Tận dụng cơ hội Hoa Kỳ không còn tập trung vào khu vực này, Tập đoàn Wagner (Warner Group-WG) của Nga đang can thiệp mạnh vào Phi châu, làm rối loạn một khu vực vốn đã không bình yên.
Chủ yếu WG đang dùng thông tin sai lệch để ráo riết thành lập một “liên minh” gồm các quốc gia chống phương Tây ở Phi Châu, sử dụng lính đánh thuê bán quân sự nhưng được trang bị… tận răng để gây bất ổn cho khu vực, theo các tài liệu tình báo bí mật của Hoa Kỳ bị rò rỉ. Sự mở rộng nhanh chóng ảnh hưởng của Nga ở Phi châu là thực tế báo động đối với các cơ quan tình báo và quân sự Hoa Kỳ quan tâm, dẫn đến một nỗ lực phối hợp trong năm 2022 để tấn công các căn cứ quân sự, doanh nghiệp và hoạt động mạng của Wagner.
Sự trỗi dậy của Wagner
Vào thời điểm nhà lãnh đạo WG, Yevgeniy Prigozhin vướng vào màn đấu đá nội bộ ở Điện Kremlin về việc nhóm bán quân sự này can dự quá sâu vào cuộc chiến ở Ukraine, các quan chức Hoa Kỳ đánh giá chiến lược mở rộng toàn cầu của Wagner có một lỗ hổng tiềm tàng và chắc chắn tổ chức đánh thuê này sẽ phát sinh những tranh chấp nội bộ với Putin.
Hàng chục tài liệu tuyệt mật bị rò rỉ trực tuyến chứa nhiều thông tin nhạy cảm được soạn riêng cho các nhà lãnh đạo quân sự và tình báo cấp cao Mỹ. Trong một cuộc điều tra độc quyền, tờ The Washington Post cũng xem xét rất nhiều tài liệu mật bổ sung, hầu hết chưa được công khai và thấy có rất ít bằng chứng CIA, Ngũ Giác Đài và các cơ quan khác của Hoa Kỳ đã gây ra nhiều thất bại cho Wagner trong khoảng thời gian sáu năm khi WG giành được chỗ đứng chiến lược tại ít nhất tám quốc gia Phi châu, trong số 13 quốc gia WG can dự vào.
Cuộc tấn công quân sự trực tiếp duy nhất của Mỹ được đề cập trong hồ sơ đề cập đến “một cuộc tấn công thành công ở Libya phá hủy một máy bay hậu cần Wagner”. Tài liệu không cung cấp thêm thông tin chi tiết về hoạt động hoặc lý do tại sao chiếc máy bay duy nhất đó của phi đội WG lớn hơn nhiều trở thành mục tiêu. Cuộc tấn công quan trọng nhất của Mỹ nhằm vào Wagner nằm gần thành phố Deir al-Zour, Syria, vào Tháng Hai, 2018 đã giết chết hàng trăm chiến binh Wagner đang bao vây vài chục biệt kích Delta Force, Rangers của Mỹ và lực lượng người Kurd bên cạnh một nhà máy khí đốt.
Nhìn chung, tài liệu mật miêu tả Wagner là một lực lượng “tương đối hoạt động thoải mái” và phát triển ấn tượng ở lục địa đen đó ngay cả khi cuộc chiến ở Ukraine đã trở thành một gánh nặng tiêu tốn nhiều sức lực của Điện Kremlin. Anas El Gomati, Giám đốc Viện nghiên cứu Sadeq có trụ sở tại thủ đô Tripoli ở Libya nhận định: “Sự trỗi dậy của Wagner báo trước một làn sóng cạnh tranh quyền lực lớn mới tại Phi châu và kéo theo đó là sự trỗi dậy của chủ nghĩa độc tài. WG là giải pháp tốt nhất cho các trở ngại mà các nhà độc tài Phi châu đang gặp phải. Prigozhin cung cấp an ninh, hỗ trợ quân sự, cố vấn chính trị và cả kỹ thuật thao túng chính trị cho các lãnh đạo Phi châu đang đối mặt với chống đối hoặc bất ổn, để đổi lấy các hợp đồng khai thác tài nguyên béo bở tại những điểm nóng các công ty lớn của phương Tây không dám bén mảng đến”.
Theo đánh giá của các tài liệu rò rỉ, Prigozhin không chỉ tăng tốc hoạt động ở Phi châu trong năm qua, mà còn nuôi tham vọng mở rộng quyền lực bằng cách chuyển từ tận dụng khoảng trống an ninh tại một số quốc gia sang chủ động gây bất ổn để trục lợi. Một trang tài liệu đánh dấu nơi nhận là tướng Mark A. Milley, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Hoa Kỳ và các cố vấn cấp cao của ông có chú thích tóm tắt “Chương trình gây hấn của Prigozhin” và trích dẫn các kế hoạch chống lại ảnh hưởng của Hoa Kỳ và Pháp ở Burkina Faso, Eritrea, Guinea, Mali và một số quốc gia khác, cũng như sự hỗ trợ trực tiếp của Wagner cho một âm mưu đảo chính ở Chad bằng cách mở chương trình huấn luyện xuyên biên giới phối hợp cho phiến quân.
Chad từ lâu đã là điểm trung tâm trong các chiến dịch chống nổi dậy của Pháp và Hoa Kỳ chống lại các nhóm Hồi giáo vũ trang ở Sahel và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã cho thấy tầm quan trọng của nó khi ông tham dự đám tang của Tổng thống Cộng hòa Chad Idriss Déby vào năm 2021. Một trong những tài liệu cho thấy Pháp thề sẽ tấn công WG nếu nó ủng hộ cuộc đảo chính ở Chad. Không trả lời truyền thông phương Tây về những tiết lộ trong tài liệu mật, Prigozhin biện bạch trong các bình luận trên Telegram là các hoạt động của ông ta ở Phi châu đều “trung thực và công bằng, với mục đích bảo vệ người dân Phi châu bị áp bức bởi bọn cướp, khủng bố và những người hàng xóm không đáng tin cậy”.
Nhưng El Gomati dẫn chứng điều ngược: “Tại Libya, sự can thiệp của Wagner đã gây chia rẽ và làm tê liệt đất nước. WG có lẽ là tác nhân bất ổn lớn nhất hiện nay ở Libya. Nó làm cho người dân luôn nơm nớp lo sợ và bất an”. Để nhấn mạnh tầm quan trọng ngày càng tăng của mình tại Phi châu, ngày 22 Tháng Tư, Prigozhin tự giới thiệu ông ta là “người môi giới hòa bình ở Sudan”, nơi giao tranh ác liệt giữa các phe phái đối địch đang đưa quốc gia Đông Phi này đến bờ vực nội chiến và hàng chục ngàn người nước ngoài vẫn còn kẹt ở đó.
WG – Tổ chức tội phạm xuyên quốc gia
Sau khi Liên Xô và Hoa Kỳ châm ngòi cho các cuộc chiến tranh ủy nhiệm ở Phi châu thời Chiến tranh Lạnh, Nga tạm rút lui khỏi lục địa đen để Trung Quốc thế chỗ với các miếng mồi cơ sở hạ tầng và các khoản vay giá rẻ, cũng là giúp các quốc gia Phi châu thoát khỏi áp lực của phương Tây về thực thi nhân quyền và dân chủ. Việc Nga quay trở lại Phi châu trong những năm gần đây đã làm sống lại một cuộc cạnh tranh gay gắt để giành ảnh hưởng địa chính trị và quân sự đồng thời gợi nhớ lại cuộc tranh giành thuộc địa đối với các nguồn tài nguyên ở Phi châu.
Một quan chức Guinea Xích đạo ví von: “Phi châu giống một cô gái xinh đẹp có nhiều người theo đuổi, kể cả Mỹ”.
WG đang khai thác tài nguyên ở Cộng hòa Trung Phi (CAR), Libya và Sudan, theo tài liệu bị rò rỉ. Không chỉ là nguồn cung cấp vàng, uranium và các nguồn tài nguyên khác, lục địa đen còn là thị trường cho vũ khí, công nghệ năng lượng hạt nhân và các hợp đồng an ninh của Nga. Nga đã tận dụng ảnh hưởng đối với các lãnh đạo quân sự Sudan để ép họ đồng ý cho Nga xây dựng xong căn cứ hải quân ở Cảng Sudan vào cuối năm 2023. Khi Moscow tăng cường các nỗ lực ngoại giao nhằm làm dịu những chỉ trích về cuộc chiến Ukraine, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov đã đến thăm nhiều quốc gia Phi châu trong năm nay, gồm Mali, Sudan, Nam Phi, Eswatini, Angola và Eritrea, ngay trước thềm hội nghị thượng đỉnh Tháng Bảy của Putin với một số lãnh đạo Phi châu ở thành phố St Petersburg.
Vào Tháng Giêng, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ xếp WG vào danh sách tổ chức tội phạm xuyên quốc gia vì tiến hành các “hành vi tội phạm nghiêm trọng gồm quấy rối bạo lực các nhà báo, nhân viên cứu trợ, các nhóm thiểu số và cản trở, đe dọa lực lượng gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc tại Cộng hòa Trung Phi, cũng như hãm hiếp và giết người ở Mali”
Giám đốc CIA William J. Burns cũng nói bóng gió về những nỗ lực bí mật của Hoa Kỳ nhằm chống lại các hoạt động của WG trong bài phát biểu tại Đại học Georgetown vào Tháng Hai qua, trong đó ông nêu rõ “WG là một tổ chức đặc biệt đáng sợ của Nga và họ đang mở rộng ảnh hưởng ở Mali, Burkina Faso cũng như ở nhiều nơi khác. Đó là sự phát triển rất không lành mạnh và chúng tôi đang làm hết sức mình để không cho nó xảy ra. WG đang đe dọa người Phi châu trên khắp lục địa”.
Đối với giới cầm quyền ở Phi châu, Hoa Kỳ vẫn được xem là nơi sử dụng lại “kịch bản cũ” các bài giảng về dân chủ hóa và gửi viện trợ nhân đạo, trong khi ngay thể chế dân chủ của Mỹ đã mất đi một số ánh sáng dẫn đường. Nước Mỹ có thể đã bị giáng một đòn nặng nề về sức khỏe của nền dân chủ trong những năm gần đây, nhưng không chỉ vì Trump, mà còn vì sự bế tắc của quốc hội, chính trị hỗn loạn. Một số nhà phân tích cho rằng, đầu tư của Mỹ vào Phi châu “chẳng đáng là bao” với chương trình cơ sở hạ tầng và các khoản vay khổng lồ của Trung Quốc, trong khi Nga được đánh giá là mang lại nhiều lựa chọn hơn cho các lãnh đạo Phi châu, những người không muốn chọn phe, Washington, Bắc Kinh hay Moscow.
