Nền Kinh tế Thị trường (ME) – danh hiệu mà Việt Nam đã dày công vun đắp, ra sức thuyết phục Hoa Kỳ công nhận suốt bao năm qua, vẫn còn là câu chuyện dang dở, treo lơ lửng giữa dòng thời cuộc. Số phận của nó phần nào phụ thuộc vào kết quả cuộc bầu cử tổng thống Mỹ sắp tới.
Việt Nam đang phải đối mặt với muôn vàn khó khăn do làn sóng thông tin tiêu cực về đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Bộ Kế Hoạch và Đầu Tư (MPI) gióng lên hồi chuông cảnh báo về nguy cơ “chảy máu” vốn đầu tư, thẳng thắn nhận định rằng chính sách ưu đãi đầu tư của Việt Nam đã “lập lờ nước đôi,” không còn phù hợp với tình hình kinh tế – xã hội trong nước và quốc tế.
Chính quyền Việt Nam cũng đang phải đau đầu vì rào cản từ thuế tối thiểu toàn cầu, một rào cản mới trên con đường thu hút đầu tư. Chính sách này ra đời nhằm siết chặt “vòng kim cô,” ngăn chặn các tập đoàn đa quốc gia lách luật, chuyển lợi nhuận đến các quốc gia có mức thuế thấp. Trước tình thế “ngàn cân treo sợi tóc” này, nhiều tập đoàn đã quyết định dứt áo ra đi khỏi Việt Nam, bởi Hà Nội chưa có những chính sách hỗ trợ kịp thời từ ngân sách nhà nước.
Tình trạng dậm chân tại chỗ cho thấy rõ sự ngần ngại, thiếu quyết đoán trong việc hoạch định chính sách của giới quan chức Việt Nam trong bầu không khí “đốt lò” ngột ngạt. Trong bối cảnh lò vẫn đang nóng bỏng, không ai muốn trở thành “vật tế thần,” hứng chịu hậu quả từ những quyết định “nhạy cảm” có thể động chạm đến lợi ích của các phe phái trong cuộc chiến quyền lực. Nhất là khi Tổng Bí Thư Tô Lâm đương nhiệm nổi tiếng với “bàn tay sắt” và không ngại sử dụng “luật rừng” để trừng trị những kẻ chống đối.
Việt Nam không ngừng vận động, thuyết phục chính quyền Hoa Kỳ công nhận nền kinh tế thị trường, việc vẫn bị “gắn mác” nền kinh tế phi thị trường (NME) không chỉ ảnh hưởng đến quan hệ song phương, mà còn khiến Hà Nội lo ngại, nhất là khi Mỹ đang xem Việt Nam như một đối trọng chiến lược với Trung Quốc.
Nền kinh tế thị trường (ME) hoạt động theo nguyên tắc độc lập và phụ thuộc vào sự vận động hành lang rất lớn của các tổ chức hiệp thương ngành nghề Hoa Kỳ để giúp bảo hộ ngành sản xuất trong nước. Chính vì thế, Washington không thể tùy tiện áp đặt chính sách mà phải xem xét đến các kiến nghị của các hiệp hội này để bảo đảm cân bằng lợi ích và duy trì sự ủng hộ chính trị trong khuôn khổ dân chủ. Điều này khác hẳn với cách đang điều hành nền kinh tế theo hướng chỉ đạo của phong cách “định hướng Xã hội Chủ nghĩa” của Đảng CSVN.
Trong chuỗi hoạt động tại New York trong chuyến đi Mỹ cuối Tháng Chín, ông Tô Lâm kêu gọi các “ông lớn” công nghệ như Apple, Meta và các công ty tài chính khác ủng hộ Hà Nội trong nỗ lực “gỡ mác” NME, đồng thời thúc đẩy hợp tác về chuỗi cung ứng chất bán dẫn. Nhưng Google bất ngờ “quay lưng,” tuyên bố đầu tư tổng cộng $3 tỷ vào Malaysia và Thái Lan để xây dựng trung tâm dữ liệu, thay vì chọn Việt Nam.
Nói là làm, hôm 1 Tháng Mười, Google và chính quyền Malaysia tổ chức lễ động thổ xây dựng trung tâm dữ liệu kiêm vùng lưu trữ dữ liệu đám mây (cloud region) trị giá $2 tỷ. Google khẳng định khoản đầu tư này sẽ tạo ra 26,500 việc làm và đóng góp hơn $3 tỷ vào nền kinh tế Malaysia từ nay đến năm 2030.
Trước đó một ngày, Google cũng công bố đầu tư $1 tỷ vào một trung tâm dữ liệu tương tự ở Thái Lan, tạo ra trung bình 14,000 việc làm mỗi năm từ nay đến năm 2029.
Sự “quay lưng” đột ngột của Google phơi bày rõ nét thiệt hại to lớn mà Việt Nam phải gánh chịu. Để dễ hình dung, con số việc làm mà Google tạo ra tại Malaysia tương đương với số lượng nhân viên mà tập đoàn bất động sản thân cộng sản hàng đầu Việt Nam là VinGroup của tỷ phú đầy tai tiếng Phạm Nhật Vượng tạo ra. Trong khi nguồn nhân lực này đa số là kỹ sư công nghệ thông tin chất lượng cao và có mức thu nhập cao hơn nhiều của VinGroup.
Bản thân MPI cũng phải thừa nhận, chính sách ưu đãi đầu tư của Việt Nam mới chỉ tập trung vào miễn, giảm thuế và ưu đãi về tiền thuê đất, mà chưa quan tâm đúng mức đến các ưu đãi dựa trên chi phí. Điều này khiến sức cạnh tranh của Việt Nam không còn đủ hấp dẫn để thu hút đầu tư dài hạn.
Theo MPI, nếu không sớm nội luật hóa để điều chỉnh mức ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp lên tương đương với mức thuế tối thiểu toàn cầu (15%), Việt Nam sẽ “mất trắng” phần thuế chênh lệch, các công ty đầu tư tại Việt Nam cũng không được hưởng ưu đãi này, vì phần lợi ích đó sẽ bị các quốc gia của công ty mẹ “thu gom.”
Việc Việt Nam chưa có những giải pháp đồng hành kịp thời cùng doanh nghiệp sẽ ảnh hưởng đến quyết định mở rộng hoặc duy trì đầu tư của các công ty đa quốc gia đang hoạt động tại Việt Nam, kéo theo sự sụt giảm trong việc thu hút các công ty vệ tinh; đồng thời làm “giảm nhiệt” động lực đầu tư của các nhà đầu tư mới đang có kế hoạch “rót vốn” vào Việt Nam. Hậu quả nhãn tiền là quy mô sản xuất có thể bị thu hẹp, nhu cầu lao động giảm sút.
Nếu Việt Nam không nhanh chóng điều chỉnh chính sách ưu đãi đầu tư và cơ chế thực hiện cho phù hợp, thì việc áp dụng chính sách thuế suất tối thiểu toàn cầu sẽ triệt tiêu hiệu quả của chính sách ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp, khiến Việt Nam không còn là “miền đất hứa” để giữ chân hoặc thu hút thêm vốn đầu tư mới từ các tập đoàn đa quốc gia.
Điều này sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến vị thế cạnh tranh của Việt Nam so với các nước trong khu vực, cũng như ảnh hưởng đến việc thu hút nguồn vốn đầu tư ngoại quốc có chọn lọc, chất lượng cao.
