Mùa Oscar lại bắt đầu. Chương trình công bố Oscar lần thứ 96 sẽ được tổ chức ngày 10 Tháng Ba 2024. Một lần nữa, thử tìm hiểu xem những ai là người có quyền định đoạt lá phiếu được bầu chọn từ Viện hàn lâm Khoa học-Nghệ thuật Điện ảnh Hoa Kỳ (The Academy of Motion Picture Arts and Sciences – AMPAS)…
Ai bầu chọn cho Oscar?
Giải điện ảnh thường niên của Viện hàn lâm, quen gọi là “Oscar”, được bình chọn bởi Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Điện ảnh (AMPAS), gồm các chuyên gia trong ngành điện ảnh với tổng cộng hơn 10,000 thành viên, trong đó gần 9,500 người đủ điều kiện bỏ phiếu. Tờ Vanity Fair ngày 27 Tháng Hai 2024 cho biết, con số này tăng gần 65% so với tổng số thành viên cách đây một thập niên, một phần nhờ vào việc mời thêm giới nữ, người da màu cũng như giới làm phim từ nhiều nơi trên thế giới.
Thành viên AMPAS là ai?
Nếu từng được đề cử Oscar, người đó gần như chắc chắn có chân trong AMPAS (dù một số tên tuổi nổi tiếng từ chối lời mời vào Viện hàn lâm, như đạo diễn Ryan Coogler, người thực hiện bộ phim Black Panther: Wakanda Forever). AMPAS nhấn mạnh, những thành viên của họ (có quyền bỏ phiếu Oscar) chỉ “giới hạn và dành cho những nghệ sĩ điện ảnh làm việc trong việc sản xuất phim chiếu rạp”.
Phân nhánh trong AMPAS là gì?
Nếu có một hạng mục trong khuôn khổ giải Oscar thì sẽ có một phân nhánh đi kèm, trừ vài ngoại lệ. Theo thông lệ, thành viên của phân nhánh nào thì chấm giải cho hạng mục đó (chẳng hạn phân nhánh đạo diễn chấm giải cho hạng mục đạo diễn). Tổng cộng có 17 phân nhánh trong AMPAS. Hạng mục diễn xuất được bình chọn bởi phân nhánh lớn nhất, với hơn 1,300 thành viên.
Để trở thành thành viên AMPAS
Về nguyên tắc, để trở thành thành viên AMPAS, ứng viên phải được bảo trợ bởi hai thành viên “đương nhiệm”; tuy nhiên, những người được đề cử lần đầu có thể sẽ được tự động xem xét trở thành thành viên (automatic membership consideration) mà không cần bảo trợ.
Để phim lọt vào danh sách đề cử
Hàng năm AMPAS công bố danh sách những phim đủ điều kiện để xem xét. Năm 2022 chẳng hạn, có đến 301 phim. Để có tên trong danh sách “sơ khảo”, các hãng phim phải thực hiện chiến dịch quảng bá để gây chú ý cho thành viên AMPAS. Dù thành viên AMPAS nói chung là dân làm phim nhà nghề nhưng điều đó không có nghĩa họ xem nhiều phim như những người mê điện ảnh thông thường. Vì vậy, hãng phim cần thực hiện chiến dịch quảng bá.
AMPAS có ban hành luật “vận động tranh cử”?
AMPAS có những hướng dẫn sâu rộng về những gì được phép và không được phép làm trong nỗ lực thu hút sự ủng hộ một bộ phim. Nhìn chung, sự kiện quảng bá và giới thiệu chỉ nên tập trung vào những buổi chiếu ra mắt. Việc liên hệ trực tiếp với thành viên AMPAS để “mua phiếu”, dù gián tiếp hoặc ở bất kỳ hình thức nào, bị nghiêm cấm tuyệt đối. Việc đề cập đến đối thủ cạnh tranh cũng bị cấm đoán.
Một đề cử có thể bị hủy?
Đã có vài trường hợp đề cử bị hủy khi vi phạm các quy định AMPAS, chẳng hạn vào Tháng Giêng 2014, đề cử Bài hát gốc hay nhất cho Alone Yet Not Alone (nhạc của Bruce Broughton và lời của Dennis Spiegel) đã bị rút lại sau khi người ta phát hiện Bruce Broughton – vốn là thành viên điều hành của Phân nhánh Âm nhạc thuộc AMPAS – đã email cho các thành viên trong Phân nhánh để báo họ biết việc Alone Yet Not Alone được xem xét đề cử. Phim The Godfather cũng bị rút khỏi bảng đề cử nhạc nguyên thủy (best original score) sau khi người ta phát hiện nó hiện diện trong một bản phối trước đó.
Phim quốc tế (international features) và phim ngắn (short films) được đề cử như thế nào?
Mỗi quốc gia chỉ được gửi một phim dự tranh hạng mục “phim nước ngoài”. AMPAS hiện cho phép thành viên tất cả phân nhánh (branches) bỏ phiếu chọn phim nước ngoài nhằm tránh việc cho ra đời kết quả gây tranh cãi như trước đây, khi mà AMPAS dựa vào nhiều ủy ban (committees) khác nhau để chấm giải. Những thành viên tham gia bầu chọn phải xem một tỷ lệ nhất định các phim nước ngoài được gửi đến; sau đó chấm điểm cho mỗi phim. Ở thể loại phim ngắn, việc chấm giải được xác định theo quy trình tương tự, dựa trên điểm số của các thành viên.
Lá phiếu ưu tiên (preferential ballot) là gì?
Chỉ có hạng mục phim xuất sắc nhất (best picture) mới sử dụng hệ thống bình chọn ưu tiên (preferential-ballot system). Khi đối mặt một bảng đề cử có khả năng gây tranh cãi, những người tham gia bỏ phiếu được yêu cầu xếp hạng các phim đề cử (trong hạng mục Phim hay nhất), từ được yêu thích nhất đến ít nhất (from most to least favorite). Nếu một phim nhận được hơn 50% phiếu bầu số một (rất khó xảy ra trong bất kỳ năm nào), phim đó sẽ tự động giành giải Phim hay nhất.
Thành viên AMPAS bị bắt buộc xem từng đề cử?
Không bắt buộc, dù một số hạng mục yêu cầu thành viên chấm giải phải xem tất cả những phim nằm trong bảng đề cử của hạng mục đó, trong đó có hạng mục phim ngắn và phim quốc tế.
Những hạng mục nào sẽ xuất hiện trong chương trình truyền hình Oscar?
Trước sự phản đối từ những người hâm mộ cũng như chính các thành viên trong ngành khi có đến tám hạng mục được công bố trước đêm Oscar 2023, AMPAS đã khôi phục việc công bố đầy đủ tất cả hạng mục tại chương trình truyền hình trực tiếp năm nay. Tuy nhiên, AMPAS vẫn chưa đưa giải Oscar danh dự lên sóng truyền hình (năm nay trao cho Euzhan Palcy, Peter Weir, Michael J. Fox và Diane Warren).
