Chuyến thăm 10 ngày của Báo cáo viên đặc biệt từ Liên Hợp Quốc (LHQ), ông Surya Deva đang diễn ra trong một bầu không khí giả tạo tại Hà Nội. Nhà cầm quyền CSVN vẫn chơi trò giấu một bàn tay đầy máu sau lưng, và điệu nghệ bằng một tay khác bắt chặt với vị quan chức của LHQ – cũng có đầy những dữ liệu về một chế độc tài đang chải chuốt bề ngoài, hòng kiếm lợi với thế giới.
Theo thông cáo phát đi của LHQ, Báo cáo viên đặc biệt về quyền phát triển Surya Deva thăm chính thức Việt Nam từ ngày 6 đến ngày 15 Tháng Mười Một năm 2023. Nói một cách hình thức về mục đích chuyến đi, thông cáo nói ông Deva sẽ:
“Đánh giá những nỗ lực của Việt Nam trong việc thực hiện các chính sách quyền phát triển, thúc đẩy việc thực hiện các Mục tiêu Phát triển Bền vững và xác định những thách thức còn tồn tại. Ông cũng sẽ xem xét cách Chính phủ thúc đẩy và đảm bảo sự tham gia hiệu quả của người dân vào các chính sách, quy trình và quyết định liên quan đến phát triển kinh tế, xã hội, chính trị và văn hóa. Ông mong muốn hỗ trợ Chính phủ trong việc củng cố luật pháp, chính sách và thực tiễn phù hợp với Tuyên bố về Quyền Phát triển năm 1986 và các tiêu chuẩn liên quan khác”.
Nói cụ thể, chuyến đi của ông Surya Deva là để xét thêm Việt Nam đang đàn áp nhân quyền như thế nào theo các lời tố cáo đang ngày càng dày, và chính quyền này đã không quan tâm đến cam kết về quyền con người đã ký kết với LHQ ra sao… mà kết luận sẽ chuyển cho Hà Nội sau đó, cũng như tài liệu này sẽ là hồ sơ tham khảo cho kỳ kiểm định nhân quyền UPR 2024 tại Geneva.
Theo lịch trình được đưa lên cho Bộ ngoại giao Việt Nam và Bộ Công An, Báo cáo viên đặc biệt sẽ được cho đến để tìm hiểu ở Hà Nội, Hà Tĩnh, Hồ Chí Minh và tỉnh Bến Tre. Tuy nhiên cụ thể người và việc thì không công bố rộng rãi.
Ngay từ khi ông Surya Deva bước chân xuống lãnh thổ Việt Nam, tất cả những lực lượng mật vụ hùng hậu của Hà Nội đã liên tục theo dõi, dò xét mọi ngõ ngách ông Deva ghi trong lịch trình công khai. Hàng trăm gia đình tù nhân lương tâm, những nhân sĩ trí thức, người bất đồng chính kiến… từ Bắc chí Nam đều bị công an lảng vảng trước nhà, hòng ngăn chặn một cuộc gặp và bày tỏ ngoài khung chủ định của nhà cầm quyền.
Bên cạnh đó, một cuộc rà soát tổng lực của giới tuyên truyền viên, dư luận viên nhà nước, xộc vào các diễn đàn, các trang bình luận để phản bác, chửi bới, ghi danh cho công an về những ai đang tố cáo, phản biện. Điều này có thể dễ dàng tìm thấy với số bình luận “pro” nhà nước kích động, tăng vọt bất ngờ ở phần bình luận của các video, bài viết về đề tài nhân quyền lúc này.
Theo tiết lộ của tổ chức Article 19, một tổ chức nhân quyền có trụ sở tại Anh Quốc, thì ông Surya Deva có dự định đi gặp một số gia đình tù nhân lương tâm ở Việt Nam để làm rõ các cáo buộc về vấn đề tra tấn, ngược đãi và thiếu chăm sóc y tế. Ngay sau đó trên các trang Facebook, đã có nhiều lời vận động gửi thư về văn phòng của ông tại Ủy ban Nhân quyền Liên hợp quốc ở Thụy Sĩ, với nội dung kêu gọi ông yêu cầu CSVN hãy thả những người đang bị giam giữ chỉ vì người ta nói hoặc viết những điều đi ngược lại đường lối tuyên truyền một chiều của chế độ.
Và mặc dù ông Surya Deva có thông báo về chuyến đi của mình, và nói muốn nhận được các tin tức cần thiết để ông tìm hiểu, nhưng có vẻ vị quan chức của LHQ đã quá đủ kinh nghiệm về công an Việt Nam, nên thận trọng tổ chức gặp online khoảng 8 gia đình tù nhân lương tâm, ngay trước khi ông đến Việt Nam. Rõ là chính vị điều tra viên đặc biệt của LHQ cũng không muốn làm mất mặt Hà Nội, hoặc không để khó khăn cho mình, trong việc gặp trực tiếp những người lên tiếng ở đất nước ông sẽ đến.
Sáu tháng trước khi ông Surya Deva đến Việt Nam, là khoảng thời gian dồn dập những phản ứng của quốc tế về tình trạng độc tài đàn áp của CSVN: Bắt bớ nhiều hơn, coi thường các điều luật do chính họ đề ra, xảo biện trước quốc tế về các tội ác của mình. Đặc biệt chiến dịch đàn áp đã tấn công thẳng vào thế hệ XHCN được đào tạo của chế độ, là chỉ làm tốt việc mà không liên quan đến chính trị.
Đợt đàn áp này dẫn đến án tù và chờ ra toà của những nhà hoạt động môi trường đơn thuần. Article 19 đã chỉ ra điều nực cười là Nhà nước CSVN đang chơi trò dùng dư luận xã hội để khu hẹp quyền tự do ngôn luận chung, như vụ các xử phạt gọi “xúc phạm báo chí”, “xúc phạm công an”… mới đây còn đẩy mạnh hơn trong việc đòi xử phạt những ai dám phê bình điện ảnh bằng giọng điệu nặng nề.
Trong bối cảnh gần 5 năm bị chà xát với sự đàn áp của bộ máy công an trị, việc Hà Nội cho phép ông Surya Deva đến Việt Nam, giống như mở một chút nắp nồi áp suất, nhiều tù nhân lương tâm và gia đình vui mừng, coi đó là một chuyển biến đáng khích lệ, bất chấp việc trước nhà họ, công an vẫn canh chặn như vài năm trước. Nhưng nếu tỉnh táo và nhìn lại, hãy tự hỏi liệu ông Surya Deva sẽ có trái tim nhân ái, đem đến một chút ánh sáng nào cho nhân quyền Việt Nam, hay rồi chỉ là thụ động hoà bước chân của mình trong nhịp còng sắt, roi đòn của nhà cầm quyền?
Cần biết, Việt Nam là nước “kỵ” các điều tra viên của LHQ đến tìm hiểu. Kể từ năm 2010 đến nay, có 24 lượt Báo cáo viên đặc biệt của LHQ đề nghị thăm Việt Nam nhưng chỉ mới có 7 trong số này đến Việt Nam. Trong khi đó, các lĩnh vực ít nhạy cảm hơn thì được Hà Nội chấp thuận viếng thăm như nợ nước ngoài, nghèo đói cùng cực, văn hoá, lương thực, y tế… Lần gần nhất, năm 2017, Báo cáo viên Đặc biệt của LHQ về quyền lương thực Hilal Elver, có chuyến thăm Việt Nam. Có nghĩa là, tiếp ai có lợi thì tiếp, không thì chối – mà nhân quyền thì Hà Nội lại càng chối.
Hồ sơ của các quan chức LHQ đến Việt Nam, được công an và Bộ Chính trị xét rất cẩn thận để quyết định nhận lời hay không. Phần lớn những người không được chấp nhận là có tiếng về thẳng thắn, ghét đàn áp nhân quyền, có thái độ rõ rệt về độc tài… Ông Surya Deva đảm nhận vai trò Báo cáo viên đặc biệt của LHQ về Quyền phát triển từ ngày 01 Tháng Năm 2023, và được Hà Nội nhận lời chuyến đến Việt Nam, mà gần như không có khó khăn gì: Ông được coi là người giỏi ngoại giao và mềm mỏng.
Hy vọng ngày 15 Tháng Mười Một 2023, bản tổng kết của ông Surya Deva không làm giới tranh đấu và những người bị đàn áp ở Việt Nam thất vọng. Kể cả báo cáo chính thức của ông Deva ở Đại hội đồng Nhân quyền LHQ vào Tháng Chín 2024. Mong đó sẽ là sự thật, và lên tiếng cho một nhận định để đổi thay của quyền con người, chứ không để những chứng cứ đó chìm lẫn vào âm thanh đàn áp của chế độ CSVN.
