Vân dạy được hơn hai tháng thì vợ chồng Hùng-Tân và người đẹp Bạch Tuyết xin đổi về dạy trường gần nhà ở cầu Thuận Thành. Tuyết là hoa khôi của huyện Cần Giuộc này. Chỉ tiếc là Tuyết ít có dịp gần các đồng nghiệp, vì mỗi sáng hai vợ chồng đèo Honda đến trường, dạy xong lại về ngay vì Tân còn mẹ già ở nhà. Họ hạnh phúc lắm dù rằng”nhan sắc” của họ thì một trời một vực, nhưng tâm tánh Tân rất xứng đáng làm người chồng tốt, đem bóng mát che chở cho vợ, điều đó cần thiết hơn là đẹp người mà xấu nết.
Sau đó Thứ bảo Vân dạy lớp năm của Tân, để đến hè cho học sinh thi vào trường cấp hai, còn hai lớp của Vân và Tuyết thì anh sẽ dạy tạm, để chờ giáo viên mới đến nhận lớp. Bọn học trò lớp năm thấy cô giáo mới, tuy có nể nang nhưng chúng rất khó thương, nhất là những đứa lớn cứ lầm lì nhìn Vân với ánh mắt không thiện cảm. Nàng không biết gia đình các học sinh này thuộc phe quốc gia hay cộng sản nằm vùng, vì thời mới chuyển tiếp này rất khó làm việc, và về đạo đức tư tưởng rất khó dạy. Một phần Vân không thể bẻ cong tư tưởng mình theo chương trình mới của CS được. Nàng chỉ như con két đọc lại bài học cho chúng hiểu mà thôi. Vì vậy trách nhiệm lớp năm rất nặng, vì học trò đã có ý thức ít nhiều về tình hình xã hội, hơn những đứa trẻ ở các lớp dưới. Vân phải cố gắng dạy chúng cho đến hè.
Một hôm nhìn ra con đường làng cao kia, các giáo viên đều nhận ra anh bạn đồng nghiệp mới của mình đang lang thang đi về phía trường. Anh ta đi dưới nắng gay gắt mặt đỏ như gà chọi và mái tóc đen nâu dài đến mang tai, lâu lâu anh lại hất lên, thì rõ ràng anh ta là dân Sài Gòn, chứ không phải là trai làng nơi đây.
Đấy là Duy mới chuyển đến. Đứng lớp ngày đầu mà anh bị học sinh miền Nam kỳ thị giọng nói Hà Nội cũ, lạ hoắc rồi. Lúc ấy các vùng quê miền Nam học trò không nghe được tiếng miền Bắc và miền Trung. Nhưng may mắn chỉ vài hôm sau Duy đã chinh phục lũ trẻ này được, có lẽ nhờ anh có tướng đi rất vững chãi của nhà võ, cùng giọng nói ấm ngân vang nhiều nội lực, khiến lũ trẻ đã bị hớp hồn rồi. Từ đó chúng hay đi học thật sớm để lén nhìn ông thầy Bắc kỳ dậy sớm, đứng xuống tấn tập võ, múa các chiêu vô cùng ngoạn mục làm chúng lác cả mắt.
Buổi tối Duy ngủ ở các lớp học rộng rãi nhưng không có cửa, tha hồ chơi với muỗi. Duy ít nói và bọn Vân cũng giữ ý với nam giáo viên nên không dám hỏi xem anh ngủ có được không, vì chả thấy Duy có chăn màn gì cả.
Một chiều xám buồn sắp mưa, Duy ngồi tâm sự về nỗi buồn của gia đình anh, bây giờ bỗng chốc nghèo nàn thiếu thốn mọi thứ, căn nhà rộng rãi đầy đủ trước kia, giờ đã trống bóc, vì bố mẹ phải bán đồ đạc để ăn dần, như hoàn cảnh chung của cả miền Nam lúc ấy. Anh rất bộc trực và có chí khí, nhưng về đây dạy rồi Duy cũng có ý tưởng như Vân: tuổi trẻ đã bị bít kín rồi.
Một hôm Vân nghe tiếng Duy quát tháo học trò trong lớp, anh gầm to lên như hổ và bỏ lớp đi về văn phòng tìm nước uống, mặt đỏ như gấc chín. Thì ra có đứa học trò vụng dại nói câu xúc phạm anh và chế độ cũ. Bây giờ anh đã hiểu học sinh của mình đứa nào thuộc gia đình CS nằm vùng và đứa nào của quốc gia rồi. Vân định bảo Duy hãy dạy lớp nhỏ vì chúng ngoan hơn lớp lớn. Nhưng điều đó chắc anh không làm như nàng, vì nếu sợ thì không thể nào làm việc lâu ở đất nước mình.
Thứ năm là ngày lao động buổi sáng, chiều giáo viên họp tổ hay nghỉ ngơi. Ngày này có bốn giáo viên của trường phụ bên ấp Long Đong đến họp tổ chung, nên rất nhộn nhịp. Ồn ào nhất là Hào nói chuyện luôn mồm vui vẻ với ban giám hiệu, nhưng chị Ba, vợ anh lại nhu mì, chỉ ngồi lo chăm sóc thằng cu tí còn bú mẹ.
Ngoài ra còn có chị Thái, đẹp hiền dịu với làn da khá trắng mịn. Và Hồng SG xinh xắn, trẻ nhất trường và thích săn sóc sắc đẹp. Cô nàng có mái tóc thật dài đến mông và tỉa cắt khéo léo theo model. Dù thời ấy các cô phải mặc áo bà ba quần đen, nhưng nếu khéo biết chọn kiểu may và hàng vải, thì thời nào cũng đều đẹp cả.
Nhiều giáo viên của hai trường, xuất thân từ trường sư phạm Sài Gòn và Long An, không có giáo viên cán bộ ngoài Bắc vào, nên bầu không khí khá thoải mái, thân mật như một gia đình, nhất là Hồng luôn cười đùa với Vân, khoe chiếc răng khểnh thật duyên. Và nhờ những tiếng cười giòn ấy làm không khí thêm ấm áp, vui vẻ trong các buổi họp bị căng thẳng, giúp Vân được chút thư giãn.
Thỉnh thoảng vợ chồng Hào mua nhiều mỡ heo, vì bận họp tổ nên họ đem qua trường để thắng ra mỡ nước. Thời buổi bao cấp ấy mấy ai mua được thịt mỡ ăn xài như anh? nên Hào có vẻ hãnh diện và thỏa mãn với cái đầy đủ của mình. Hãy nhìn xem một nồi mỡ tươi ngon, thơm ngậy bốc mùi quyến rũ các bao tử lép kẹp suốt tuần chỉ có cơm chay. Thế mà nấu xong anh đem về tất cả, không chừa lại một muỗng làm duyên cho chị Thảnh nấu ăn ở đây. Buồn cười, chị nhìn theo với đôi mắt mà chỉ có Vân mới hiểu chị nghĩ gì. Và Hào chỉ vui vẻ, xin vài giấy giới thiệu của Thứ, để mua hàng hợp tác xã, dành cho giáo viên bán theo tiêu chuẩn trên huyện. Sau này Vân cũng bắt chước xin giấy giới thiệu, nhưng không bao giờ mua được, vì hàng quá hiếm hoi.
Có một lần Vân cho học trò lao động chuyền đất dưới ruộng lên đắp nền sân trường, nàng lại rất hăng hái và hôm ấy mặc áo đen với quần hoa tím (1), làm các bạn cứ nhìn Vân cười mãi vì thấy ngộ nghĩnh khác mọi ngày. Thế mà buổi chiều ấy Vân lại cho học trò rửa lớp nữa chứ, vì vào đầu mùa mưa đã có nước dùng, ai cũng mừng. Học trò lớp năm khá lớn nên chúng xách từng thùng nước vào dội lớp, nhưng vì thiếu dụng cụ chùi rửa nên trông lớp càng thảm thương hơn.
Ôi chao, chúng trây đất ra, nền chèm nhẹp bùn lại càng dơ thêm nữa. Nhưng rồi cuối cùng chúng cũng rữa lớp được sạch sẽ.
Thấy được quá, chị Thảnh đứng bên kia văn phòng bảo:
-Vân phải rửa luôn phòng học của chị Bẩy.
Cả thầy trò đều đang mệt, mà nghe nói như thế làm Vân phát cáu:
-Em mệt rồi chả làm, lớp ai nấy rửa chứ.
Nhưng khi nhìn lại thì đám nhỏ đã qua lớp chị Bẩy rửa rồi Vân phải làm theo, trong khi những giáo viên khác đứng chơi với chị Thảnh, nghe Vân nói có lẽ bất bình vì binh nhau, nên nhỏ to với nhau. Vân hiểu họ nói về mình, nhưng nàng chả sợ vì mình làm đúng, nên bất cứ ở nơi nào Vân cũng đứng độc lập, không theo bè phái nào cả.
Sau này còn có Duy, Hồng và chị Thái cũng giống như Vân.
Tuần lễ này là tuần sống động, vui vẻ nhất vì ngày thứ hai anh Soài và Thứ lo chuẩn bị lễ tấn phong chức hiệu trưởng cho Thứ. Hai ông bèn dắt nhau đi “dẫy cỏ” (2) trông ngáo như hai ông bắc kỳ Bùi Chu mới vào, làm cả bọn Vân cứ ôm nhau cười thả giàn.
Sáng thứ ba, Lý và chị Thảnh dậy sớm làm con vịt xiêm to mập, anh Soài cũng xúm xít làm phụ, còn Vân sờ sợ chỉ đứng nhìn. Đến chín giờ có cô Ba và một chị làm ở phòng giáo dục huyện đến trường dự lễ. Vân giữ phần trưởng khối lớp bốn và năm, Thứ soạn bài cho nàng đọc buồn cười quá, nhưng nàng phải cố gắng nhịn.
Đến trưa ăn cỗ thật ngon và vui. Đứa nào cũng ăn thật nhiều, rồi tráng miệng bánh bông lan và quả chuối già thật to, của chị Thảnh đem từ nhà chị ở Long An đến. Hôm ấy chị Thảnh rất buồn cười vì cứ đòi ăn hoài và ăn nhiều nhất. Nhưng chị vô tư đến dễ thương, nên không ai chê trách gì cả, Vân nghĩ chị có công nấu nướng cực nhọc thì chị được ưu tiên.
Hôm ấy trường có thêm nam giáo viên mới đến nữa là Linh. Anh ta có làn da trắng tái, điểm thêm vài cái mụn. Linh gầy nên trông cao hơn và đi đứng lom khom, nhưng nhanh nhẹn lắm. Hôm Linh đến lúc cả trường đang ăn tiệc mừng, dù chỉ là cary vịt và một ít bánh trái thôi nhưng lại ngon và vui. Thấy Linh mới đến còn ngờ nghệch, Vân nghịch ngợm bảo:
-Anh có dám ăn cọng xả to này không?
Hắn ngây thơ cười gật đầu.Thấy thế nàng nói tiếp:
-Có dám nuốt luôn không?
Và Vân suýt la lên vì anh ta nuốt luôn thật, làm cả bàn cười nắc nẽ, khiến Linh thẹn đỏ cả mặt.
Nghe nói Linh nhà giàu, gốc Tàu, và ba mẹ có căn biệt thự nằm giữa ruộng trên đường ra chợ Trạm, ai đi qua cũng thích nhìn. Anh là con trai độc nhất chỉ có một bà chị. Theo phong tục người Tàu thì tất cả gia sản ấy sẽ thuộc về anh ta.
Thỉnh thoảng Nhàn ở lại ngủ khi dạy lớp bình dân học vụ nhưng nó không bao giờ đem gạo hay thức ăn theo, làm chị Thảnh phải xin anh Đức một lít gạo về nấu cháo chay. Rồi Nhàn cứ tính toán này nọ mà không bao giờ bỏ tiền mua, khiến Vân bực quá đưa tiền cho nó vừa lòng. Rồi nó chỉ mua đường, bột ngọt và nước tương mà thôi. Thế là cả bọn lại tu tiên.
Cũng như Duy khi quên mang gạo theo vì anh ta ghét chế độ “bao tử” này lắm, nhưng làm chị Thảnh càu nhàu vì nấu ăn chung. Chị hay bắt Duy đi xuống quán mua thức ăn về cho cả bọn dùng cơm. Duy khá hơn Nhàn là không đòi ai bỏ tiền ra cả, tự anh đi mua. Nhưng có một lần anh lại mua một nải chuối sứ, trên đường về không cưỡng được những quả chuối vàng lườm hấp dẫn ngon lành ấy. Sẵn bụng đói anh đã xơi mất hơn nửa nải, chỉ đem về mấy quả chuối le que, ốm yếu tội nghiệp làm Vân phì cười. Hôm ấy lần đầu tiên nàng biết ăn cơm với chuối, để nếm mùi tân khổ này.
Bầu cử
Gần đến ngày kỷ niệm một năm mất miền Nam, là ngày bầu cử 25-4 của chế độ mới. Không khí trong xã thật sôi động. Họ đồn nhau sẽ thống nhất đất nước, nhưng có biết đúng không? Hãy chờ xem.
Tuần lễ ấy các giáo viên lo cổ động bầu cử rất vui. Trường cho xã mượn làm nơi bỏ phiếu, họ cũng tổ chức đàng hoàng ra phết và có làm cả cổng chào nữa. Buổi sáng ấy Vân phải dạy học trò tập hô khẩu hiệu cổ động bầu cử, bọn chúng la to rất ngoan thật dễ thương.
Hôm ấy giáo viên không bị đi dạy bình dân học vụ nữa, vì các học viên sẽ đến trường thi cuối khoá học, nên bọn Vân vui mừng cười giỡn huyên thuyên. Đến chiều các bà lên thi, nhưng vắng mặt chị Bẩy phụ trách vì chị đang ở nhà anh Đức chưa về. Anh Soài và Thứ phải làm thay. Anh Soài giận chị, chiều ấy anh xách xe honda bỏ về nhà không ở lại nữa. Tối hôm ấy có Nhàn ở lại ngủ cũng vui vì nó nói chuyện nhiều lắm, nhưng Vân không thích lối ăn uống và tư cách của nó.
Sáng thứ bẩy Vân dẫn học trò đi mít-tinh cho bầu cử. Vui tưng bừng. Nàng xinh tươi reo hò cùng lũ trẻ thật hăng hái và mượn con Theo cái nón lá quá cũ, làm ai cũng cười. Điều kỳ lạ là các cha mẹ học trò ở đây ai cũng không muốn bỏ ra món gì cho con mang đến trường cả, vì họ quá nghèo khổ không có đến cái nùi giẻ. Đời sống thật tối tăm.
Đám mít-tinh lúc đi có hàng ngũ thẳng lối, hò la om sòm rất vui vẻ. Nhưng lúc trở về thì như đám ma chiều, mạnh ai nấy đi về nhà, lang thang như gánh xiếc lạc giữa đồng hoang. Buồn cười nhất là mấy đứa lơn lớn nói nhiều câu phản động, nàng biết làm gì đây? Như chuyện ông nội thằng Chánh vào lớp học la om sòm và hăm dọa mấy đứa này, rồi ông ta chụp mũ chúng là C.I.A. phá hoại bầu cử, làm Vân chán nản vô cùng. Cũng nhờ vậy nàng mới biết nhà thằng Chánh là ổ nằm vùng lúc trước, bây giờ ra mặt để thị oai với dân lành, hay là ông muốn hù dọa cô giáo Sài Gòn cũ này?
Vì thế trong lớp có hai phe chia rẽ nhau rõ rệt làm nàng mệt nhoài, mong mau hết niên học này sẽ xin dạy lớp hai cho yên.
Những ngày ấy cả bọn thường bị ăn cơm với nước tương,nên có hôm rủ nhau thức dậy sớm, đi bộ xuống chợ Trạm để mua quà bánh ăn cho đã thèm. Đường đi hơn sáu cây số nhưng đi chung rất vui. Đi bộ xa làm Vân bị sưng chân đau cả đêm. Nhưng hôm sau là ngày lao động ôm đất, nàng cũng phải trèo xuống hào ôm đất cho học trò chuyền lên bờ.
Sau ngày bầu cử, các giáo viên sẽ được nghỉ ngơi, nhưng phòng giáo dục chưa đưa giấy phép về trường, do đó ban giám hiệu không dám cho các giáo viên nghỉ, nàng bất mãn. Sáng hôm ấy anh Hai của chị Tiến ghé trường cho một con cá rất to, do anh bắt được. Chị Thảnh vui mừng đi mua củi và xin nước về nấu cháo cá ăn thật ngon.
Ăn trưa xong, Vân bướng bỉnh cứ cuốn gói về nhà. Nàng rũ Lý và chị Thảnh cùng về nhưng hai người không dám đi, và Vân không thích ban giám hiệu nhút nhát như vậy.
Đám cưới quê
Rồi chị Bẩy và anh Đức cũng làm đám cưới.
Lần đầu tiên Vân được dự đám cưới nhà quê, suốt ba ngày tưng bừng vui vô cùng. Đêm đầu tiên dạy học xong, cả nhóm đến lúc nhà chị đang nhóm họ nhà gái. Họ làm bảng vu quy và che rạp rất đẹp và long trọng, kéo nhiều đèn “manchon” sáng rực cả trong nhà lẫn ngoài vườn. Sân khấu dựng lên có đầy đủ máy móc mướn ở đâu về, có các ca sỹ vườn thay nhau hát vọng cổ rất hay, không thua gì đào kép cải lương.
Chàng Thứ được dịp trổ tài, hát vọng cổ mùi rệu như kép Minh Vương hay Minh Phụng gì đó, thiên hạ vỗ tay rần rần. Tối cả bọn ngủ lại nhà chị. Vân ngủ trong phòng má chị, vì suốt đêm hình như bà không ngủ, chỉ lo điều động bà con nấu bếp tấp nập ồn ào dưới nhà. Bọn Vân cũng khó ngủ yên, vì họ nói chuyện râm ran ồn ào suốt đêm. Má chị có tật nói nhiều,nếu không có ai để nói thì bà cũng nói một mình, Vân ngạc nhiên lắm.
Hôm sau là buổi tiệc chính tưng bừng. Khách trong xóm làng đông nhất và bạn bè, họ hàng. Chả biết nhà bếp làm bao nhiêu gà,vịt và heo vào thời buổi bao cấp ấy nữa. Tối đến đám trẻ đàn hát vui cả đêm. Hát mệt rồi ăn cháo vịt thật nhộn nhịp. Thức ăn lúc nào cũng sẵn sàng, mấy khi được dịp vui chơi ăn uống và ca hát thả giàn như vậy, nhất là thời thiếu đói này!
Nhưng từ ngày còn đi học, trong những buổi hội vui nhộn, luôn luôn Vân cảm thấy có một nỗi buồn, vì hiểu cuộc đời có phải được như thế đâu? Nên đến hôm đưa dâu vào ngày chủ nhật Vân không dự tiệc nhà trai nữa, nàng xin phép về Sài Gòn một mình, trong khi các bạn còn ở lại để hưởng cho hết những ngày vui ấy.
Đám cưới xong rồi biết cô dâu chú rể có hạnh phúc như các đêm này không? Tự dưng Vân cảm thấy khinh cuộc đời tầm thường này vô cùng, và tự nhủ sẽ không bao giờ lập gia đình. Nàng đã kiên quyết giử vững lập trường này. Nhưng có thắng nổi ông tơ bà nguyệt tinh quái kia không?
(1) cắt tóc
(2) thời ấy chỉ mặc áo hoa và quần một màu đen hay trắng, chứ không mặc ngược lại như thời sau này.
(Kỳ tới: Bước xuống cuộc đời – Lớp nghiệp vụ hè đầu tiên ở Cần Giuộc)
