Khai phá, khẩn hoang, phát triển là mục đích (được kê khai) của những nhà thám hiểm, tìm kiếm những vùng đất mới hầu mang “ánh sáng văn minh” đến cho người và thú vật địa phương. Con người xông xáo khắp nơi với khẩu hiệu/nhãn hiệu êm tai ấy. Thế là thế giới có châu Mỹ, châu Úc theo lịch sử viết lại của người da trắng.
Văn minh mang theo kỹ thuật, khoa học… giúp gia tăng sức khỏe con người, đỡ đần con người trong các công việc nặng nhọc, đời sống bót nhọc nhằn, tốt đẹp hơn. Nhưng nền văn minh đi kèm với giá phải trả. Lợi/hại đi đôi với nhau. Người ưa đơn độc tiếp tục sống nơi hoang dã. Kẻ chọn sinh sống với người chung quanh và cộng đồng lớn nhỏ ra đời. Con người sống gần nhau hơn, buôn bán giao hảo tạo thành cộng đồng. Gia đình, làng xóm rồi quận hạt đất nước. Để sinh tồn, cư dân cần sống tương thân (để) tương trợ, tự do cá nhân phải thu hẹp để chia sẻ các lợi ích của đời sống cộng đồng. Lệ làng rồi luật pháp ra đời hầu củng cố nếp sống cộng đồng.
Sinh sống trong cộng đồng, tự do cá nhân cần thu hẹp đến mức nào? Câu hỏi nặng ký này dẫn đến nhiều câu trả lời, thay đổi, “du di” theo nếp sống địa phương.
Florida or no Florida?
Về miền Nam ở đây là miền nam đất Cờ Hoa. Câu chuyện của Florida, tiểu bang miền đông nam Hoa Kỳ. Bá tánh biết đến Florida qua hình ảnh Mickey Mouse của Disney World, những bãi biển ấm áp quanh năm và cả việc miễn thuế lợi tức (tiểu bang.) Ấy là tiếng lành. Tiếng “dữ” thì hơi nhiều. Chuyện ông thống đốc o ép công ty giải trí Disney đến chuyện “cải tổ” giáo dục, cấm tiệt sách vở “ngoài luồng” trong trường học và bây giờ thì đến chuyện chủng ngừa động trời! Florida đang hăm hở dẫn đầu về “cải tổ” y tế công cộng qua việc bãi bỏ chính sách (bắt buộc) chủng ngừa bệnh truyền nhiễm. Hiện nay, chính sách y tế công cộng đòi hỏi trẻ em phải chủng ngừa bệnh truyền nhiễm khi vào trường học dù cha mẹ không muốn.
Bộ trưởng Bộ Y Tế Florida, Bác Sĩ Joseph Ladapo, biểu rằng bắt ép chủng ngừa là “vô luân,” cha mẹ mất quyền nuôi dạy con cái theo ý muốn. Nôm na là quyền tự quyết bị xâm phạm, cha mẹ không được quyết định thay cho con trẻ vị thành niên. Từ đó, quyền tự quyết cá nhân được đặt trên bàn cân đo sánh với sức khỏe cộng đồng!
Thế là cái hộp “bí mật” panda box, được hé mở: chính sách chủng ngừa sẽ được áp dụng tại trường học của Florida, còn nơi làm việc thì sao? Như nhân viên trong bệnh viện có được miễn chủng ngừa không chưa kể những câu hỏi khác. Ông thống đốc DeSantis đưa luôn bà vợ vào một ủy ban vừa được thành lập để soạn thảo những chi tiết cho dự luật mới về “tự do y tế” (medical freedom), khi nào thì chính sách chủng ngừa bị bãi bỏ hoàn toàn, sẽ được áp dụng ra sao khi đứa trẻ nhiễm bệnh như mấy trận sởi (measle) xuất hiện trong trẻ em …
Theo tài liệu của CDC, tính đến nay tháng Chín năm 2025, đã có 1431 người nhiễm bệnh sởi, nhiều nhất là Texas. Trong số này, 28% là trẻ em dưới 5 tuổi, 38% 5-19 tuổi, 34% trên 20 tuổi; 92% người bệnh đã không chủng ngừa hoặc không rõ tình trạng chủng ngừa. Đây là lần đầu tiên trong 30 năm qua, số người bị sởi lên cao đến như thế. Sởi cũng như những bệnh truyền nhiễm khác đã xuất hiện tại nhiều tiểu bang của Hoa Kỳ.
Các con số này được thu góp bởi văn phòng y tế công cộng tiểu bang, nhưng với “thói quen” của ông DeSantis trong đại dịch covid, ta có thể đoán ra rằng nha y tế công cộng Florida sẽ chẳng thu góp hay tường trình với CDC các trường hợp dịch bệnh xảy ra, cứ ỉm đi cho tiện việc sổ sách kẻo cư dân lại hốt hoảng lo âu, theo kiểu “để nhà nước ‘no’, dân chả biết gì, lo chi cho mất công”!?
Ngành Y Tế Công Cộng, Public Health, được thành lập với mục đích bảo vệ sức khỏe cư dân qua nhiều cách phòng ngừa bệnh tật, tai nạn…; cổ võ nếp sống khỏe mạnh qua các thói quen ăn uống, di chuyển. Chủng ngừa các căn bệnh truyền nhiễm trong trẻ em cũng như người lớn. Trẻ em vị thành niên được cha mẹ đưa đi chủng ngừa bệnh tật trước khi đến trường.
Trường học (cũng như các trung tâm giữ trẻ, trông nom người già) là một tiểu vũ trụ nơi tiếp xúc gần gũi dẫn đến lan truyền bệnh tật nhất là các căn bệnh dính dáng đến bộ hô hấp. Kẻ nhiễm bệnh thường hắt hơi, ho đưa các bụi chất lỏng chứa vi khuẩn, siêu vi khuẩn vào không khí, người chung quanh hít thở không khí ấy và nhiễm bệnh. Trẻ em nhiễm bệnh mũi dãi lòng thòng chùi tay vào áo quần, nắm tay bạn bè lúc vui chơi… là cả nhóm đều nhiễm bệnh nhanh chóng trừ những đứa trẻ đã miễn nhiễm (qua chủng ngừa và có đủ kháng thể).
Cách lan truyền bệnh tật hô hấp dường như ai cũng biết. Việc chủng ngừa đã dứt bỏ được chứng tê liệt (polio), đậu mùa (smallpox) qua nhiều năm; tiết giảm được chứng sởi (measle), quai bị (mump), rubella (thuốc chủng ngừa MMR) và nhiều chứng bệnh khác qua chính sách bắt buộc chủng ngừa. Khi số người chủng ngừa và có kháng thể lên đến mức hữu hiệu, herd immunity, cộng đồng sẽ miễn nhiễm, có khả năng chống lại và diệt hẳn bệnh truyền nhiễm ấy. Người chủng ngừa tự bảo vệ mình và bảo vệ cả những người chung quanh.
Thay đổi chính sách kể trên thì những gì sẽ xảy ra?
Florida, tiểu bang có số trẻ em chủng ngừa MMR thấp nhất (88.7%) trên toàn quốc 92% trong năm 2025. Tỷ lệ phụ huynh với lý do tôn giáo đã xin miễn chủng ngừa cho con em là 6.4% – 15%. Theo tài liệu của bộ Y Tế tiểu bang, tháng Năm năm nay, chứng viêm gan A, whooping cough / pertussis (ho gà?) và chickenpox (ban trắng?) đang gia tăng.
Với viễn ảnh không mấy sáng sủa ấy, các chuyên viên y tế lo âu lắm chưa biết làm sao để phòng ngừa các chứng bệnh truyền nhiễm có thể phòng ngừa qua thuốc chủng. Trẻ em và người già cũng như người bệnh là những người kém sức đề kháng nên cần được bảo vệ.
Chuyện chủng ngừa đang trở thành đề tài tranh cãi giữa hai nhóm ủng hộ và chống đối. Họ chỏi nhau vì “sức khỏe” và vì “tự do”/quyền tự quyết.
Người ủng hộ cho rằng thuốc chủng ngừa đã chứng minh được các lợi ích về sức khỏe. Chủng ngừa là tự bảo vệ mình và bảo vệ những người chung quanh, vì mình và vì cộng đồng. Đau ốm gây tổn hại về thể xác/tinh thần lẫn vật chất (y phí cho bản thân và cho cả ngân sách cộng đồng) nên chứng bệnh nào phòng ngừa được thì nên làm. Quyền lợi cộng đồng đứng trước tự do cá nhân.
Kẻ chống đối thì hô hào “quyền tự quyết.” Tui bệnh tui chịu, không ai có quyền bắt ép tui phải giữ gìn sức khỏe. Tệ hại hơn là kiểu bào chữa của những người khôn ngoan nhưng vị kỷ “thuốc chủng ngừa tốt lắm nhưng cứ để kẻ khác chủng ngừa và tôi cũng được bảo vệ qua herd immunity.”
Cộng đồng y tế công cộng băn khoăn đã đành nhưng kỹ nghệ du lịch cũng ngần ngại không kém. Không chủng ngừa bệnh truyền nhiễm thì kỹ nghệ du lịch trị giá 128 tỷ mỹ kim của Florida sẽ ra sao? Bỏ luôn việc chủng ngừa, khi trẻ em đến chơi các khu giải trí Walt Disney World, Universal Orlando … rồi nhiễm bệnh thì các công ty sẽ ăn nói ra sao?
Nếu các du thuyền “khiêng” đi khắp chốn mấy ngàn du khách cũng như nhân viên cùng nhiễm cảm cúm hay tệ hơn, covid, thì họ làm ăn thế nào? Chỉ vài lần tiêu chảy xảy ra cho cỡ chục du khách là chủ tàu đã tốn bạc triệu chữa cháy dù du thuyền không đòi hành khách chủng ngừa!
Chưa hiểu chuyện bãi bỏ chính sách bắt buộc chủng ngừa sẽ ngã ngũ ra sao nhưng ta có thể đoán rằng đây là chuyện dài. Phe ưng/phe chống sẽ lôi kéo nhau đến ba tòa quan lớn để luật pháp giải quyết như chuyện tiếp máu cho trẻ em gặp tai nạn, cha mẹ từ chối, chịu để con trẻ qua đời vì lý do tôn giáo? Hồi xưa, bệnh viện/bác sĩ xin phán quyết cấp bách từ tòa án để tiếp máu cứu mấy đứa trẻ nhưng ngày nay thì mấy ai còn muốn dấn thân?
Người trưởng thành từ chối thuốc men, không nhận máu là chuyện bình thường, còn con nít chưa đủ hiểu biết để tự quyết định thì sao? Hay là nên khuyến cáo bệnh nhân/phụ huynh rằng nếu không muốn chữa bệnh thì đừng đến nhà thương? Chẳng lẽ ta bắt chước mấy chính khách lẻo mép mị dân, bản thân và người nhà thì tiếp nhận đầy đủ các loại thuốc men kể cả chủng ngừa để duy trì sức khỏe trong khi vẫn mạnh miệng hô hào hãy “tự quyết.” thuốc men không mấy hiệu quả, cứ nói “không!”
