Rất ít thứ có thể châm ngòi cho các “cuộc chiến tranh văn hóa” như từ viết tắt “Merry Xmas” tưởng chừng như vô hại và vô thưởng vô phạt. Nhiều người, đặc biệt những tín đồ Cơ đốc giáo sùng đạo, tin rằng “XMas” là một nỗ lực nhằm “phi Cơ đốc giáo hóa” (de-Christianize) một trong những ngày lễ thiêng liêng nhất của Cơ đốc giáo.
Lập luận này nêu rằng, bằng việc dùng “Xmas” thay vì “Christmas”, người ta đã xóa bỏ “Chúa Kitô” (“Christ”) ra khỏi ngày lễ thánh kỷ niệm sinh nhật của Người.
Tuy nhiên, như Daniel Payne viết trên Catholic News ngày 22 Tháng Mười Hai 2023, trên thực tế, thực chất vấn đề gần như hoàn toàn ngược lại: “XMas” là một sự đổi mới hoàn toàn của Cơ đốc giáo, nhằm bảo tồn hình ảnh Chúa Kitô là trung tâm của lễ Giáng sinh dưới hình thức viết tắt. Vậy làm thế nào từ “Christ” lại biến thành “X?”
Câu trả lời được tìm thấy trong từ nguyên học. Tiếng Hy Lạp dành cho Chúa Giêsu (Jesus) – Χριστός – đã được La Mã hóa là “Khristós”, rồi từ đó trở thành “Christ” trong tiếng Anh hiện đại. Chữ cái đầu tiên của Χριστός – “Chi” – được viết bằng tiếng Hy Lạp là X. Từ đó, dưới dạng viết tắt, chữ X thay thế cho Jesus Christ dưới nhiều hình thức, bao gồm cả trong “labarum” hoặc Chi Rho, một tiêu chuẩn quân sự được Constantine Đại đế sử dụng kết hợp hai chữ cái đầu tiên của tên Christ trong tiếng Hy Lạp: Chi (X) và Rho (p).
Đáng chú ý, X cũng được đưa vào những gì mà các nhà sử học cho là dấu hiệu nhận biết về Cơ đốc nhân (Christians) thời kỳ đầu. Viết vào cuối thế kỷ 19, Giám mục người Ireland John Healy lưu ý rằng “trong thời kỳ đầu của Giáo hội, con cá là một biểu tượng rất thiêng liêng”. Từ Hy Lạp có nghĩa là cá – ἰχθΰς – được “coi là biểu tượng của chính Đấng Cứu Rỗi của chúng ta,” vị giám mục viết, “bởi vì các chữ cái của từ này là chữ cái đầu của năm từ Hy Lạp có nghĩa là Jesus Christ.”
Từ dấu hiệu cổ xưa này và truyền thống đi kèm, thế giới hiện đại có cái gọi là “Jesus Fish”, một dấu hiệu phổ biến về đức tin Cơ đốc giáo thường thấy trên các miếng dán và cửa trước.
Do được sử dụng thuận tiện để thay thế cho tên của Chúa Kitô (Christ), không có gì đáng ngạc nhiên khi “X” được sử dụng liên quan đến lễ Giáng sinh trong nhiều thế kỷ. Christophe Rico, nhà ngôn ngữ học và hiệu trưởng Viện Polis có trụ sở tại Jerusalem, nói với Catholic News rằng:
“Trong chữ viết tắt của Lễ Giáng sinh, X là viết tắt của chữ cái Hy Lạp “chi”, là chữ cái đầu tiên của Χριστός, tức ‘Christ’ trong tiếng Hy Lạp. Rico cho biết thêm “kể từ những thế kỷ đầu tiên của kỷ nguyên Cơ đốc giáo”, Chrismon hay Christogram “đều có liên quan chữ ‘chi’ và chữ ‘rho’ trong tiếng Hy Lạp như một biểu tượng của Đấng Christ”. Ông nói: “Vì vậy, từ viết tắt ‘Xmas’ chỉ là cách rút ngắn tên của Chúa Kitô bằng chữ cái đầu tiên của Chúa Kitô trong tiếng Hy Lạp.”
Cách sử dụng sớm nhất của từ viết tắt này được tìm thấy trong Anglo-Saxon Chronicle hồi thế kỷ 11, trong đó tác giả vô danh đã đề cập đến “Xp̄es mæsse uhtan,” hay “buổi sáng Giáng sinh”. Một ví dụ khác có thể được tìm thấy trong bức thư của Vua Edward VI, người vào những năm 1500 đã đề cập đến “Lễ Giáng sinh tiếp theo” (“X’temmas next following”). Cuối những năm 1700, nhà thơ Samual Taylor Coleridge gọi bài thơ Giáng sinh của ông là “my Xstmas Carol”. Vài năm sau đó, Coleridge lại nhắc đến “Xmas day”. Nói cách khác, bất kể các biến thể hậu tố của thuật ngữ này là gì, chữ “X” luôn đóng vai trò thay thế cho “Christ”.
Vậy nên, nói Xmas không có gì sai, bạn cứ thoải mái Merry Xmas đến bạn bè và người thân. Chúc mọi người và mọi gia đình mùa Xmas ấm áp và hạnh phúc.
