NGỌC NGÀ
Có tiền mua tiên cũng được ư? Dường như không sai nhưng tất nhiên vấn đề không đơn giản. Hạnh phúc đã được mổ xẻ từ bộ não triết gia cách đây hàng ngàn năm và bây giờ nó tiếp tục là một trong những đề tài xã hội phổ biến và phức tạp nhất.
Có tiền mua tiên cũng được nhưng…
Jewel Whittaker – vợ của một người trúng số độc đắc (314,9 triệu USD!) – từng than van rằng giá như chồng mình đừng ôm đống tiền về nhà. Từ khi trúng số năm 2002, chồng bà – Jack Whittaker, cư dân West Virginia – đã liên tục bị cảnh sát “vịn” nhiều lần, tội lái xe ẩu; tội đánh một ông chủ quán bar và còn nhiều vụ khác… Chưa hết, cháu ruột của ông, Brandi Bragg, nghiện ma túy nặng; rồi bạn trai của cô này (Jessie Tribble) một ngày nọ được phát hiện tử vong trong ngôi nhà Jack Whittaker vì sử dụng ma túy quá liều. Ba tháng sau, Brandi mất tích. Thi thể của cô ấy được tìm thấy ngày 20-12-2004. Cũng chưa hết, cô con gái ruột của ông, Ginger Whittaker Bragg (mẹ của Brandi), được phát hiện tử vong vào tháng 7-2009. Năm 2016, ngôi nhà Jack Whittaker bị “bà hỏa” thiêu rụi. Vợ chồng ông ly dị. Cuối cùng, sau những trận bệnh ngặt nghèo, ông Jack Whittaker từ trần ngày 27-6-2020… Vụ ông Jack Whittaker nổi tiếng đến mức nó gần như luôn được nhắc đến khi giới nghiên cứu bàn về hạnh phúc, về mối quan hệ giữa tiền và cảm giác hạnh phúc.
Đạo diễn George Lucas từng nói như thế này: “Tiền có thể mua khoái lạc nhưng khoái lạc không phải là hạnh phúc. Hạnh phúc là cảm giác vượt xa khoái lạc”. Nhà tâm lý học Stephen Goldbart thuộc Viện nghiên cứu chọn lựa-phương tiện-tiền (San Francisco) – nơi chuyên tư vấn sử dụng tiền một cách hợp lý – cho biết: “Khi đụng đến tiền, người ta gặp đủ thách thức và thường không thể trả lời câu hỏi rằng họ điều khiển cuộc đời mình hay đồng tiền dẫn dắt cuộc sống họ”. Thử nhìn danh sách tỉ phú do chuyên san Forbes bình chọn. Tất cả dường như hạnh phúc và làm chủ được đồng tiền mà họ tạo ra. Bill Gates tung ra hàng triệu đôla làm từ thiện. Warren Buffett hưởng thụ phương tiện vật chất tốt nhất ở tuổi xế chiều. Và Paul Allen tự mãn với viện bảo tàng âm nhạc tương tác của mình tại Seattle. Tuy nhiên, theo USA Today, nghiên cứu mới nhất về tương quan giữa tiền và hạnh phúc đã cho thấy tiền không mua được hạnh phúc. Nó làm cho cuộc sống thoải mái hơn nhưng chắc chắn nó không mua được hạnh phúc. Khảo sát từ Tổ chức Alfred P. Sloan đã chứng minh điều đó, đặc biệt trong quan hệ giữa tiền và hạnh phúc tuổi thơ. Tỉ lệ trẻ em cho biết mình hạnh phúc ở các gia đình trung lưu luôn cao hơn gia đình thượng lưu.
“Mỗi ngày bạn chỉ có thể ăn một bữa điểm tâm thôi, cũng như chỉ một bữa trưa và một bữa tối. Và bạn cũng chỉ có thể ăn trong một nhà bếp chứ không phải hai hoặc nhiều nhà bếp. Thế thì bạn cần ngôi nhà khổng lồ để làm gì? Nếu bạn thật sự xem kỹ nhu cầu sống trong một năm, bạn đâu cần là tỉ phú mới thỏa mãn được? Một tỉ phú so với một người kiếm được 150.000/năm có thể khác nhau nhưng sự khác nhau về mức độ thỏa mãn bản thân sẽ không chênh lệch nhiều đâu” – đó không phải là câu nói của một tài xế taxi tự an ủi thân phận mà là nhận xét của tỉ phú Anh Richard Branson. Craig Newmark – người sáng lập bảng tin Internet Craigslist.org – cũng đồng ý. “Một khi bạn kiếm được đủ sống, bạn cần thêm bao nhiêu thứ khác nữa để làm gì?”– Craig Newmark nói. “Bạn có thể có tất cả tiền trên thế giới. Bạn có thể có mọi thứ dưới bóng cây mà bạn cần. Nhưng nếu bạn ngồi dưới gốc cây một mình, bạn sẽ là người buồn bã và cô đơn nhất hành tinh. Và chắc chắn chẳng có gì mà tiền có thể mua được để lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn bạn” – ý kiến của diễn viên điện ảnh Jamie Lee Curtis.
Điều gì mang lại hạnh phúc?
Đạo diễn Chris Columbus (Home Alone, Harry Potter…) cho biết cảm nhận riêng về ảnh hưởng của tiền lên hạnh phúc gia đình. “Điều vĩ đại về tiền là bạn có thể cho con đi học. Bạn chắc chắn có bữa ăn tối ngon lành và bạn không phải sống chung với chuột và gián” – Chris Columbus nói, như gián tiếp nhắc lại cuộc sống một thời hàn vi của bản thân, khi từng vùi mình trong khu ổ chuột New York City. “Tuy nhiên, tiền có thể tước đi nhiều thứ trong cuộc sống gia đình. Chúng tôi không bao giờ thuê người giữ trẻ hoặc đầu bếp. Tôi thề không bao giờ làm như vậy. Tôi đã học được điều này khi quan sát các gia đình khác trong giới công nghiệp điện ảnh. Nhiều người đã hủy hoại cuộc sống gia đình khi họ thuê mướn tất cả công việc trong nhà. Bọn trẻ thậm chí không biết cha mẹ chúng làm gì và ở đâu trong nhà!”. Với Tom Hanks, gia đình luôn là nền tảng của hạnh phúc. Clint Eastwood cũng nhận xét tương tự. “Tiền không thể mua hạnh phúc dù nó giảm thiểu khó khăn trong cuộc sống” – Clint Eastwood nói – “Với tôi, hạnh phúc là người vợ”.
Richard Ball – giáo sư kinh tế thuộc Đại học Haverford, tác giả báo cáo Absolute Income, Relative Income and Happiness, trình bày tại hội thảo Hiệp hội nghiên cứu chất lượng cuộc sống quốc tế tổ chức tại Philadelphia – cho biết, hạnh phúc bị ảnh hưởng bởi thu nhập luôn thấp hơn quan hệ hôn nhân, sức khỏe và sự bảo vệ quyền tự do cá nhân. Dù thừa nhận tâm lý con người thường có cảm giác thỏa mãn khi mình giàu có hơn hàng xóm nhưng Richard Ball nhấn mạnh rằng việc “chọn đúng hồ cá” là yếu tố quan trọng cho hạnh phúc. Vài người có cảm giác hạnh phúc khi là con cá nhỏ trong cái hồ to và một số người có cảm giác hạnh phúc khi là con cá to trong hồ nhỏ.
Với siêu mẫu Gisele Bundchen, tất cả đều có cái giá phải trả. “Tôi thấy hạnh phúc khi túi không có một xu, lúc tôi đến New York năm 15 tuổi và phải nhảy qua cổng soát vé tàu điện ngầm bởi không có tiền. Tôi ăn bánh mì McDonald’s mỗi ngày bởi đó là thứ duy nhất tôi đủ khả năng mua. Tôi thấy hạnh phúc hơn bây giờ” – Gisele Bundchen kể – “Hiện tại, tôi được an toàn về tài chính nhưng tôi bị stress nhiều hơn. Có nhiều tiền hơn, trách nhiệm cũng nhiều hơn. Ngày trước, tôi từng quen những người họ thích tôi bởi họ thích tôi như một người bình thường chứ không phải bởi tôi giúp họ hoặc do họ cần tiền”.
Trong khi đó, diễn viên Beau Bridges tin rằng: “Suy cho cùng, vật chất mà chúng ta sở hữu đều không quan trọng. Điều quan trọng là tâm hồn”. Dù thế nào, cũng có vô số người tiếp tục nghĩ rằng tiền có thể mua được tất cả, trong đó có cảm giác hạnh phúc. Ngôi sao truyền hình Mỹ Star Jones – trong lễ cưới Al Reynolds năm 2004 – đã gây chú ý thế giới khi tổ chức tiệc cưới xa hoa với màn nhõng nhẽo tính bằng đôla. Một trong những thứ Star Jones đòi mua cho bằng được là cái khay bạc thiết kế thời vua George IV với giá 11.000 USD. Lễ cưới được tổ chức tại Nhà thờ Saint Bartholomew ở New York City với 500 khách, 12 phù dâu, hai phù dâu nhỏ, ba phù rể chính, 12 phù rể phụ, ba phù rể nhỏ, sáu người hầu, bốn người mang khay nhẫn và bốn cô gái cầm hoa… Ngày 9-3-2008, Jones và Reynolds thông báo… ly hôn.
Và giá trị của sản phẩm tinh thần
Daniel Gilbert (giáo sư tâm lý Đại học Harvard) cùng nhà tâm lý Tim Wilson (Đại học Virginia), kinh tế gia George Loewenstein (từng đoạt Nobel) và giáo sư Daniel Kahneman (Đại học Princeton) đã phối hợp thực hiện một trong những nghiên cứu qui mô nhất về hạnh phúc. Theo New York Times, vài năm gần đây, bộ tứ khoa học gia này đã đi tìm câu hỏi về tiến trình quyết định (sẽ) ảnh hưởng cảm giác hạnh phúc như thế nào. Làm thế nào chúng ta dự báo những gì sẽ đem lại hạnh phúc hoặc bất hạnh và chúng ta cảm giác như thế nào sau khi trực nghiệm thực tế? Cụ thể, chúng ta có thể biết trước mình có cảm giác như thế nào nếu đội bóng ưa thích thắng hoặc thua; chúng ta dự báo được cảm giác như thế nào khi mua nữ trang hoặc trở thành giàu có…? Cho đến gần đây, lĩnh vực nghiên cứu này chưa từng in dấu chân khoa học.
Cần mở ngoặc về Daniel Gilbert. Hiện 63 tuổi, Gilbert từng nghỉ ngang trung học năm 15 tuổi, sống lang thang hết thành phố này đến thành phố khác với cây guitar thùng. Gặp một cô gái cũng lang bạt kỳ hồ, Gilbert kết hôn năm 17 tuổi, có con năm 18 tuổi và kiếm tiền nuôi gia đình bằng đủ nghề, từ nhổ cỏ, bán thảm đến phục vụ quán rượu…, dành tiền học đại học, đỗ tiến sĩ và cuối cùng trở thành “một trong những nhà tâm lý học thiên tài của thời đại chúng ta” – như nhận xét của giáo sư David G. Myers về Gilbert. Daniel Gilbert hiện là giáo sư tâm lý Đại học Harvard. Quyển Stumbling on Happiness của ông đã được dịch sang hơn 30 ngôn ngữ và giành giải Royal Society Prizes for Science Books (2007) của Hiệp hội Hoàng Gia Anh quốc. Một người như Gilbert hẳn nhiên đủ kinh nghiệm sống để có thể mổ xẻ và soi rọi hạnh phúc bằng kiến thức khoa học. Và như hầu hết công trình nghiên cứu trước giờ, nhóm Gilbert cũng khẳng định rằng hạnh phúc là giá trị tinh thần cho nên nó là sản phẩm tinh thần chứ không phải vật chất.
Ảnh minh họa (Unsplash)
