HIẾU CHÂN
Trả đũa việc Hoa Kỳ cấm các ứng dụng TikTok và WeChat của Trung Quốc với lý do an ninh quốc gia, Bắc Kinh hôm nay (thứ Bảy 19-09) thông báo sẽ cấm các công ty nước ngoài “trong danh sách các pháp nhân không tin cậy” – một dạng sổ đen – hoạt động đầu tư, xuất cảng và nhập cảng tại thị trường Trung Quốc. Quyết định này sẽ tác động mạnh tới nhiều công ty đa quốc gia của Mỹ như Apple và Google.
Chính phủ Trung Quốc chưa nêu tên công ty nào như báo chí quốc doanh của nước này đã đe dọa các tập đoàn công nghệ Apple và Google sẽ bị cấm vận nếu như quan hệ với Hoa Kỳ tiếp tục đi xuống.
Thông báo của Trung Quốc là dấu hiệu cho thấy Bắc Kinh sẵn sàng trả đũa chỉ một ngày sau khi chính phủ của Tổng thống Trump ra lệnh cấm các ứng dụng WeChat (một ứng dụng giao tiếp đa năng) và TikTok (mạng xã hội chia sẻ video ngắn) trên các cửa hàng ứng dụng (app stores) của Mỹ kể từ khuya ngày Chủ nhật 20-09. Tuy đây là một bước leo thang mới trong cuộc đối đầu Mỹ-Trung Quốc về nhiều lĩnh vực, nhưng nó phần nào phản chiếu chính sách đã có từ lâu của Bắc Kinh: cấm các dịch vụ mạng xã hội nước ngoài dựa vào lý do an ninh. Các mạng xã hội có nguồn gốc từ Mỹ và được sử dụng rộng rãi trên toàn cầu như Facebook, Instagram, Twitter, YouTube… đều bị cấm hoạt động ở Trung Quốc và được thay bằng các ứng dụng “hàng nhái” của địa phương.
Bắc Kinh công bố lần đầu tiên việc lập “sổ đen” các công ty nước ngoài bị cấm vận vào tháng Năm 2019 sau khi Mỹ siết chặt các hạn chế thương mại với tập đoàn công nghệ Huawei của Trung Quốc, nhưng trong suốt năm qua, Bắc Kinh hầu như chưa quyết định cấm vận công ty Mỹ nào mà cũng không nói rõ chi tiết lệnh cấm vận sẽ bao gồm những biện pháp gì. Trong thời gian này, Mỹ liên tục áp đặt lệnh cấm vận lên hàng loạt công ty Trung Quốc, từ Huawei tới các binh đoàn kinh tế-quốc phòng hoạt động ở Tân Cương, các công ty thực hiện việc bồi đắp đảo nhân tạo và xây dựng căn cứ quân sự ở Biển Đông tới các ngân hàng góp sức thực thi luật an ninh quốc gia ở Hong Kong. Hiện đã có hàng trăm công ty Trung Quốc nằm trong “sổ đen” của Mỹ, bị cấm giao dịch với các công ty Mỹ hoặc mua sắm các thiết bị, công nghệ của Mỹ.
Chính phủ Mỹ hồi đầu tháng Tám đã đặt thời hạn 45 ngày cho các công ty Trung Quốc Bytedance (chủ ứng dụng TikTok) và Tencent (ứng dụng WeChat) hoặc thu xếp để sáp nhập vào các công ty Mỹ hoặc bị ngừng hoạt động. TikTok bị cho là bí mật thu thập tràn lan dữ liệu người dùng ở Mỹ để cung cấp cho chính phủ Trung Quốc, còn WeChat là một nền tảng giao tiếp bằng Hoa ngữ đồng thời là công cụ tuyên truyền, phát tán tin giả tác động tới cộng đồng người Trung Quốc ở nước ngoài và bị chính phủ Trung Quốc kiểm soát chặt chẽ.
Nhưng hôm nay thứ Bảy, Tổng thống Trump nói ông để ngỏ khả năng ký kết hợp đồng giữa TikTok với tập đoàn Oracle và Walmart của Mỹ, theo đó liên doanh Oracle-Walmart sẽ tiếp quản bộ phận hoạt động tại Mỹ của TikTok thay vì cấm cửa hoàn toàn ứng dụng này. Số phận của WeChat thì tăm tối hơn, dù Tencent đã đẩy mạnh vận động hành lang ở thủ đô Washington để thay đổi quyết định của Mỹ. Hiện có khoảng 3.3 triệu người dùng WeChat tại Mỹ, phần lớn là Hoa kiều và sinh viên du học. Theo giới thạo tin, những người dùng này vẫn tiếp tục được sử dụng WeChat để giao tiếp nhưng các hoạt động thương mại, chuyển ngân… trên nền tảng này sẽ bị cấm.
Các du học sinh Trung Quốc tại Mỹ đang kháo nhau tìm cách ghi danh tài khoản Apple, Google bằng địa chỉ internet ở ngoài nước Mỹ để tiếp tục cập nhật và sử dụng ứng dụng này sau khi Mỹ chính thức loại bỏ WeChat khỏi các cửa hiệu ứng dụng. Họ cũng tìm cách sử dụng mạng riêng ảo (virtual private networking – VPN) để tiếp tục đăng nhập vào WeChat giống như cách thức mà người dân các nước độc tài thường dùng để vượt qua sự ngăn chặn của các bức tường lửa mà chính quyền dựng lên.
Hôm nay Bộ Thương mại Trung Quốc nói bóng gió rằng họ sẽ nhắm tới hai tập đoàn Mỹ Apple và Google nếu các tập đoàn này hợp tác với lệnh của chính phủ Mỹ xóa bỏ WeChat khỏi các cửa hiệp ứng dụng App Store (của Apple) và Google Play.
Trung Quốc sẽ điều tra và “có hành động tương xứng” chống lại bất cứ công ty nào “gây hại cho chủ quyền, an ninh và lợi ích phát triển của Trung Quốc, vi phạm quy luật thị trường hoặc ngừng các nghĩa vụ theo hợp đồng với các công ty, cá nhân Trung Quốc, phân biệt đối xử làm nguy hại trầm trọng lợi ích hợp pháp của công ty Trung Quốc,” thông báo của Bộ Thương mại Trung Quốc cho biết. Bộ này cũng nói các cá nhân điều hành các công ty ngoại quốc này sẽ bị điều tra, bị hủy bỏ visa, cấm nhập cảnh và làm việc ở Trung Quốc. Bắc Kinh sẽ thành lập một cơ quan điều tra mới để điều tra những công ty như vậy.
Trong một thông báo khác, Bộ Thương mại Trung Quốc yêu cầu Washington chấm dứt việc “bắt nạt” WeChat và TikTok, từ bỏ “hành vi bá quyền”. “Hoa Kỳ liên tục sử dụng sức mạnh quốc gia để săn đuổi và đàn áp hai công ty kể trên vì những lý do không chứng minh được, không cung cấp chứng cứ, làm gián đoạn trầm trọng hoạt động kinh doanh bình thường của hai công ty và phá hoại niềm tin của các nhà đầu tư quốc tế vào môi trường đầu tư của Mỹ”, thông báo nói.
Theo giới quan sát, cuộc trả đũa của Trung Quốc có thể không gây nhiều khó khăn cho Google, vốn đã bị Bắc Kinh cấm cửa nhiều năm nay do Google không chấp nhận “kiểm duyệt” kết quả tìm kiếm thông tin của người dùng; nhưng tập đoàn Apple có thể gặp đại họa. Ông Tim Cook, CEO của Apple, nhiều năm nay đã cố giữ một quan hệ thân thiện với các nhà lãnh đạo Trung Quốc, thậm chí ông đã nhiều lần được mời viếng thăm Trung Nam Hải – nơi sinh sống và làm việc của các nhà lãnh đạo chóp bu Trung Quốc. Nhưng Apple vẫn bị coi là mục tiêu dễ bị tổn thương khi Trung Quốc tấn công giới doanh nghiệp Mỹ.
Doanh thu từ thị trường Trung Quốc, kể cả Hong Kong, năm ngoái đạt 44 tỷ đô la Mỹ, bằng 20% tổng doanh thu toàn cầu của Apple. Nhưng quan trọng hơn, Apple sản xuất phần lớn điện thoại iPhone tại Trung Quốc, cho nên việc Bắc Kinh cấm vận, cấm xuất nhập cảng, có thể làm sụp đổ dây chuyền cung cấp iPhone trên toàn cầu.
Tuy vậy, chưa rõ Bắc Kinh có mạnh tay cấm vận Apple hay không. Nếu việc sản xuất iPhone và các sản phẩm điện tử cao cấp của Apple bị gián đoạn, sẽ có hàng triệu công nhân Trung Quốc bị mất việc làm, và công cuộc chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc, tới các nước lân cận như Ấn Độ và Việt Nam của các nhà sản xuất điện tử quốc tế sẽ càng được đẩy mạnh.
Ngoài Apple và Google – chủ của hai “hệ sinh thái” ứng dụng quan trọng nhất là App Store và Google Play, một số tập đoàn công nghệ khác cũng có thể trở thành mục tiêu của Bắc Kinh. Trong một bài đăng hồi tháng Năm, tờ Hoàn Cầu thời báo của đảng Cộng sản Trung Quốc cho rằng các công ty Qualcomm (nhà sản xuất hàng đầu thế giới về bộ xử lý cho thiết bị di động) và Cisco (chuyên thiết bị mạng) có thể sẽ bị đưa vào “sổ đen” của Trung Quốc nếu như cuộc đối đầu Mỹ-Trung trong lĩnh vực công nghệ xấu đi.
