Ngày 11 Tháng Bảy, một cô gái 20 tuổi ở phường Ea Kao, tỉnh Đắk Lắk treo cổ tự vẫn và để lại lá thư tuyệt mệnh viết tay.
Trong thư, cô viết là đã vay nợ từ ứng dụng trực tuyến và vay bạn bè tổng số tiền khoảng 7 triệu đồng. Cô bày tỏ rằng mình rất thương cha mẹ, nhưng vì… hết cách, nên nhờ gia đình trả nợ giùm, đồng thời nhắn nhủ gia đình sống tốt và vượt qua nỗi buồn.
7 triệu đồng, một số tiền không lớn, nhất là trong lúc lạm phát, vật giá leo thang như hiện nay. Tuy nhiên, khoản nợ này đã trở thành giọt nước tràn ly khi cô gái trẻ bị truy bức bởi các ứng dụng cho vay trực tuyến; vốn nổi tiếng với hình thức đòi nợ tàn nhẫn, khủng bố tinh thần bằng cách nhắn tin, gọi điện liên tục, đe dọa, thậm chí lan truyền hình ảnh cá nhân. Giữa những áp lực chồng chất, không có công việc ổn định, không ai giúp đỡ, không định hướng cuộc sống, cô gái rơi vào tuyệt vọng.
Điều này cho thấy giới trẻ hiện nay, dù sống trong thời đại công nghệ phát triển và có nhiều điều kiện tiếp cận tri thức hơn bao giờ hết, lại dễ bị tổn thương và mất phương hướng trước khó khăn. Phần lớn trong số họ đang phải đối mặt với tình trạng thất nghiệp, công việc bấp bênh, không đủ thu nhập, trong khi chi phí sinh hoạt, đi lại, học hành, chữa bệnh… ngày một đắt đỏ. Không ít người trẻ rơi vào cảnh “trưởng thành nửa vời”- vừa phải tự lo cho cuộc sống, vừa chưa có đủ kỹ năng để đối phó với những biến cố trong đời.
Rõ ràng, không thể đổ lỗi hoàn toàn cho cá nhân người trẻ khi họ rơi vào bế tắc. Vì họ là sản phẩm của một hệ thống, học hành dưới mái trường xã hội chủ nghĩa, trưởng thành dưới chế độ cộng sản.
Thứ nhất, cơ hội việc làm dành cho giới trẻ hiện nay rất hạn chế. Sinh viên ra trường không tìm được việc làm đúng chuyên ngành, hoặc phải chấp nhận công việc lương thấp, không có cơ hội phát triển. Đó là nói tới giới sinh viên, chứ những thanh niên chỉ tốt nghiệp trung học phổ thông thì thậm chí còn khó khăn hơn nhiều.
Nguyên nhân đến từ việc nhà nước chưa có chính sách thực sự hiệu quả để tạo việc làm, đặc biệt cho nhóm lao động trẻ. Thị trường lao động không chỉ thiếu việc làm, mà còn thiếu cả những mô hình khởi nghiệp bền vững được hỗ trợ bài bản. Người trẻ muốn lập nghiệp, nhưng không có vốn, không có kỹ năng, không có người hướng dẫn. Còn muốn đi làm thì lương thấp, bị ép phải tăng ca, trong khi các chế độ bảo hiểm, hỗ trợ quyền lợi người lao động thì không có, hoặc chỉ có trên giấy.
Thứ hai, nhà nước CSVN xây dựng hệ thống truyền thông và mạng xã hội góp phần gieo rắc lối sống thực dụng, xa hoa, xa rời giá trị thực. Những hình ảnh về người nổi tiếng, hotgirl, đại gia… khoe tiền, khoe hàng hiệu, nhà đẹp, xe sang ngập tràn trên mạng. Vô hình trung tạo nên một áp lực vô hình lên giới trẻ: phải thành công sớm, phải kiếm tiền nhiều, phải sống “chất”, “cool” để được công nhận. Trong khi đó, ít ai chia sẻ về những hành trình khó khăn, về nỗ lực lao động bền bỉ, về giá trị đạo đức và tinh thần.
Thứ ba, nguyên nhân trực tiếp dẫn tới việc cô gái này tự tử, đó là sự buông lỏng quản lý của CSVN với các dịch vụ cho vay trực tuyến. Hơn 10 năm nay, hàng trăm ứng dụng mọc lên như nấm sau mưa, len lỏi vào điện thoại người dùng, đánh vào tâm lý cần tiền nhanh, không cần thế chấp. Chúng thường bắt đầu bằng các khoản vay nhỏ, nhưng lãi suất thực tế cao gấp nhiều lần quy định. Khi con nợ không trả kịp, chúng dùng thủ đoạn đe dọa, làm nhục, bôi nhọ danh dự và đánh vào điểm yếu tâm lý của nạn nhân.
Điều đáng nói là các cơ quan chức năng vẫn chưa xử lý triệt để tình trạng này. Công an Việt Nam nắm đủ mọi phương tiện, công nghệ kỹ thuật để có thể theo dõi, định vị tất cả mọi người trên lãnh thổ, nhưng tội phạm thì vẫn tha hồ hoạt động. Từ người trẻ tới người già đều có thể trở thành nạn nhân. Bởi vậy nhiều nghi vấn đặt ra là liệu công an có tiếp tay cho các nền tảng vay tiền này không?
Thứ tư, cái chết của cô gái trẻ cũng là minh chứng rõ rệt cho sự thiếu hụt trầm trọng trong giáo dục kỹ năng sống tại Việt Nam. Hệ thống giáo dục hiện nay vẫn nặng về kiến thức hàn lâm, học để thi, học để đỗ đạt, mà quên mất việc dạy con người cách làm chủ cảm xúc, cách vượt qua khủng hoảng, cách ứng phó với thất bại. Học sinh, sinh viên lớn lên mà không được trang bị kỹ năng tài chính, kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng tìm kiếm sự trợ giúp. Khi gặp biến cố, nhiều người rơi vào trạng thái hoảng loạn, trầm cảm, tuyệt vọng. Và cái chết, như trong trường hợp cô gái 20 tuổi kia, trở thành một “lối thoát cuối cùng.”
Từ một câu chuyện cá nhân, có thể nhìn rộng ra rằng xã hội Việt Nam đang đối mặt với một cuộc khủng hoảng toàn diện. Người trẻ không có công việc ổn định, không có định hướng rõ ràng, không được giáo dục toàn diện, lại sống trong một môi trường truyền thông lệch lạc, các giá trị sống bị đảo lộn. Họ dần đánh mất niềm tin vào tương lai, vào chính mình, và vào cả xã hội.
