Các nguồn thạo tin trong chính phủ Mỹ nói với truyền thông là Mỹ có rất ít cách để theo dõi đường đi của các loại vũ khí mà Washington gửi vào Ukraine do Mỹ không có binh lính trong quốc gia này và tính cơ động dễ che giấu của nhiều hệ thống vũ khí nhỏ, kể cả hỏa tiễn Javelin.
Chuyển cứ chuyển nhưng đến đâu thì…không rõ lắm!
Trong ngắn hạn, Mỹ xem việc chuyển giao các thiết bị trị giá hàng trăm triệu đôla là “vô cùng quan trọng”, giúp Ukraine tăng khả năng ngăn chặn cuộc xâm lược của Moscow. Ngày 19 Tháng Tư, một quan chức quốc phòng cấp cao cho biết “đợt cung cấp vũ khí cho Ukraine chắc chắn là lớn nhất mà một quốc gia đối tác nhận được trong một cuộc xung đột gần đây”.
Nhưng rủi ro về lâu dài, theo cả giới chức Mỹ và các nhà phân tích quốc phòng, một số vũ khí có thể rơi vào tay các lực lượng và dân quân không thân thiện với Mỹ. “Chúng tôi chỉ biết được đường đi của vũ khí trong một thời gian ngắn, còn khi chiến tranh chuyển sang giai đoạn mù mịt như…sương mù, hiểu biết của chúng tôi gần như là con số không” , một nguồn tin tình báo nhận xét, “Vũ khí cung cấp rơi vào một khoảng trống lớn, và có lúc bạn gần như không có cảm giác chúng đang ở đâu!”. Một quan chức quốc phòng cho biết khi đưa ra quyết định gửi hàng tỷ đôla vũ khí và thiết bị vào Ukraine, chính quyền Biden đã tính đến nguy cơ có thể có một số lô hàng bị chuyển đến những nơi không mong muốn. “Nhưng ở thời điểm hiện nay, chính phủ Mỹ ý thức rằng việc không trang bị vũ khí đầy đủ và kịp thời cho Ukraine còn rủi ro lớn hơn”.
Đặt niềm tin vào Zelensky
Do quân đội Mỹ không hiện diện trên đất Ukraine nên Mỹ và NATO phụ thuộc rất nhiều vào thông tin do chính phủ Ukraine cung cấp. Mỹ thừa nhận Ukraine sẽ chỉ cung cấp các thông tin nào giúp họ được viện trợ nhiều hơn, nhiều vũ khí hơn và được hỗ trợ ngoại giao nhiều hơn. “Đây là một cuộc chiến với một đối thủ quá mạnh, nên muốn giành chiến thắng, người Ukraine phải ‘thiết kế’ mọi thứ có lợi cho họ, tức là làm sao để có được nhiều vũ khí và viện trơ tài chính nhất. Mọi tuyên bố công khai, mọi cuộc phỏng vấn, mọi lần phát sóng của Tổng thống Zelensky đều nằm trong cuộc chiến tranh thông tin” – một nguồn tin quen thuộc với tình báo phương Tây nhận định, “Dĩ nhiên điều đó không có nghĩa là ông đã làm sai”.
Suốt nhiều tháng, các quan chức Mỹ và phương Tây đã cung cấp các thông tin tình báo chi tiết, những gì họ biết về các lực lượng Nga bên trong Ukraine; bao nhiêu thương vong, sức mạnh chiến đấu còn lại, kho vũ khí huy động, các loại đạn pháo, tên lửa đang sử dụng và nơi sử dụng. Nhưng khi nói đến lực lượng Ukraine, họ thừa nhận phương Tây, kể cả Mỹ, có một số lỗ hổng thông tin. Một nguồn tin thân cận với tình báo Mỹ cho biết ước tính của phương Tây về thương vong của người Ukraine cũng mù mịt. “Thật khó biết sự thật khi bạn không có ai trên mặt đất” – nguồn tin này nói.
Chính quyền Biden và các nước NATO cho biết họ cung cấp vũ khí cho Ukraine dựa trên những gì Ukraine nói rằng Kyiv cần, kể cả tên lửa Javelin và Stinger hay hệ thống phòng không S-300 của Slovakia vừa được gửi vào tuần trước. “Tên lửa Javelin và Stinger, súng trường và đạn dược khó theo dõi hơn các hệ thống lớn như S-300 vận chuyển bằng đường sắt. Dù Javelin có số sê-ri, nhưng có rất ít cách theo dõi việc chuyển giao và sử dụng chúng trong thời gian thực” – nguồn tin trên nói.
Tuần trước, Mỹ đã đồng ý cung cấp cho Kyiv các loại vũ khí mạnh hơn dù một số quan chức chính quyền Biden cảnh báo là có quá nhiều nguy cơ làm leo thang chiến tranh, trong đó có 11 máy bay trực thăng Mi-17, 18 khẩu pháo 155 mm và 300 máy bay không người lái Switchblade (dùng một lần, cũng khó theo dõi trên thực tế). Một quan chức quốc phòng cấp cao nói với các phóng viên: “Tôi không thể cho bạn biết chúng đang ở đâu tại Ukraine và liệu người Ukraine có sử dụng chúng vào thời điểm này hay không. Họ không cho chúng tôi biết từng viên đạn họ đang bắn và bắn lúc nào. Nếu họ không thông báo, chúng tôi không bao giờ biết chính xác họ đã sử dụng Switchblade thế nào”.
Nguy hiểm khi vũ khí Mỹ đến sai địa chỉ
Theo thư ký báo chí Ngũ Giác Đài John Kirby, để tránh bị phát hiện, Bộ Quốc phòng không đánh dấu các loại vũ khí được gửi cho các đơn vị cụ thể. Ông nói: “Những chiếc xe tải chở đầy vũ khí cung cấp chờ quân đội Ukraine đến nhận, chủ yếu ở Ba Lan rồi được lái vào Ukraine. Sau đó người Ukraine sẽ xác định điểm đến cuối cùng và cách vận chuyển, phân bổ chúng”.
Một nguồn tin Quốc hội Mỹ chỉ ra rằng trong khi Mỹ không có mặt ở Ukraine, Mỹ có các công cụ để tìm hiểu những gì đang xảy ra để đối chiếu với những gì chính phủ Ukraine nói, đồng thời lưu ý Mỹ sử dụng rộng rãi hình ảnh vệ tinh trong khi quân đội Ukraine và quân đội Nga sử dụng chủ yếu thiết bị truyền thông thương mại.
Một nguồn tin khác của Quốc hội Mỹ cho biết quân đội Mỹ đánh giá các thông tin họ nhận được từ Ukraine là đáng tin cậy vì Mỹ đã đào tạo và trang bị cho quân đội Ukraine từ tám năm nay và mối quan hệ phát triển bền chặt. “Nhưng nói thế không có nghĩa là không có một số điểm mù, chẳng hạn như hoạt động của S-300”– nguồn tin nói.
Theo Jordan Cohen, nhà phân tích chính sách quốc phòng và đối ngoại tại Viện CATO, phụ trách theo dõi mua bán vũ khí, “mối nguy hiểm lớn nhất của việc vũ khí tràn ngập vào Ukraine là những gì sẽ xảy ra với chúng sau khi chiến tranh kết thúc hoặc chuyển sang bế tắc kéo dài”.
Cân nhắc giữa rủi ro nhỏ và rủi ro lớn
Chấp nhận rủi ro và cân nhắc rủi ro so với lợi ích là một phần của bất kỳ quyết định gửi vũ khí nào ra nước ngoài. Trong nhiều thập niên, Mỹ đã gửi vũ khí vào Afghanistan, đầu tiên là để trang bị cho các chiến binh mujahideen chống lại quân đội Liên Xô, sau đó là vũ trang cho quân chính phủ Afghanistan chống lại Taliban. Không thể tránh khỏi, một số vũ khí bị rao bán trên thị trường chợ đen, gồm cả tên lửa Stinger phòng không giống loại Mỹ cung cấp cho Ukraine hiện nay. Mỹ lên kế hoạch thu hồi Stinger sau khi Liên Xô thua cuộc chiến Afghanistan nhưng không thể thu hồi hoàn toàn nên khi Mỹ xâm lược Afghanistan vào năm 2001 sau thảm kịch 11 Tháng Chín, một số quan chức lo ngại tên lửa Stinger có thể được Taliban sử dụng để chống lại Mỹ. Nhưng cuối cùng, vũ khí Mỹ cũng được dùng để trang bị cho các đối thủ của Mỹ sau khi chính quyền Biden quyết định rút khỏi Afghanistan và bỏ lại phần lớn vũ khí ở đó. Chính phủ và quân đội Afghanistan tan rã đóng góp thêm một phần.
Nhưng không chỉ ở Afghanistan, các vũ khí Mỹ bán cho Ả-rập Saudi và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) cũng lọt vào tay các chiến binh có liên hệ với al-Qaeda và Iran. Nguy cơ về một kịch bản tương tự tại Ukraine không phải là không thể. Năm 2020, tổng thanh tra Bộ Quốc phòng công bố một báo cáo chỉ rõ những lo ngại trong việc giám sát các vũ khí cung cấp cho Ukraine. “Khi đáp ứng nhu cầu ngắn hạn gần như vô tận của các lực lượng Ukraine để có thêm vũ khí và đạn dược, chúng ta cũng cần nghĩ đến nguy cơ lâu dài các vũ khí này sẽ được chuyển sang thị trường chợ đen hoặc vào tay kẻ xấu. Điều này là không thể chấp nhận được” – một quan chức quốc phòng nói. Cohen nhận định: “Đây có thể sẽ là vấn đề lớn trong 10 năm tới, nhưng phải nghĩ đến ngay lúc này. Hơn 50 triệu viên đạn dùng chống lại người Nga còn dư sẽ bị sử dụng sai mục đích, dù có cố ý hay không”.
Nga tìm cách phá vỡ chuỗi cung ứng vũ khí
Tuy nhiên, các quan chức Mỹ ít lo ngại một số vũ khí sẽ rơi vào tay người Nga trong thời điểm này. Một nguồn tin tình báo lưu ý: “Khi Nga không nắm giữ những vùng lãnh thổ rộng lớn nào và không buộc được nhiều đơn vị Ukraine đầu hàng thì những vũ khí chủ chốt vẫn nằm trong tay người Ukraine”.
Có vẻ như Nga đã phải vất vả để đánh chặn hoặc phá hủy các lô hàng tiếp tế. Một nguồn tin tình báo nói: “Nga đang tích cực tấn công các chuyến hàng vũ khí phương Tây vào Ukraine, dù không rõ chính xác lý do tại sao, vì Mỹ có thông tin tình báo người Nga thảo luận về việc làm này. Nhưng Nga rất khó phát hiện vũ khí và thiết bị được gửi trên các phương tiện không có nhãn mác và vận chuyển vào ban đêm. Nga cũng không dư tên lửa để tấn công bừa bãi trừ khi biết chắc”.
Mặc dù ngày 18 Tháng Tư, Nga tuyên bố đã phá hủy một kho chứa vũ khí lớn do Mỹ và các nước châu Âu cung cấp cho Ukraine gần thành phố Lviv phía tây, nhưng tuyên bố này không được xác minh. Nhìn chung, Nga không có tình báo hoàn hảo về Ukraine, khả năng không quân của Nga ở miền tây Ukraine, nơi các chuyến hàng đến, cũng rất hạn chế do hệ thống phòng không hiệu quả của Ukraine. Ngũ Giác Đài cho biết chưa thấy Nga tìm cách làm gián đoạn việc vận chuyển vũ khí và hàng hoá vào bên trong Ukraine. “Trên bầu trời, các chuyến bay vận chuyển bình thường, dưới mặt đất bên trong Ukraine cũng thế. Mỗi ngày, đều có vũ khí, trang thiết bị đến tay người Ukraine”, Kirby nói. “Chúng tôi sẽ tiếp tục làm điều đó nhiều nhất, nhanh nhất có thể. Cho đến nay, chưa thấy bất kỳ nỗ lực nào của Nga để ngăn chặn dòng chảy đó nhưng chúng tôi sẽ thay đổi và điều chỉnh nếu thấy cần thiết”.
Đọc thêm:
