Chỉ còn chưa đầy ba tháng nữa cử tri Mỹ sẽ đi bầu cử một số nhà lập pháp của Quốc Hội liên bang, thống đốc các tiểu bang và một số chức vụ quan trọng khác. Các đảng Cộng Hòa và Dân Chủ đã gần hoàn thành bầu cử sơ bộ, chọn ra người đại diện đảng tham gia cuộc tranh đua. Nhưng kết quả lựa chọn cho thấy đảng Cộng Hòa đang dần bị biến chất và có khả năng không giành được chiến thắng như họ từng tin tưởng.
Thất bại của Dân biểu Liz Cheney trong cuộc bầu cử sơ bộ của đảng Cộng Hòa tiểu bang Wyoming hôm 17 Tháng Tám – cùng với thất bại của các dân biểu Cộng Hòa từng bỏ phiếu luận tội cựu Tổng thống Donald Trump và thắng lợi của các ứng cử viên ủng hộ Trump, đã đánh dấu một bước ngoặt chính trị của đảng Cộng Hòa, từ đảng của Abraham Lincoln biến thành đảng của Donald Trump.
Thất bại của bà Liz Cheney là điều đã được đoán trước, sau khi bà tham gia Ủy ban Lựa chọn của Hạ Viện điều tra vụ bạo loạn tấn công Quốc Hội ngày 6 Tháng Giêng 2021 (Ủy ban 6/1) ở cương vị phó chủ tịch ủy ban. Bà tự đặt cho mình nhiệm vụ là bảo đảm để Donald Trump không bao giờ được trở lại Tòa Bạch Ốc.
Tưởng cần nhắc lại rằng, Liz Cheney là dân biểu liên bang ba nhiệm kỳ, là một chính trị gia Cộng Hòa “toàn tòng”, con gái của cựu Phó Tổng thống Dick Cheney thuộc đảng Cộng Hòa – người được coi là nắm thực quyền về quân sự và ngoại giao của nước Mỹ dưới thời Tổng thống George W. Bush.
Vài thập niên gần đây, gia đình Bush, Cheney, John McCain… được coi là những người Cộng Hòa truyền thống, đại diện cho đường lối chính trị bảo thủ của đảng thời hậu Thế Chiến thứ Hai, cạnh tranh với đường lối tự do và cấp tiến của Bill Clinton và Barack Obama bên đảng Dân Chủ. Đảng Cộng Hòa kiểu Bush và Cheney chủ trương xây dựng một chính phủ nhỏ, để thị trường và doanh nghiệp hoàn toàn tự do, mức thuế thấp và chính sách đối ngoại cứng rắn, sẵn sàng tấn công phủ đầu các thế lực đối địch mà cuộc chiến chống khủng bố ở Iraq và Afghanistan là ví dụ.
Đảng Cộng Hòa biến mất
Nhưng với sự xuất hiện của Donald Trump, đảng Cộng Hòa đã không còn như trước nữa. Thời ông Trump, đảng Cộng Hòa hướng nội nhiều hơn, tập trung khai thác nỗi bất mãn của một thành phần dân chúng trước những hiện tượng mới của xã hội như toàn cầu hóa, dòng người nhập cư, các ngành kinh tế công nghệ mới và theo chủ nghĩa biệt lập trong chính sách đối ngoại.
__________
“Liz Cheney đại diện cho đảng Cộng Hòa như nó từng có… Giờ đây tất cả đã biến mất”, ông Geoff Kabaservice, phó chủ tịch về nghiên cứu chính trị của Trung tâm Niskanen có tư tưởng trung hữu, nhận xét với hãng tin AP.
__________
Từ khi lên nắm quyền và kể cả sau khi đã rời Tòa Bạch Ốc, ông Trump vẫn tiếp tục chiến dịch thanh trừng đảng Cộng Hòa, loại bỏ những người bất đồng chính kiến như Cheney và những người khác dám thách thức ông, đưa lên những kẻ trung thành với ông ta và siết chặt sự kiểm soát toàn đảng. Ông ta thay đổi toàn bộ đảng Cộng Hòa đến mức không còn nhận ra nữa.
Cựu Thượng nghị sĩ của tiểu bang Wyoming Alan Simpson, người từng là đồng sự của ông Dick Cheney và biết bà Liz Cheney từ khi bà còn bé, tuyên bố ông không thể nhận ra đảng của mình nữa. “Điều đã xảy ra với đảng hiện nay là nỗi sợ hãi Donald Trump”, ông nói với AP.
Trước khi xảy ra cuộc bạo loạn ngày 6 Tháng Giêng 2021, bà Liz Cheney là nhân vật số ba của đảng Cộng Hòa trong Quốc Hội, dự kiến tương lai sẽ là chủ tịch Hạ Viện thay thế bà Nancy Pelosi của đảng Dân Chủ một khi Cộng Hòa giành lại được đa số tại cơ quan lập pháp này. Thế nhưng sau khi bà Cheney bỏ phiếu chấp thuận luận tội ông Trump, đảng Cộng Hòa đã tổ chức nghị hội bất thường, khiển trách và loại bỏ bà ra, thay bằng Dân biểu Elise Stefanik (New York), một người “cuồng Trump” tới trâng tráo.
Trong 10 dân biểu đảng Cộng hòa tại Hạ Viện – bao gồm Cheney – đã bỏ phiếu luận tội Trump chỉ còn lại hai ứng cử viên tái tranh cử trong mùa thu tới; những người khác hoặc đã ôm hận về vườn hoặc, như Cheney, đã bị đánh bại bởi những kẻ được Trump hậu thuẫn.
Đảng của Trump
Theo số liệu của The Washington Post, trong các cuộc bầu cử sơ bộ của đảng Cộng Hòa chọn ứng cử viên tranh các vị trí thượng nghị sĩ, dân biểu, thống đốc và bộ trưởng nội vụ tiểu bang trong mùa bầu cử giữa kỳ Tháng Mười Một 2022 sắp tới, ông Trump đã hậu thuẫn 222 ứng cử viên, và đến nay 94% các ứng cử viên này đã được chọn.
“Khi mùa bầu cử sơ bộ sắp kết thúc, Trump tiếp tục huênh hoang về thành tích hậu thuẫn của ông và tuyên bố quyền sở hữu (ownership) của ông ta (đối với đảng Cộng Hòa). Và ông ta gần như hoàn toàn đúng – sau năm 2022 đảng Cộng Hòa sẽ giống như ông ta hơn là đảng trước đây”, báo The Washington nhận xét.
Hãng tin AP có cùng quan điểm: “Nếu đảng Cộng Hòa giành được quyền kiểm soát Hạ Viện và Thượng Viện trong cuộc bầu cử vào Tháng Mười Một, Quốc Hội mới sẽ được làm lại theo hình ảnh của Trump… Đảng của Lincoln đã chuyển thành đảng của Trump”.
Đáng chú ý là những ứng cử viên được ông Trump hậu thuẫn, kể cả những người đương nhiệm của đảng Cộng Hòa lẫn những người mới ra tranh cử lần đầu đều là những người đã bỏ phiếu chống lại việc Quốc Hội chứng nhận chiến thắng của ông Joe Biden trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2020, khuếch đại những tuyên bố sai trái không ngừng của ông Trump về một cuộc bầu cử gian lận và thúc đẩy cuộc bạo loạn ngày 6 Tháng Giêng tại Điện Capitol.
Nếu Cộng Hòa giành được thắng lợi trong cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ Tháng Mười Một tới, thành phần của Quốc Hội mới sẽ bao gồm nhiều nhân vật ủng hộ ông Trump hơn.
Và xa hơn thế, sự kiểm soát đảng Cộng Hòa bảo đảm cho Trump lợi thế trong cuộc đua vào Tòa Bạch Ốc vào năm 2024. “Ông Trump có quyền lực tuyệt đối như thật với đội ngũ cử tri Cộng Hòa. Nếu ông ấy muốn trở thành ứng viên của đảng tranh cử tổng thống vào năm 2024, ông ấy sẽ đạt được”, ông John Thomas, một nhà phân tích của đảng Cộng Hòa, nói với Washington Post.
Nhưng đảng Trump đang lo
Nhưng sự thống trị của Trump làm cho nhiều chính trị gia Cộng Hòa lo lắng. Bà Liz Cheney tin rằng ông Trump là mối đe dọa với nền dân chủ Mỹ dù quan điểm của bà không có chỗ đứng trong đảng Cộng Hòa hiện nay.
Trước mắt, trong cuộc bầu cử giữa kỳ Tháng Mười Một sắp tới, những ứng cử viên đại diện cho đảng Cộng Hòa và được ông Trump hậu thuẫn tỏ ra “kém phẩm chất” hoặc “nghiệp dư” so với các đối thủ từ đảng Dân Chủ. Hầu hết những người này được chọn vì tỏ ra trung thành với ông Trump, phủ nhận kết quả bầu cử năm 2020, không thừa nhận tính chính danh của chính quyền Joe Biden. Họ không có lý lẽ mạnh trong những vấn đề mà đảng Cộng Hòa đặt làm trọng tâm trong mùa tranh cử này như vấn đề lạm phát, tội phạm lan tràn… mà Cộng Hòa đổ lỗi cho sự điều hành của đảng Dân Chủ.
Một số ứng viên này, để cho giống “bản sao” của ông Trump, thường dùng những ngôn từ kích động bạo lực rất nguy hiểm trong một xã hội bị chia rẽ sâu sắc. Ứng cử viên Luis Miguel, đại diện Cộng Hòa tranh cử Hạ Viện liên bang ở Florida viết trên Twitter: “Theo kế hoạch của tôi, tất cả người Florida phải có khả năng bắn chết bọn FBI [Cục Điều tra Liên bang], bọn IRS [Sở Thuế] và bọn ATF [Cơ quan kiểm soát Rượu, Thuốc lá và Súng] và tất cả các đặc nhiệm liên bang nào nhìn thấy. Hãy để tự do ngự trị.” Với tweet kêu gọi bạo lực này, ông ta đã bị Twitter khóa tài khoản vĩnh viễn, giống ông Trump.
Whit Ayres, một nhà thăm dò ý kiến của đảng Cộng Hòa nói với Washington Post: “Đưa các ứng cử viên tài tử chưa từng tranh cử ra mang lá cờ của đảng Cộng Hòa trong một cuộc đua quan trọng vào Quốc Hội là một hành động mạo hiểm”.
Nhìn xa hơn tới cuộc bầu cử tổng thống năm 2024, đang có không ít chính trị gia Cộng Hòa rắp tâm cạnh tranh với ông Trump, nổi bật hiện có ông DeSantis [Thống đốc Florida] và ông Mike Pence [cựu Phó Tổng thống]. Sau thất bại ở Wyoming, bà Liz Cheney đã nói bóng gió tới khả năng ra tranh cử tổng thống, chỉ để nhằm loại ông Trump ra khỏi cuộc chơi và bà đã bắt tay thành lập một tổ chức hành động chính trị riêng để phục vụ mục đích đó.
Bản thân ông Trump đang phải căng sức đối phó với hàng loạt vụ kiện, từ dân sự tới hình sự; đặc biệt nghiêm trọng là các vụ điều tra của Bộ Tư pháp về vai trò kích động của ông ta trong vụ bạo loạn ngày 6 Tháng Giêng và vụ Cục Điều tra Liên bang (FBI) khám xét, thu giữ nhiều tài liệu mật tại tư dinh của ông ta ở Florida hôm 8 Tháng Tám.
Theo trát tòa cho phép khám xét, việc thủ đắc bất hợp pháp các tài liệu mật của chính phủ liên bang có thể khiến ông Trump phải đối mặt với tội vi phạm ba đạo luật của Hoa Kỳ, trong đó có luật Chống Gián Điệp (Espionage Act). Nhiều chuyên gia pháp lý cho rằng, nếu bị kết tội tàng trữ tài liệu mật bất hợp pháp, ông Trump sẽ không còn đường quay lại chính trường Mỹ.
Nếu ông Trump bị bỏ tù, hoặc ông mất đột ngột – ông Trump hiện đã 76 tuổi, vào hàng “cổ lai hy” rồi – thì đảng Cộng Hòa sẽ hỗn loạn. Trang Raw Story dự đoán cái chết của ông Trump đối với đảng Cộng Hòa sẽ giống như cái chết của Joseph Stalin với đảng Cộng Sản Liên Xô:
Mở đầu một thời kỳ hỗn loạn và tranh giành quyền lực trong giới chóp bu. “Một khi ông ta ra đi, sẽ có một cuộc đua giành đảng Cộng Hòa, Hậu quả lớn nhất của thời Trump là đảng Cộng Hòa đã biến thành một tổ chức chuyên chế. Nó không còn là một đảng chính trị theo cách thức được công nhận trong chính trị Mỹ. Thay vì vậy, nó là một công ty do một cá nhân sở hữu toàn bộ”, trang Raw Story dẫn nhận định của chuyên gia Jonathan Last.
Đảng Dân Chủ lấy lại lợi thế
Trong khi đó, đảng Dân Chủ đang dần lấy lại lợi thế sau những thành công nổi bật của chính quyền Biden trong việc thông qua nhiều đạo luật về cải thiện cơ sở hạ tầng, sức cạnh tranh của nền kinh tế Mỹ và khôi phục uy tín của Mỹ trên trường quốc tế sau vụ rút quân hỗn loạn khỏi Afghanistan Tháng Ba năm ngoái.
Đảng Dân Chủ tái lập sự đoàn kết trong đảng. Tổng thống Foe Biden (giữa) và TNS Chuck Schumer chào đón TNS Joe Manchin (West Virginia) – người cho tới gần đây vẫn chống đối các dự luật về khí hậu và tăng thuế người giàu của đảng Dân Chủ. Ảnh chụp tại Tòa Bạch Ốc hôm 16 Tháng Tám trong dịp ông Biden ký ban hành luật về sức khỏe, thuế và khí hậu trị giá $737 tỷ sau khi được Quốc Hội thông qua với tỷ số phiếu 51-50, trong đó có phiếu thuận của ông Manchin. Ảnh Drew Angerer/Getty Images.
Ngay sau khi cầm quyền Tháng Hai 2021, nắm được cả Tòa Bạch Ốc lẫn lưỡng viện Quốc Hội, đảng Dân Chủ đã rơi vào một cuộc tranh chấp nội bộ khá căng thẳng, giữa khuynh hướng cấp tiến và khuynh hướng ôn hòa. Bất đồng nội bộ đã cản trở đảng Dân Chủ thực hiện các mục tiêu chiến lược của mình giữa lúc đảng Cộng Hòa đoàn kết chống lại mọi đề nghị của Dân Chủ.
Tình hình thực tế trong và ngoài nước Mỹ cũng có nhiều bất lợi như đại dịch COVID-19 vẫn dai dẳng, sự gián đoạn chuỗi cung ứng hàng hóa toàn cầu làm cho hoạt động sản xuất và đời sống của Mỹ bị ảnh hưởng xấu mà vụ khan hiếm sữa bột cho trẻ em, các nhà máy lắp ráp xe hơi ngừng hoạt động vì thiếu chip… là những ví dụ. Chiến tranh Ukraine dẫn tới sự khan hiếm và tăng giá xăng dầu, lương thực, đẩy lạm phát lên mức cao ngất ngưởng khiến người Mỹ thất vọng và chán nản là những ví dụ khác.
Nhưng các chính trị trị gia lão luyện của đảng Dân Chủ như Tổng thống Joe Biden, Thượng nghị sĩ Chuck Schumer (lãnh đạo khối đa số Thượng Viện), Dân biểu Nancy Pelosi (Chủ tịch Hạ Viện) đã khéo lèo lái để tìm sự thỏa hiệp trong đảng và với một thiểu số Cộng Hòa để thông qua nhiều đạo luật quan trọng, không chỉ giải quyết những vấn đề trước mắt của nước Mỹ mà còn đặt nền tảng cho sự phát triển tương lai.
Cử tri Mỹ sẽ lựa chọn như thế nào là điều chưa biết được. Người Mỹ vẫn hy vọng và một hệ thống chính trị lưỡng đảng vững mạnh, một đảng Cộng Hòa mạnh để làm đối trọng với đảng Dân Chủ, và ngược lại. Nhưng khi đảng của Lincoln đã biến thành đảng của Trump thì hy vọng đó xem ra đã xa vời.
Đọc thêm:
