Trong lịch sử nhân loại, súng đạn không phải là công cụ duy nhất để giết người. Có những cái chết đến không bằng tiếng súng, mà bằng những nét mực trên tờ giấy trắng.
Một bản án, một chỉ thị, một báo cáo hành chính, đôi khi lại mang sức công phá khủng khiếp hơn cả trái phá. Aleksandr Solzhenitsyn, nhà văn vĩ đại người Nga, từng gọi đó là “hành hình bằng giấy” – cách giết người không cần bạo lực, nhưng để lại nỗi ám ảnh lâu dài trong ký ức dân tộc.
“Một nét bút – một con người biến mất”
Dưới các chế độ cộng sản toàn trị, từ Stalin ở Nga đến Mao Trạch Đông bên Tàu, và cả Lê Duẩn ở Việt Nam, người ta đã biến công cụ hành chính thành vũ khí. Không cần ra pháp trường, không cần chứng cứ, không cần xét xử. Chỉ cần một chữ ký của “đồng chí lãnh đạo,” một báo cáo của an ninh, một nghị quyết của chi bộ, là đủ để một người biến mất: vào tù, ra trại, đi kinh tế mới, bị đấu tố, hoặc đơn giản là… không còn tên trong bất kỳ hồ sơ công khai nào.
Cái chết ấy vô hình, nhưng có thật. Người chết không có bia mộ, không ai tưởng niệm. Chỉ có những người còn sống bị để lại với câu hỏi: “Anh ấy đâu?” “Ba tôi đâu?” “Sao mẹ tôi không về nữa?”
Việt Nam, dưới chế độ cộng sản, có lẽ là nơi “hành hình bằng giấy” được thực hiện tinh vi nhất – vì ở đây, sự tàn bạo không cần đến trại giam đông lạnh Siberia, mà diễn ra ngay tại thôn quê, xóm chợ, lớp học, và trụ sở phường xã.
Trong Cải cách ruộng đất những năm 1953–1956, hàng trăm ngàn nông dân bị quy là “địa chủ”, “phản động”, chỉ vì sở hữu vài mẫu ruộng, hoặc từng… cho cán bộ ăn cơm. Những người tố cáo họ thường là hàng xóm, học trò, đôi khi là chính con cái của họ – được “hướng dẫn” viết bản kiểm điểm, lặp lại cụm từ “căm thù giai cấp.”
‘Bản cáo trạng thường được viết sẵn, tên chỉ cần điền vào chỗ trống. Còn kết cục? Một phát súng, một sợi dây thừng, hoặc… một chuyến xe không bao giờ quay lại. Tất cả chỉ cần một quyết định đã đóng dấu “Tối mật.”
Sau Tháng Tư đen năm 1975, chính quyền cộng sản Bắc Việt áp đặt mô hình “giải phóng” lên miền Nam – thực chất là một cuộc trả thù có tổ chức, núp dưới mỹ từ “học tập cải tạo.” Gần một triệu quân nhân, công chức, trí thức miền Nam bị bắt giam không xét xử, không bản án. Thư gọi đi “học tập” thường dài chỉ vài dòng, với lời dặn “mang theo lương thực 10 ngày”, nhưng có người đi 10 năm không về.
Không ai biết. Không có luật sư, không có tòa án, không có ngày xét xử. Một vùng rừng thiêng nước độc, nơi người sĩ quan VNCH biến thành tù nhân, bị buộc trồng khoai, đốn củi, làm đường – dưới họng súng của những “đồng chí quản giáo” mười tám tuổi, chỉ biết chửi thề và thuộc lòng câu “bọn ngụy phản động.”
Tất cả những cuộc đời đó – sĩ quan, kỹ sư, nhà báo, giáo sư, bác sĩ – bị nghiền nát không bằng đao kiếm, mà bằng các văn bản hành chính được in sẵn, chỉ cần đóng dấu và ký tên.
“Lý lịch ba đời” – bản án di truyền bằng giấy
Một trong những hình thức “hành hình bằng giấy” lâu dài và âm độc nhất tại Việt Nam là sổ lý lịch ba đời – nơi quá khứ không chỉ ám ảnh người sống, mà còn di truyền xuống con cháu.
Chỉ cần trong gia đình có người từng làm việc cho chế độ cũ, từng bị quy là “tư sản”, hoặc từng học ở miền Nam, thì con cháu họ bị đánh giá không trong sạch, không đáng tin, không được bố trí cán bộ”, không nên cho đi học đại học.”
Không có vụ án, không có tòa tuyên, nhưng một tờ lý lịch in sẵn đã trở thành sợi dây siết chặt cổ một thế hệ.
Đó là bản án không cần tuyên, không có tội danh cụ thể, nhưng vẫn treo lơ lửng như lưỡi dao – và nạn nhân không thể phản kháng.
Một nét đặc thù của các chế độ cộng sản, trong đó có Việt Nam, là pháp luật không độc lập, mà bị chi phối bởi Đảng Cộng sản. Tòa án không xử theo luật, mà xử theo chỉ đạo. Công an không bắt theo chứng cứ, mà bắt theo “chủ trương.”
Luật sư không được bảo vệ thân chủ, mà bị bắt nếu… làm quá tốt.
Nghị quyết Đảng cao hơn Hiến pháp, mà Hiến pháp cũng do Đảng viết.
Ở đó, giấy tờ không đại diện cho công lý, mà là công cụ của đàn áp.
Những kẻ không dính máu nhưng đầy tội. Cái ác trong chế độ cộng sản không nằm ở người cầm súng, mà ở người cầm bút ký. Không phải cai ngục là kẻ tàn nhẫn nhất, mà là người ngồi văn phòng, bật máy chữ, gõ ra những dòng “Xét thấy cần thiết phải xử lý nghiêm minh…” Họ không tra tấn, không hành hình, nhưng là người phê chuẩn lệnh bắt, đóng dấu án tử, trục xuất, tịch thu, cô lập, xóa sổ một con người – bằng văn bản. Và khi xong việc, họ vẫn đi nhậu với đồng chí; vào nhà nghỉ với bồ nhí; về nhà ăn cơm với vợ; chơi cờ tướng, đánh đàn; uống trà, làm thơ… như thể mình vừa làm điều cao cả cho dân tộc.
“Hành hình bằng giấy” là tội ác không ồn ào, không máu me, nhưng dai dẳng và hệ thống. Nó là cái chết được viết bằng phông chữ đánh máy, được đóng dấu mực đỏ, và được lưu trữ trong tủ hồ sơ. CSVN – từ thời cải cách ruộng đất, đến cải tạo miền Nam, đến lý lịch ba đời – đã biến bộ máy hành chính thành một nhà máy tử thần không khói, nơi mỗi tờ giấy có thể nghiền nát một gia đình, một dòng họ, một thế hệ.
Và như Solzhenitsyn đã viết: “Khi bạn viết đơn kháng cáo, bạn phải nhớ: người đọc nó chính là người đã ký lệnh bắt bạn.” Đó là bản chất của cái ác dưới chế độ cộng sản – không cần phải ra tay giết người, chỉ cần cầm bút đúng lúc.
(Melbourne)
