dùng các máy địa chấn dùng để phát hiện và phân tích các chấn động ban đầu thường cảnh báo động đất sớm hơn gần một phút”.
Đến nghiên cứu của Martin Wikelski
Trong nhiều thiên niên kỷ qua, từ các giai thoại lưu lại, con người đã chứng kiến các loài động vật phát hiện trước vài phút, thậm chí vài giờ trước khi động đất đến. Nhưng khoa học vẫn chưa khẳng định những chuyện kể này là thực.
Một nhà nghiên cứu đưa giả thuyết động vật có thể cảm nhận được động đất ngay cả trước khi xuất hiện những cơn chấn động. Martin Wikelski, Giám đốc Viện Hành vi Động vật Max Planck, người phụ trách một nghiên cứu mới về chủ đề này, cho biết: “Chúng tôi có bằng chứng rất thuyết phục là động vật thực sự cảm nhận được dấu hiệu báo trước của động đất. Động đất đúng nghĩa chứ không phải hoạt động địa chấn bình thường”.
Trong nghiên cứu công bố năm 2020, ông và các cộng sự đã gắn thẻ điện tử cho bò, chó và cừu tại một trang trại ở nước Ý để quan sát chuyển động của ba loài vật này trong vòng vài tháng trước khi xảy ra các trận động đất gần đó. Họ phát hiện ra chúng “siêu năng động” (dùng chỉ hành vi di chuyển liên tục trong hơn 45 phút) một cách bất thường, trước khi bảy trong số tám trận động đất lớn xảy ra gần đó.
Nghiên cứu được thực hiện với các thiết bị mà Wikelski mô tả, “về cơ bản là những chiếc điện thoại di động nhỏ dành cho động vật” cho thấy rằng: Động vật có thể phát hiện nguy cơ động đất sớm hơn con người 12 giờ trong bất kỳ loại động đất nào. Tuy nhiên, ông cho biết lý do động vật phản ứng bất thường vẫn chưa rõ ràng.
“Hành vi của chúng ta cần được nghiên cứu thêm. Còn từ đâu chúng có hành vi đó, chúng tôi chưa biết! Nhưng khả năng thấy trước nguy hiểm của chúng có thể liên quan đến việc ‘truyền tin’ cho nhau về một nguy cơ đang đến gần. Thoạt đầu, những con bò bị bất động, không hề di chuyển khiến lũ chó chứng kiến thực sự lo lắng đến phát điên và sủa ầm ĩ. Rồi những con cừu cũng làm tương tự. Bò cuối cùng là con vật bị hóa điên” – ông nói.
Và khuyến cáo thận trọng của các chuyên gia
Trong nghiên cứu của Wikelski, động vật có thể phát hiện động đất trước từ cách xa tâm chấn 12 dặm. Ông dự định thực hiện nhiều nghiên cứu hơn nữa để xem nguyên nhân “siêu năng động” có phải là do phản ứng với nồng độ sắt trong không khí cao hơn phun lên từ lòng đất. “Có những yếu tố khác khiến những con vật này mường tượng được nguy hiểm, nhưng đó là ‘chiếc hộp bí ẩn’ chúng tôi đang tìm cách mở!” – Wikelski nói.
Tuy nhiên, một đánh giá năm 2018 đối với 700 ghi nhận được lưu lại về hành vi bất thường của động vật trước khi xảy ra động đất đã đưa ra khuyến cáo “cần có thêm bằng chứng thuyết phục trước khi kết luận”. Đánh giá tập trung vào câu hỏi “liệu động vật có khả năng phát hiện động đất trước cả máy địa chấn?” và nhắc lại nhiều ví dụ lịch sử về việc động vật có những hành vi khác thường như điềm báo trước động đất.
Đánh giá cũng lưu ý phần lớn các bằng chứng hiện có vẫn chỉ là giai thoại và được truyền từ đời này sang đời khác nên không đáng tin cậy. Một trong những giai thoại cũ nhất, được cho là của nhà văn La Mã Aelian, kể chi tiết cách chuột, rắn, rết và bọ cánh cứng chạy trốn khỏi thành phố Helike trước khi nó bị san bằng bởi một trận động đất và bị sóng thần phá hủy vào năm 373 trước Công nguyên (B.C). Năm 2016, 15 phút trước khi một trận động đất xảy ra ở Oklahoma, cảnh hàng ngàn con chim thoát hiểm thành công cũng được radar ghi nhận.
